Tutukluluk Süresi En Çok Ne Kadar Olabilir?

Tutukluluk süresi, ceza yargılaması süreçlerinde en çok önem arz eden hususlardan biridir. Tutuklama tedbirinin, kişinin özgürlüğünü doğrudan kısıtlamasından ötürü ne kadar süre boyunca uygulanabileceği de merak edilmektedir.

Yazımızda, tutuklama tedbirinin uygulanabileceği süreleri, hangi durumlarda sürenin uzamasının gündeme geleceği, uzama süresinin hangi suçlar bakımından daha çok olduğu gibi tutukluluk süresine ilişkin temel hususlara değineceğiz. Ayrıca konuya ilişkin detaylar, çocukların durumu ve diğer hususları uygulamayı da göz önünde bulundurarak açıklayacağız.

Azami Tutukluluk Süresi Nedir?

Kişinin özel durumunun, işlenen suçun, mahkemenin ve yargılamanın özellikleri doğrultusunda kişinin en fazla tutuklulu kalabileceği süreye azami tutukluluk süresi denir.

Tutukluluk sürelerinin ne kadar olduğu, ne kadar sürelik uzamaların söz konusu olduğu ve uzamanın ne gibi şartlara tâbi olduğu gibi hususların temel dayanağı, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu m. 102 hükmüdür. Bunun yanında mevzuatta yer alan pek çok hüküm de konu ile alakalı uygulama alanı bulmaktadır.

Tutukluluk süresi, tutuklama nedenleri ile doğrudan bağlantılıdır. Bu yazımızda özellikle tutukluluk süresi konusuna ve azami tutukluluk sürelerine değineceğiz. Tutuklama nedenleri ve itiraz gibi detaylar için “Tutuklama ve tutukluluğa itiraz” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

ÖNEMLİ: Tutuklama tedbiri, kişinin özgürlüğünü doğrudan sınırlayan ciddi bir tedbirdir. Bu tedbirin ne kadarlık bir süre zarfı için uygulanabileceği hususu bu bakımdan son derece önem arz eder. Doğru hukuki strateji ve usuller takip edilmeyecek olursa kişinin tutukluluk süresi azami sınıra kadar devam ederek çeşitli mağduriyetlere neden olabilir. Bu bakımdan, alanında uzman bir ceza avukatından hukuki danışmanlık alarak doğru stratejilerle süreci yönetmekte büyük fayda vardır.

Soruşturma Aşamasında Tutukluluk Süresi  

Bir kimse hakkında eğer soruşturma başlatılmışsa ve kişinin bu soruşturma aşamasında tutuklanmasına karar verilmişse tutukluluk süresinin belirli bir üst limiti vardır. Bunun yanında kişi hakkında, soruşturma sürecinde belirlenen üst sınıra takılmayacak olsa dahi genel bir tutuklama üst sınır süresi mevcuttur. 

Daha net ve anlaşılır şekilde ifade edilecek olursa; kişi hakkında soruşturma süreci başlamışsa ve bu kimse hakkında tutuklama kararı verilmişse, soruşturma süreci içerisinde kişinin tutuklu olarak kalabileceği zaman diliminin üst sınırı belirlenmiştir. Eğer bu zaman dilimi içerisinde soruşturma tamamlanmamışsa tutukluluk hali kaldırılarak devam edilir. Sonrasında kovuşturma aşamasına geçildiğinde, tutuklama için genel olarak öngörülen tutukluluk süresi dolana kadar kişi tekrar tutuklanabilir. 

Bir başka ihtimalde de, kişi hakkında soruşturma aşamasında tutuklama kararı verilir ve bunun azami süresi dolmadan kovuşturma (mahkeme) aşamasına geçilirse, tutuklama tedbiri bir kesintiye uğramaksızın genel olarak öngörülen azami süreye kadar devam edebilir. Soruşturma aşaması için öngörülen azami sınırlar ile cezai yargılama için öngörülen azami süre sınırlarını birbirine karıştırmamak gerekir. Aşağıda bunları tablo olarak detaylı şekilde açıkladık.

Ağır ceza mahkemesinin görev alanına girmeyen işlere ilişkin olan suçlarda, soruşturma aşamasında tutukluluk hali en fazla 6 ay, bu mahkemenin görev alanına giren suçlarda ise en fazla 1 yıl söz konusu olabilir.

Ayrıca, aşağıda da detaylı izah edileceği üzere CMK 102/4 hükmünde belirtilen, Devlete ve Anayasal düzene karşı suçlar, Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar ve toplu olarak işlenen suçlarda soruşturma aşamasında tutukluluk halinin azami sınırı 1 yıl 6 aydır. Bu süre, gerekçesi gösterilmek suretiyle 6 ay daha uzatılabilir.

