İşçinin Maaşının Düşürülmesi

İşçinin maaşının düşürülmesi konusunda koruyucu hükümlerin olmasına karşın çoğu zaman bu düzenlemelerin uygulamada yetersiz kaldığı, ekonomik kriz, mücbir sebep gibi durumların bahane edilerek işçinin maaşının düşürüldüğü görülmektedir.

Yazımızda işçinin maaşı düşürülebilir mi, maaşı düşürülen işçi ne yapmalı, kısaca işçinin maaşının düşürülmesi ile ilgili bilinmesi gereken tüm önemli meselelere yer verdik. Önemli bir konu olduğu için dikkatli okumanızı öneririz.

İşçinin Maaşı Düşürülebilir mi?

İşçi ile işveren arasında akdedilen iş sözleşmesinin olmazsa olmaz unsuru işçinin ücretidir. İş sözleşmesinin bu unsuru işverenin asli yükümlülüğü iken işçinin ise temel geçim kaynağı olan bir hakkıdır.

Kanun koyucu da işçinin bu hakkını hukuk düzeni içerisinde korunması için önemli hükümler düzenlemiştir. İşverene göre daha zayıf konumda olan işçinin menfaatinin korunması için devlete işçinin maaşının belirlenmesinde yasal ve idari yollarla müdahale imkanı da verilmiştir.

İşçinin performansına, işverenin ekonomik durumuna, iş yerindeki çalışma koşullarındaki değişikliğe vb. sebeplerle işçi maaşları arttırılabilir veya düşürülebilir. İş sözleşmesindeki bu değişiklik her zaman esaslı değişiklik olarak kabul edilir ve her somut olaya göre farklı hukuki sonuçlar doğurur.

İşçinin ücretine ilişkin sözleşme hükümlerinin işçinin lehine olacak şekilde maaşın artırılmasına yönelik bir değişiklikte herhangi bir problem söz konusu değildir.

Ancak bu durumda da işçinin maaşının arttırılmasıyla işçinin diğer haklarına kısıtlama getirilerek işçinin çalışma koşullarının değiştirilmesi söz konusu ise işçi aleyhine iş sözleşmesinde esaslı bir değişiklik yapılmış olur.

Görüldüğü üzere işçinin maaşı arttırılsa da  her somut olay şartlarına göre değerlendirme yapılarak işçinin maaşında yapılan değişikliğin işçinin aleyhine mi yoksa lehine mi olduğu belirlenmelidir.

Yazımızın devamında ise işçi aleyhine olan maaşın düşürülmesini ve böyle bir durumla karşılaşan işçinin ne yapması gerektiğini ele aldık. Genel olarak işçinin maaşı düşürülebilir mi sorusunun cevabı çalışma koşullarında esaslı değişiklik şartlarına bağlıdır.

İşçinin Maaşının Düşürülmesi ile İlgili Uygulamalar

Uygulamada çeşitli sebeplerle işçinin maaşının düşürüldüğü görülmektedir. Bu sebepler kimi zaman işçiden kaynaklanırken kimi zaman da işverenden kaynaklanmaktadır.

Somut olayda işçinin ücretinin düşürülmesine sebep olan uygulamanın hukuki niteliği doğru tayin edilmelidir. Çünkü her somut olaya göre işçinin talep edebileceği haklar farklılık göstermektedir.

İşçinin Maaşının Düşürülmesi Sözleşme ile Yapılırsa

İş Kanunu madde 22/2’ye göre sözleşme tarafları aralarında anlaşarak çalışma koşullarını her zaman değiştirebilirler. Sözleşmenin tarafları olan iş ile işverenin bu yöndeki iradeleri açık ve anlaşılır olmalıdır. İşçiye yazılı olarak değişiklik önerisi sunulmalı, işçi bunu yazılı olarak 6 iş günü içerisinde kabul etmelidir. Aksi halde değişiklik haksız olur.

DİKKAT: İşçinin değişiklik karşısında susması ya da bu değişiklik neticesinde ortaya çıkan koşullarda çalışmaya devam etmesi halinde işçinin değişiklik yapılması yönünde açık ve anlaşılır bir iradesi olduğu söylenemez ve dolayısıyla değişiklik geçersiz olur.

