Deneme Süreli İş Sözleşmesi

İş hayatında işverenler işçi seçiminde haklı olarak seçici olabiliyor. Bu noktada işçiyi denemek için deneme süreli iş sözleşmesi yapma yoluna gidebiliyorlar. Aynı durum işi için de geçerli. İşçi de bu şekilde işvereni ve işi deneyebiliyor.

Ancak belirtmemiz gerekir ki bunun hukuki zemini iyi oluşturulmalıdır. Yazımızda deneme süreli iş sözleşmeleri ile ilgili bilinmesi gereken tüm önemli ayrıntılara ve en çok merak edilen hususlara yer verdik.

İşçi – işveren arasındaki çoğu hukuki ilişkide avukat yardımı alınmalıdır. Uzun vadede hukuki problem doğmaması adına bu gereklidir. Ancak konunun genel hatları ile bilinmesi de çok önemlidir. Yazımızı bu amaç doğrultusunda okuyabilirsiniz. Dikkatli okumanızı tavsiye ediyoruz.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi Nedir?

İşçi ve işverenin birbirlerini denemek amacıyla belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmesinin başlangıcına bir deneme süresi koymasına deneme süreli iş sözleşmesi denir. Bu süre içerisinde normal iş sözleşmesinin doğurduğu hukuki sonuçlardan farklı sonuçlar doğar.

Deneme süreli iş sözleşmesinin normal iş sözleşmesinden farkına kısaca değinmek gerekirse; deneme süresinde işçi bir takım iş güvencesi hükümlerinden yararlanamaz. Taraflar sözleşmeyi rahatlıkla sona erdirebilir. Ancak bu işçiye ayrımcılık yapılabileceği anlamına gelmez. Bunlara aşağıda değineceğiz.

Kısaca deniz işçileri ile basın çalışanlarının deneme süreli iş sözleşmelerine değindikten sonra normal iş sözleşmesine geçelim.

Deniz İşçilerinin Deneme Süreli Sözleşmesi: Deniz işçileri için (gemi adamları) deneme süreli iş sözleşmesi yapmak mümkündür. Ancak bu sadece belirsiz süreli sözleşmelerde söz konusu olabilir. Onun haricinde hukuki sonuçları aynıdır. Yalnızca deneme süresi bakımından farklılık vardır. Aşağıda ayrıntısına değineceğiz. Ancak deniz işçileri ile ilgili daha ayrıntılı bilgi almak için “deniz iş hukukuna göre kıdem tazminatı” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Basın Çalışanlarının Deneme Süreli Sözleşmesi: Basın İş Kanunu düzenlemelerinde deneme süresi ‘tecrübe müddeti’ olarak yer alır. Hukuki sonuçları bakımından aynı olmakla birlikte süre bakımından fark vardır. Buna aşağıda değineceğiz. Ayrıca sözleşmenin belirli süreli veya belirsiz süreli olması önemli değildir. Basın çalışanlarının sözleşmeleri ile ilgili ayrıntılı bilgi edinmek için “Basın İş Kanununda Gazeteci Hakları” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi Nasıl Yapılır?

Kanunda tarafların isterlerse birbirlerini deneyebilmek için sözleşmeye deneme süresi maddesi koyabilmelerini veya ayrıca deneme süreli iş sözleşmesi yapabilmelerine izin verilmiştir.

Deneme süresi ile ilgili ayrı bir sözleşme yapılabileceği gibi asıl iş sözleşmesine bir madde konulması da mümkündür. Uygulamada ayrıca bir deneme süreli iş sözleşmesi yapılmasına pek rastlanmaz. Genelde taraflar iş sözleşmesinin bir maddesi olarak deneme süresi koyarlar.

Bahsettiğimiz bu deneme anlaşmasının yazılı olması şart değildir. Ancak yazılılık her zaman önemli bir husustur. Ayrıca belirtmemiz gerekir ki Basın İş Kanunu’na tabi çalışanlar, deneme süresinin sonunda yazılı anlaşma yapmak zorundadır.

Deneme Süresi Ne Kadardır? Artırılabilir mi?

4857 sayılı İş Kanunu hükümleri uyarınca deneme süresinin en çok 2 ay olarak belirlenmiştir. Bu sınırlama olmasa, işverenlerin bu durumu kötüye kullanma ihtimali vardır. Bu nedenle hem İş Kanunu hem Deniz İş Kanunu hem de Basın İş Kanunu düzenlemelerinde deneme süresi kısıtlı tutulur.

İş sözleşmesi deneme süresi ne kadardır ve artırılabilir mi sorularına tüm işçi gruplarını göz önünde bulundurarak şöyle açıklayabiliriz:

İş Kanunu’na Bağlı Çalışanlar: Belirli veya belirsiz sözleşmeye deneme süresi konabilir. En fazla 2 aylık süre için yapılabilir. Toplu iş sözleşmesi ile 4 aya kadar çıkarılabilir.