Soruşturma Aşamasındaki Tutukluluk Süresinde Çocukların Durumu: Soruşturma aşaması için öngörülen azami tutukluluk süreleri, henüz 18 yaşını doldurmamış bulunan çocuklar için dörtte üç oranında, 15 yaşını doldurmamış çocuklar içinse yarı oranında uygulanır.

Yukarıda zikredilen süreler tamamlanmış olmasına rağmen soruşturma aşaması hâlâ sona ermemişse, tutuklu kişi derhal serbest bırakılmalıdır ve soruşturma sürecine böyle devam edilmelidir. Sonrasında kovuşturma (mahkeme) aşamasında kişi tekrar tutuklanabilir ve aşağıda belirtilecek genel azami süreye kadar tutuklu kalabilir.

Kovuşturma Aşamasında Tutukluluk Süresi

Tutuklama tedbirinin ne kadarlık süre boyunca uygulanabileceği ve uzamasının da ne kadarlık süre için söz konusu olabileceği, CMK m. 102 hükmünde belirtilmiştir. Burada bahsedilecek olan süreler, soruşturma aşamasında tutuklu kalınan süreleri de kapsayan genel sürelerdir.

Bu kapsamda tutukluluk süresini incelerken, normal süre ve uzama süresi diye ayırmakta fayda vardır. Çünkü tutuklama tedbiri için tek tip süre öngörülmemiş, tedbirin gerek ilk halinin gerekse uzatma süresinin uygulanmasında farklılıklar gözetilmiştir. Aşağıda bu ayrım gözetilerek tutukluluk süresi değerlendirilecektir.

Normal Tutukluluk Süresi: Ağır ceza mahkemelerinin görev alanına girmeyen suç tipleri için kişiler en fazla 1 yıl tutuklu kalabilir. Ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlarda ise kişinin tutuklu kalabileceği üst sınır, 2 yıldır.

Uzatma Süresi: Uzatma süreleri bakımından birtakım farklılıklar söz konusudur. Öncelikle belirtmek gerekir ki keyfi olarak kişi hakkında tutuklama tedbirine hükmedilemeyeceği gibi bu sürenin uzatılması da mümkün değildir. Tutukluluk süresinin uzaması için zorunlu bir hal söz konusu olmalıdır. 

Öncelikle ağır ceza mahkemelerinin görev alanına girmeyen suçlara bakılacak olursa bunlarda uzatma süresi en fazla 6 aydır. Bu da demek oluyor ki, ağır ceza mahkemelerinin görev alanına giren bir suça ilişkin ilk etapta en fazla 1 yıl ve zorunlu hallerde 6 ay daha eklenmesi suretiyle kişi en fazla bir buçuk yıl tutuklu kalabilir. 

Ağır ceza mahkemelerinin görev alanına giren suçlara bakılacak olursa, bu suçlara ilişkin uygulanacak tutuklama tedbiri en fazla 3 yıl daha uzatılabilir. Dolayısıyla kişi, hem temel hal açısından üst sınırda tutuklanması hem de zorunlu hallerde üst sınırda uzatmanın yapılması neticesinde en fazla 5 yıl tutuklu kalabilir.

Fakat ağır ceza mahkemelerinin görev alanına giren kimi suçlar için uzatma süresi 3 yıl değil 5 yıla çıkar. Bu durumda, tutuklama tedbiri eğer hem temel halde üst sınırda verilir hem de uzatma süresi olarak üst sınırda hükmedilirse, kişi en fazla 7 yıla kadar tutuklu kalabilir. Son derece uzun tutukluluk süresi belirlenebildiği bu suçların neler olduğunu şu şekilde belirtebiliriz:

• 5237 sayılı TCK İkinci kitap, dördüncü kısım; dört, beş, altı ve yedinci bölümde düzenlenen suçlar. (Zikredilen bölümler aşağıda belirtilmiştir.)
  • Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (TCK 309-316)
  • Milli Savunmaya Karşı Suçlar (TCK 317-325)
  • Devlet Suçlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (TCK 326-339)
  • Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar (TCK 302-308)

• 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamında düzenlenen suçlar.

Çocuklar İçin Kovuşturma Aşamasında Tutukluluk Süresi: Kanunda genel süre olarak öngörülen ve soruşturma evresinde tutuklu kalınan süreleri de kapsayan azami tutukluluk süreleri, henüz 18 yaşını doldurmamış bulunan çocuklar için dörtte üç oranında, 15 yaşını doldurmamış çocuklar içinse yarı oranında uygulanır. 