İşçinin maaşının düşürülmesine yönelik yapılan sözleşme TBK’daki hükümlere aykırı olmamalıdır. Buna göre; ücret indirimi ile işçinin çalışma koşullarında açık bir oransızlık bulunmamalıdır. Aksi halde işçi aradaki ücret farkını, sözleşmedeki oransızlığın giderilerek yeniden düzenlenmesini ya da eski hale göre maaş almaya devam etmeyi talep edebilecektir.

Yargıtay’ın 2006 tarihli bir kararında işçi ile işveren arasındaki bir sözleşmeyle işçinin maaşının düşeceği ihtimalini bilerek yeni bir görev almasında maaşındaki değişikliği kabul ettiği belirtilmiştir.

Ancak bu gibi durumlarda işçinin maaşının düşürülmesinde açık iradesinin olup olmadığı, irade fesadı hallerinin söz konusu olup olmadığı, iş ve maaş arasında aşırı oransızlığın bulunup bulunmadığı her somut olaya göre değerlendirilerek karar verilir.

İşverenin Tek Taraflı Olarak İşçinin Maaşını Düşürmesi

Uygulamada en sık rastlanan durumlardan biridir. İşverenler özelikle ekonomik durumlarını bahane ederek işçi maaşlarını düşürmektedirler. İşçilerin ise işlerini kaybetme korkusuyla çoğu kez bu duruma karşı ses çıkarmadıkları ancak daha sonra dava yoluyla bu alacaklarını talep ettikleri görülmektedir.

İşçinin rızası olmadan işverenin tek yanlı uygulaması karşısında düşük maaşla işçinin çalışmaya devam etmesi durumunda her ne kadar uzun süre çalışmış olsa da işverenin yaptığı hukuka aykırı olur. Bu durumda aşağıda maaşı düşürülen işçi ne yapmalı başlığı altında izah ettiğimiz sonuçlar doğar.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2009 yılındaki bir kararında; işçinin uzunca bir süre eksik ödenen maaş ile çalışmasını iş sözleşmesinde esaslı bir değişiklik olarak yorumlamış ve işçinin bu şekilde çalışmasını iyi niyet kurallarına aykırı olmadığını belirtmiştir.

Sonuç olarak işçinin maaşı düşürülebilir mi sorusuna verilecek olan yanıt bunun tek taraflı yapılmasının mümkün olmadığıdır.

Konum Değişikliği Nedeniyle İşçinin Maaşının Düşürülmesi

İş hayatında sık karşılaşılan durumlardan biri de işçinin konumunun değiştirilmesidir. Özellikle konumu düşürülen işçilerin daha düşük maaşla çalıştırılıp çalıştırılamayacağı gündeme gelmektedir.

Yargıtay işçinin konumunun değişmesi sebebiyle maaşının düşürülemeyeceğine dikkat çeker. Ancak önceki konumu sebebiyle işçiye makam tazminatı gibi bir tazminatın ödenmesi halinde artık yeni konumunda bu makam tazminatını talep edemeyeceğini ifade eder. İşverenin bu tazminatı ödememesi durumunu ise işçinin maaşının düşürülmesi olarak yorumlanamayacağını ifade etmiştir.

Konumu düşürülen işçilerin hakları için İşçinin Konumunun Düşürülmesi yazımızı okuyabilirsiniz.

Ücretsiz İzin Uygulamasıyla İşçinin Maaşının Düşürülmesi

İşçinin maaşının düşürülmesinin dolaylı görünümlerinden biri ücretsiz izin uygulamasıdır.

İşveren çeşitli nedenlerle işçiyi ücretsiz izne çıkarmak isteyebilir. Bu durum iş sözleşmesinde esaslı bir değişiklik teşkil edeceğinden işçinin rızasının alınması ve işçi tarafından 6 iş günü içerisinde açıkça kabul edilmemesi yahut reddedilmemesi halinde bu durum işçiyi bağlamayacaktır.

İşçinin açıkça onay vermeden ya da rızası dışında ücretsiz izne gönderilerek maaş ödenmemesi durumunda ne olacağı önemlidir. Böyle bir durumda iş sözleşmesinin işveren tarafından haksız ve bildirimsiz feshini değerlendirebiliriz. Burada işçi kıdem ve ihbar tazminatı almaya hak kazanacak ve şartları gerçekleşmişse diğer iş güvencesi hükümlerinden de yararlanabilecektir.