Deniz İş Kanunu’na Bağlı Çalışanlar: Yalnızca belirsiz süreli sözleşmeye deneme süresi konabilir. En fazla 1 aylık süre için yapılabilir. Kanunda uzatılabileceğine ilişkin bir hüküm bulunmasa da hakkaniyet ölçüsünde gerekli durumlarda uzatılabileceğine ilişkin görüş yaygındır.

Basın İş Kanunu’na Bağlı Çalışanlar: Belirli veya belirsiz süreli sözleşmeye deneme süresi konabilir. En fazla 3 aylık süre için yapılabilir. Kanunda uzatılabileceğine ilişkin bir hüküm bulunmasa da hakkaniyet ölçüsünde gerekli durumlarda uzatılabileceğine ilişkin görüş yaygındır.

Deneme Süresi Başlangıcı, Bitişi ve Durması

Deneme süresi başlangıcı, işçinin fiilen çalışmaya başladığı andır. Yani deneme süreli iş sözleşmesinin imzalandığı tarih değil, işçinin fiilen çalışmaya başladığı tarih esas alınır. Bitişi de gene deneme süreli iş sözleşmesinde öngörülen sürenin sonudur.

Eğer süre belirlenmemişse kanunda yer alan azami sürenin yani 2 aylık sürenin sonunda deneme süresi bitmiş olur. Belirtmemiz gerekir ki grev, hastalık vs. gibi durumlarda bu süre durmaz, işlemeye devam eder.

Deneme Süresinde İşçinin Hakları

Deneme süreli iş sözleşmesi yapan işçi, o süre içerisinde diğer işçilerden temel işçi hakları bakımından farklılık göstermez. Yani aynı hak ve görevlere sahiptir. İşçi bunlar arasında ayrım yapamaz. Bununla ilgili olarak “işçi hakları” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Bunun haricinde deneme süresi içerisinde işçinin ne gibi hakları olduğunu bir tablo ile özetleyebiliriz:

DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ YAPAN İŞÇİNİN HAKLARI
Hangi Haklara Sahiptir?	Özellikleri Nedir?
Sigortalı çalışma	İşçinin deneme süresi içerisinde sözleşmede belirlendiği şekilde sigortası yapılır. Bu süre içerisinde sigortasız olarak çalışacağı kararlaştırılamaz.
Kıdemden sayılma	Deneme süresi her ne kadar olursa olsun kıdem tazminatı hesabına katılır. Bununla ilgili olarak ‘kıdem tazminatı’ başlıklı yazımıza bakabilirsiniz.
Yıllık izin için gereken 1 yıl içerisinde olma	İşçinin yıllık izin kullanabilmesi için gereken başlangıçtaki 1 yıllık süreye deneme süresi de dahildir. Bununla ilgili olarak ‘yıllık izin’ başlıklı yazımıza bakabilirsiniz.
Tatil günlerinden yararlanma	İşçi resmi – dini bayram tatilinden, hafta tatilinden vs. deneme süreli iş sözleşmesi kapsamında deneme süresi içerisinde de yararlanır.
Fazla mesai hükümlerinden yararlanma	İşçi deneme süresi içerisinde fazla çalıştırıldığı zaman İş Kanunu düzenlemelerinde yer alan fazla çalışmaya ilişkin ücreti aynen alır.
Ücret hakkı	İşçinin en önemli hakkı olan ücret hakkı burada da geçerlidir. Deneme süreli iş sözleşmesinde işçinin bu süreyi ücret almadan çalışacağı kararlaştırılamaz.
Sendikaya üye olma hakkı	İşçi kendi iş kolundaki işçi sendikasına deneme süresi içerisinde de kaydolabilir.
Toplu iş sözleşmesinden yararlanma	Toplu iş sözleşmesinin getirdiği tüm haklardan bu süre içerisinde yararlanmak mümkündür.
Greve katılma	İşyerindeki greve deneme süresi içinde olan işçiler de katılabilir ve diğer işçilere uygulanan tüm hükümler bunlara da uygulanır.
İş sözleşmesini sona erdirebilme.	Deneme süreli iş sözleşmesinin en önemli sonucu olan sözleşmeyi feshetme hakkı vardır. Aşağıda ayrıntısına değineceğiz.

Burada saydığımız hakların dışında işçiler avans isteme vs. gibi diğer tüm İş Kanunu haklarına sahiptir. Tabloda, öne çıkan bazı haklardan bahsettik. Bununla birlikte işçinin; sadakat yükümü, rekabet etmeme yükümü, özen ve itaat yükümü vs. devam eder.

İşçinin sırf deneme süresi içerisinde olmasından dolayı temel bir takım haklarından mahrum edilmesi halinde ayrımcılık söz konusu olur ki işverene karşı ayrımcılık tazminatı talep edilebilir.

