İyi Hal İndirimi (TCK 62)

Uygulamada en çok merak edilen konulardan birisi de TCK 62 de düzenlenen iyi hal indirimidir. Bir kişinin iyi hal indiriminden yararlanabilmesi için yargılamada bazı şartların gerçekleşmiş olması gerekir.

Türk ceza yargılamasında cezayı ağırlaştıran haller olduğu gibi ceza azaltımı nedenleri de mevcuttur. Cezayı hafifleten bu hallerden birisi de uygulamada iyi hal indirimi olarak bilinen hakimin takdiri indirimidir. Hakimin takdiri indirim imkanı Türk Ceza Kanunu madde 62 düzenlemesinde yer almıştır. TCK 62 kapsamında iyi hal indiriminden faydalanmak isteyen kişinin tecrübeli bir ceza avukatından hukuki yardım alması kadar, konu hakkında bilgi sahibi olması da önemlidir.

TCK 62 kanun maddesini okumak istemeyenler direk olarak aşağıda konu ile ilgili detaylı açıklamalarımıza geçebilir.

Bu yazımızda; iyi hal indiriminin ne olduğunu, hangi nedenlere göre ceza azaltımı yapıldığını, iyi hal indiriminin nasıl hesaplanacağını açıklayacağız. Ayrıca bazı iyi hal indirimi örneklerine ve Türk ceza yargılamasında diğer cezayı hafifleten hallere değineceğiz. Konunun önemli noktaları hakkında sağlıklı bilgi sahibi olmak önemlidir. Bu nedenle yazımızın dikkatlice okunmasını tavsiye ediyoruz.

İyi Hal İndirimi Nedir?

Saygınlık indirimi, iyi hal indirimi vs adlandırmalar aslında TCK 62’de yer alan takdiri indirim hallerinin uygulamada bilinen adıdır. İyi hal indirimi kamuoyunda çoğu zaman tepki ile karşılaşsa da aslında bunların çoğu abartılı tepkilerdir. Çünkü aşağıda ayrıntılı olarak açıklayacağımız üzere iyi hal indirimi belirli şartlar altında en fazla 1/6 oranında bir indirim sağlar.

Tabi bu 1/6’lık iyi hal indirimi ağırlaştırılmış müebbet ve müebbet hapis için geçerli değildir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına iyi hal indirimi uygulanırsa ceza müebbet hapis cezasına döner. Müebbet hapis cezasına iyi hal indirimi uygulanırsa bu sefer verilecek olan ceza 25 yıl hapis olur. Bir yargılamada iyi hal indirimi en fazla bir kere uygulanabilir.

Belirtmemiz gerekir ki saygınlık indirimi veya iyi hal indirimi olarak bahsettiğimiz bu indirim kalemi, yargılamanın işleyişi ve somut gerçekliğin ortaya çakması adına önemli bir işlev görür.

Yani uygulamada bilinenin aksine kravat taktı diye ceza indirim yapılmaz. Bu indirimin uygulanabilmesi hakimin takdirindedir ve sanığın bazı davranış biçimlerini göstermesi aranır. Şimdi bu takdiri indirim nedenlerine değineceğiz.

Takdiri İndirim Nedenleri

İyi hal indiriminin hangi durumlarda yapılacağı önemli bir konudur. Türk Ceza Kanunu madde 62 düzenlemesinde buna ilişkin bazı örnekler verilmiştir. Saygınlık indirimi olarak da adlandırılan bu indirim için sanıktan şu özelliklere bakılır:

• Sanığın geçmişi
• Sosyal ilişkileri
• Suçu işlendikten sonra ne şekilde hareket ettiği
• Yargılama süresince ne şekilde davrandığı
• Verilecek olan cezanın sanığın geleceğine ne şekilde etki edeceği

Bu saydıklarımız sınırlı sayıda değildir. Yani bir kişi takdiri indirim talep ederken bunlardan başka bir nedene de dayanabilir. Mahkeme de bunlardan başka bir nedene bağlı olarak iyi hal indirimi uygulayabilir. Ancak genel olarak uygulamada en çok görülen takdiri indirim nedenleri bunlardır.

Esasen iyi hal indirimi ile ilgili büyük tepki kimi zaman haklı olsa da çoğu zaman haksızdır. Çünkü bu saygınlık indirimi olarak bilinen indirim kalemi, yargılamanın sağlıklı bir şekilde işleyişi ve failin cezalandırılabilmesi açısından önem taşır.