Çalışma Sürelerinin Kısaltılması Sebebiyle İşçi Maaşının Düşürülmesi

İşçinin çalışma süresinin kısaltılması durumunda İş Kanunu’nun 62.maddesine göre işveren işçi ücretlerini azaltamaz.

İşçinin İş Kanunu’nda açıkça belirtilmiş olan çalışma sürelerinin altında çalıştırılması durumunda işverenin işçinin maaşını tek taraflı olarak düşürmesi söz konusu olamaz. Böyle bir durumda işveren İş Kanunu madde 22 uyarınca fesih yoluna gidebilir yahut işçi ile değişiklik sözleşmesi yapabilir.

İşçinin yarı zamanlı çalışmaya geçirilmesi de aynı zamanda çalışma koşullarında esaslı değişikliktir ve yukarıda bahsettiğimiz hükümlere tabidir.

İşçiye Sağlanan Yardımların Kaldırılması veya Düşürülmesi

Geniş anlamda ücret tanımının içerisinde yer alan yemek, yol yardımı gibi haklar da asıl maaş gibi işverenin tek taraflı iradesiyle kaldırılamaz.

İşverenin işçinin bu haklarını kaldırması durumunda işçi bu uygulamaya uzunca bir süre ses çıkarmazsa işveren tarafından aleyhine yapılan bu değişikliği kabul etmiş olmaz. Yargıtay’ın da buna benzer değerlendirmeler yaptığı kararları mevcuttur.

İşçiye yapılan bu yardımların cinsinin değişmesi (nakdi yardım iken ayni yardım olarak verilmesi gibi) sebebiyle işçinin maaşının düşürülmesi Yargıtay tarafından işverenin yönetim hakkı kapsamında değerlendirilmiştir.

Bu sebeple iş sözleşmesindeki bu değişiklik esaslı bir değişiklik olarak kabul edilmemekte ve işçinin rızası aranmamaktadır. Ancak yapılan yardımların cinsi değiştirilmeden bedelinin düşürülmesi esaslı bir değişikliktir.  Bu durumda işçinin yazılı onayı alınmalıdır.

İkramiyelerin Kaldırılması veya Düşürülmesi

Yargıtay daha önce vermiş olduğu kararlarda işçinin kendisine verilen ikramiyenin kaldırılmasına ya da düşürülmesine sessiz kalması durumuna dikkat çekmişti. Bunun bir iş koşulu haline geldiği ve işçinin ikramiye taleplerinin reddi gerektiğini belirtilmişti.

Ancak yakın zamanda Yargıtay’ın konuya yaklaşımı değişmiş olup, işveren tek taraflı iradesi ile işçiye verilen ikramiyenin kaldırılamayacağına ya da düşürülemeyeceğine ilişkin kararlar verdiği görülmektedir.

Yargıtay, işçiye verilen ikramiyenin tamamen kaldırılması veya düşürülmesi hususunda bazı temel yaklaşımlara sahiptir. İşçinin açık ve yazılı rızasının olması ile bu yazılı rıza beyanına karşı herhangi bir irade fesadı iddiası ileri sürülmemesi durumunda, artık işçinin ikramiye talep edemeyeceği ifade edilmiştir.

Maaşı Düşürülen İşçi Ne Yapmalı

Peki maaşı düşürülen işçi ne yapmalı? Bu soru sıklıkla sorulur ve oldukça önemlidir. Çeşitli sebeplerle maaşı düşürülen işçinin ne gibi haklarının olduğu ve bu durum üzerine ne yapması gerektiğini bilmesi, olası hak kayıplarının önüne geçecektir.

İşçinin maaşının düşürülmesi iş sözleşmesinde esaslı bir değişiklik niteliğinde olup bu değişikliğin bağlayıcı olabilmesi için önceden ve açıkça bilgilendirilmesi gerekmektedir.

DİKKAT: Esaslı değişiklikten önce yeterli bir şekilde bilgilendirilmeyen işçi tarafından kabul edilen değişiklik önerisi geçerlilik kazanmayacaktır.