Bununla ilgili olarak “işverenin ayrımcılık yapma yasağı” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Deneme Süresinde İşveren Hakları

İşveren de benzer şekilde diğer işçilere karşı olan tüm hak ve yetkilerini deneme süreli işçi için de kullanabilir. Onun idaresi, çalışma koşulları vs. işçinin iş sözleşmesi kapsamında çalıştırılmasını sağlayabilir. Ondan rekabet etmeme, sadakat ve özen yükümü kapsamında talepte bulunabilir.

İşverenin burada en önemli hakkı, işçiden memnun kalmaması halinde iş sözleşmesini sebepsiz – tazminatsız sona erdirebilmesidir. Bunun ayrıntısına aşağıda değindik.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi Örnekleri

Uygulamada en çok merak edilen hususlar arasında deneme süreli iş sözleşmesi örnekleri gelir. Yukarıda da belirttiğimiz üzere işçi için sözleşmeye deneme süresi kaydı konulabileceği gibi bu konuda ayrı bir sözleşme de yapılabilir. Bu tamamen somut olayın ihtiyaçlarına göre belirlenmelidir.

Esasen internette yer alan bir takım örnek sözleşmelere itibar etmeyi tavsiye etmiyoruz. Çünkü iş sözleşmesi, işçinin, işverenin, işyerinin, işin, mevcut ve muhtemel piyasa koşullarının vs. somut olayın tüm özellikleri gözetilerek o işleme özgü hazırlanmalıdır. İlerde doğabilecek hukuki ihtilafların önüne geçmek adına hukuki zemini sağlam oturtulmalıdır.

Bu nedenle iş hukuku avukatı yardımı almak çok önemlidir.

Deneme Süreli İş Sözleşmesinin Feshi

Deneme süreli iş sözleşmesinin işçi tarafından da işveren tarafından da feshi mümkündür. Kanunda deneme süresi için tanınan en önemli sonuç budur.

Bunu şöyle açıklayabiliriz:

İşverence Feshi

• İşveren, işçinin performansını beğenmezse (herhangi bir gerekçe göstermesine gerek olmaksızın) sözleşmeyi sona erdirebilir.
• İşverenin işçiyi bu süre içerisinde işten çıkartabilmek için uyması gereken herhangi bir ihbar süresi söz konusu değildir. Dolayısıyla ihbar tazminatı da ödemez.
• İşveren işçiye deneme süresi içindeki çalışmasının ücretini ve diğer ödemelerini vermelidir.

İşçi Tarafından Feshi

• İşçi de herhangi bir neden göstermeksizin sözleşmeyi bu süre içerisinde feshedebilir.
• İşverende olduğu gibi işçinin de uyması gereken herhangi bir ihbar süresi söz konusu değildir.
• İşçi kendisi işten çıksa bile o döneme kadarki çalıştığı ücrete hak kazanır.
• İşçi sözleşmeyi feshettiğinde sigortası sona erer.
• İşin devam etmesi ihtimali gözetilerek işverenden aldığı bir takım unsurları da iade eder.

Deneme Süreli İşçinin İşe İade Davası Açması: İşe iade davası, diğer şartların yanında, 6 aylık çalışmış olmaya bağlıdır. Bunun haricinde işe iade davası açılması zaten deneme süresinin mantığına aykırı olur.

Yukarıda da değindiğimiz üzere bu imkan, iki tarafın da sözleşmeyi deneme süresi içerisinde istediği zaman sona erdirebilmesi için vardır. Bununla ilgili olarak “işe iade davası” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Deneme Süreli İş Sözleşmesinde Cezai Şart

Deneme süreli iş sözleşmesinde cezai şart olabilir elbette ancak bu deneme süresinde sözleşmenin feshine ilişkin olamaz. Yani deneme süresinde sözleşmenin feshedilmesine bağlı olarak ödenecek olan cezai şartla ilgili hüküm geçersiz olur.

Bununla ilgili olarak “iş sözleşmelerinde cezai şart” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Sonuç

Yukarıda deneme süreli iş sözleşmesi nedir, deneme süreli iş sözleşmesi örneği nedir sorularına cevap  verdik ve bunun hukuki sonuçlarına değindik. Anlaşılacağı üzere önemli bir konudan bahsediyoruz.

Bu nedenle sözleşmenin hazırlanması ve sonrasında gelişen hukuki süreçte muhakkak avukat yardımı alınmalıdır. Burada alınacak olan avukat yardımı, hukuki problem henüz doğmadan önleyici koruma sağladığı gibi sonradan ortaya çıkan problemlerde de giderici koruma sağlar.

Süreç içerisinde hatalı yahut ihmali işlemlerin olma ihtimalini ortadan kaldırmak adına iş hukuku avukatlarından hukuki yardım talep edilmelidir. Bununla ilgili olarak “iş hukuku avukatı” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.