Sürelerle İlgili Genel Özet: Şimdiye kadar öncelikle tutuklama tedbirinin soruşturma sürecinde azami ne kadar uygulanabileceği belirtildi. Ardından, soruşturmada tutuklu kalınan süreleri de kapsayan genel tutukluluk süreleri ve bunların uzama sürelerine değinildi. Çocukların durumu da ayrıca ele alındı. Bunlarla ilgili özet mahiyetinde birkaç tabloya yer vermenin faydalı olacağı ve konuyu anlaşılır kılacağı kanaatindeyiz.

SORUŞTURMA EVRESİNDEKİ AZAMİ SÜRELER VE GENEL AZAMİ SÜRELER:

Tutukluluk sürelerine ilişkin farklılık arz eden bu hususların yanında belirtilmesi gereken diğer bir önemli husus da çocukların azami tutukluluk süreleridir. Bu konuya ilişkin yukarıda gerekli açıklamalara yer verilmiştir. Konunun daha net ve anlaşılır kılınması adına, 15 yaşını doldurmayan çocuklar ve 18 yaşını doldurmayan çocuklar için birer tablo ile sürelerin özetlenmesi faydalı olacaktır.

15 YAŞINI DOLDURMAYAN ÇOCUKLAR İÇİN AZAMİ TUTUKLULUK SÜRESİ:

18 YAŞINI DOLDURMAYAN ÇOCUKLAR İÇİN AZAMİ TUTUKLULUK SÜRESİ

Tutukluluk Süresi Cezadan Ne Kadar Düşer?

Tutuklama tedbiri, yargılama aşamasında kişinin özgürlüğünü kısıtlar niteliktedir. Eğer bu sürecin nihayetinde kişi hakkında mahkumiyete karar verilirse yine mahkemenin vereceği kararla o güne kadar tutuklu kalınan gün sayısı, kişinin ceza olarak aldığı gün sayısından indirilir.

Dolayısıyla tutukluluk süresi cezadan ne kadar düşer sorusunun cevabı, kişi ne kadar tutuklu kalmışsa o kadar cezadan düşüleceğidir. Daha doğru bir ifade ile tutukluluk süresi, cezanın infazında gözönünden bulundurulur.

Tutuklamaya ve Sürenin Uzatılmasına İtiraz

Bir kimse, tutuklanmasına veya tutuklunun halinin devamına karar verildikten sonra bu karara itiraz etme hakkına sahiptir. Kararı veren hakimlik veya mahkemeye karar tarihinden itibaren 7 gün içinde itirazda bulunmalıdır.

Sulh ceza hakimliğine yapılan itirazı 1 Ocak 2022 tarihinden itibaren asliye ceza mahkemesi değerlendirmektedir. Asliye ceza mahkemesine yapılan itirazı ise ağır ceza mahkemesi değerlendirmektedir. Eğer bu itirazın yapıldığı mahkeme ağır ceza ise buna ilişkin itirazı da yine sıradaki numaralı ağır ceza mahkemesi inceler. Konu ile ilgili olarak “tutuklama ve tutukluluğa itiraz” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Uzun Tutukluluk Süresi Anayasa Mahkemesine Başvuru ve Tazminat

Tutukluluk süresi yukarıda belirtilen sınırları aştığı taktirde kişinin haksız yere hürriyetinden yoksun kılınması söz konusu olacaktır. Böyle bir durumda tutukluluk halinin devamının hukuka aykırı olduğu konusunda bir ihtilaf olmayacaktır. Böyle bir durumda kişi anayasal haklarının ihlal edildiğinden bahisle Anayasa Mahkemesinde dava açma hakkına sahiptir. Bunun detayları için “anayasa mahkemesine bireysel başvuru” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Bunun haricinde kişi hakkında azami tutukluluk süresi dolmamış olsa dahi kişi haksız olarak tutuklu kaldığını düşünüyorsa gene AYM’ye bireysel başvuruda bulunabilir. Ayrıca yargılama sonunda beraat alan kişi, eğer yargılama sürecinde tutuklanmışsa, bundan ötürü haksız tutuklama tazminatı almaya hak kazanacaktır. Bununla ilgili olarak “haksız tutuklama tazminatı” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Tutukluluk Süresi Sınırı ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yazımızda, tutukluluk sürelerinin azami sınırlarını, farklı suç tipi kategorileri ve farklı yaş grupları bakımından değerlendirdik. Sürecin gidişatına ve itiraza ilişkin detaylara uygulamaya da dönük olarak yer verdik.

Tutuklamanın hukuka aykırı olarak yapılması yahut kişinin hukuka aykırı olarak azami sürenin üzerinde tutuklu kalması vs. gibi durumlar, hukuki hata ve ihmaller yüzünden gündeme gelebilmektedir. Bu bakımdan, özgürlüğü kısıtlayıcı mahiyette ciddi mağduriyetler yaşamama adına alanında uzman bir ceza avukatından yardım almakta fayda vardır.