Maaşın düşürülmesi konusunda işçiye yapılan önerinin geçerli ve gerçek bir sebebe dayanmış olması gerekmektedir. Böylece işverenin keyfi olarak işçinin maaşının düşürülmesinin önüne geçilmiş olur. İşçi değişikliğe ses çıkarmayıp çalışmaya devam ederse bu durum değişikliği kabul ettiği anlamına gelmez.

Böyle bir durumda iş güvencesi kapsamındaki işçinin İş Kanunu 17-21. maddelerine göre açacağı davada işçinin maaşının düşürülmesindeki geçerli ve gerçek sebebin varlığını ispat edecek olan işverendir.

Maaşın düşürülmesine ilişkin değişiklikler yazılı olarak yapılmalı ve işçi tarafında da 6 işgünü içerisinde yazılı olarak kabul edilmelidir. Aksi durumda maaşta yapılan değişiklik işçiyi bağlamayacaktır. 6 işgünü sonunda işçi herhangi bir kabul beyanında bulunmamış ise yahut bu süre içerisinde işverenin ücret değişikliği önerisini reddederse değişiklik sözleşmesi gerçekleşmez ve işveren artık önerisiyle bağlı olmaz.

İşçi maaşın düşürülmesi konusundaki değişikliği reddederse işveren; ya işçiyi değişiklik önerisi öncesindeki maaş ile çalıştırmaya devam edebilir ya da işçinin maaşının düşürülmesinin geçerli bir sebebe dayandığını ispat ederek iş sözleşmesini feshedebilir. Böyle bir durumda işçi işe iade davası ya da duruma göre iş güvencesi olmayan işçiler kötü niyet tazminatı talep edebilecektir.

İşçinin maaşının düşürülmesine rıza göstermemesi halinde işverenin talep ettiği bu değişikliğe uymaması sebebiyle işveren iş sözleşmesini feshedebilir. Bu durumda işverenin haksız feshi, rızasına aykırı olarak düşük maaşla çalıştırılan işçinin ise haklı feshi söz konusu olacaktır. İşçi bu durumlarda TBK madde 408 uyarınca maaşının eksik ödenen kısmını talep edebilir. Ayrıca somut olayda şartlar sağlanmışsa işçi kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötü niyet tazminatı, maddi ve manevi tazminat taleplerinde bulanabilecektir.

Maaşı düşürülen işçi ne yapmalı diye sorulduğu zaman verilecek en temel cevap aslında işçinin haklı nedenle işten ayrılabileceğidir. Yani işçi haklı nedenle iş sözleşmesini fesheder ve yukarıda bahsettiğimiz alacakları için hukuki süreç başlatır. Yahut işveren o işçiyi değişikliği kabul etmediği için işten çıkarırsa ona göre gene yukarıdaki haklar için süreç başlatılabilir yahut işe iade davası açılabilir.

Görüldüğü üzere maaşı düşürülen işçi ne yapmalı sorusunun cevabı her somut olay için farklılaşabilir. Dolayısıyla somut olayın dayandığı hukuki sebep doğru belirlenmelidir. Bu durumda avukat desteği hak kaybını önleyecektir.

İşinin Maaşının Düşürülmesi ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Yukarıda işçinin maaşının düşürülmesi ile ilgili temel kanuni düzenlemelerden ve uygulamadaki işleyişten bahsettik. Bu durum uygulamada sık karşılaşılan bir durum olduğu için bazı sorular sıkça sorulmaktadır. Bu nedenle bu sorulara cevapları ile birlikte yer vermekte yarar görüyoruz.

İşçinin Maaşının Düşürülmesinde Avukat Desteği

Uygulamada maaşı düşürülen çoğu işçi işini kaybetme korkusuyla kimi zaman maaşının düşürülmesine ses çıkarmaz. Kimi zaman da düşük ücretle çalışmayı kabul etmediğinden iş akdi fesheder yahut işten çıkarılır. İzah ettiğimiz üzere her somut olayın farklı hukuki zemini bulunur.

İşte tüm bu durumlarda işçinin ve işverenin ne tür haklarının olduğunu bilmesi ve buna göre hareket etmesi oldukça önemlidir. Olası bir hak kaybı yaşamamak ve istenilen sonucu elde etmek için alanında uzman bir iş hukuku avukatı ile çalışmakta yarar vardır.