Uygulamada bilindiği gibi kravat veya takım elbise gibi unsurlara bağlı değildir. Zaten uygulanacak olan ceza indirim miktarına da yukarıda değindik.

İyi Hal İndirimi Nasıl Hesaplanır?

Takdiri indirim hesaplama, ceza hukuku bakımından teknik bir konudur. Yukarıda da belirttiğimiz üzere eğer hükmedilecek olan ceza ağırlaştırılmış müebbet ise müebbet ceza verilir. Müebbet ceza verilecekse takdiri indirim ile 25 yıl ceza verilir. Buraya kadar problem yoktur.

Ancak müebbet veya ağırlaştırılmış müebbet söz konusu değilse yani diğer rakamsal cezalarda 1/6’lık azaltımın uygulanması hukuk tekniği bakımından özellik arz eder.

Türk Ceza Kanunu suç ve cezaları düzenlerken hapis cezalarını her suç için ayrı ayrı alt ve üst sınır belirterek hükme bağlamıştır. Örneğin hırsızlık suçu cezası bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıdır. Ceza hakimi, somut olayın özelliklerine göre bu aralıkta bir ceza verecektir. Bu cezaya artırıcı veya azaltıcı olarak etki eden bir takım nedenler olacak ve bu indirme – arttırma işlenecektir.

Cezaya azaltıcı olarak etkide bulunan diğer nedenlere aşağıda değineceğiz. Burada ceza indiriminin hangi sıraya göre yapılacağı önem taşır. Çünkü ceza azaltımı oransal yapılır. Yani belirli bir miktarın belirli bir oranı indirilir. Böyle olunca indirim kaleminin hangisinin önce yapılacağına göre sonuç olarak verilecek hüküm değişebilir.

Örnek vermek gerekirse 12 yıllık hapis cezasına önce haksız tahrik indirimi yapılıp ardından iyi hal indirimi yapmak ile önce iyi hal indirimi yapıp ardından haksız tahrik indirimi yapmak aynı şey değildir. Birinci senaryo ile ikinci senaryo arasında indirim oranına bağlı olarak fark çıkacaktır.

Bu nedenle kanun ceza indiriminin hangi sıraya göre yapılacağını düzenlemiştir. Cezanın belirlenmesi başlığını taşıyan TCK madde 61’e göre öncelikle teşebbüs ve iştirak indirimini uygular. Ardından zincirleme suç, haksız tahrik, yaş küçüklüğü ve akıl hastalığı indirimi uygulanır. Bunu takiben ceza indirim, gerektiren kişisel nedenler varsa bunlara ilişkin indirim yapılır. Son olarak takdiri indirim yani iyi hal indirimi uygulanır.

İyi Hal İndirimi Örnekleri

Saygınlık indirimi dediğimiz indirim kalemi, belirttiğimiz üzere en fazla 1/6 oranında uygulanabilmektedir. Bunun uygulanmasına örnek vermemiz gerekirse;

Örnek 1 → TCK 85 Taksirle öldürme suçunda iyi hal indirimi uygulanabilir. Bu suçun kanuni ceza alt sınırı iki yıl ve üst sınırı 6 yıl şeklindedir. Bu suçta başka bir indirim sebebi olmadığı takdirde mahkeme iyi halin olduğuna karar verirse önce 2 yıl ile 6 yol arasında bir ceza hükmü verip bunun üzerinden en fazla 1/6 şeklinde bir indirim yapacaktır. Eğer oranı 1/6 oranında belirlerse 20 ay ile 5 yıl arasında bir ceza verir.

Örnek 2 → TCK 86 Kasten yaralama suçunda iyi hal indirimi uygulanabilir. Bu suçta eğer haksız tahrik söz konusu ise öncelikle haksız tahrik indirimi, ardından iyi hal indirimi yapılır. Kasten yaralamanın cezası 1 yıl ile 3 yıl arasında değişen hapis cezasıdır. Haksız tahrik indirimi 1/4 ile 3/4 oranları arasında hakimin takdiri ile belirlenir. İyi hal indirimi de 1/6 oranına kadar hakim tarafından belirlenir. Somut olayda 2 yıl ceza hükmüne 1/4 haksız tahrik indirimi uygulanırsa bu ceza 18 aya düşer. Bunun üzerinden de 1/6 oranında saygınlık indirim, uygulanırsa 15 aylık bir ceza hükmü söz konusu olur.

Bu örnekler oldukça yüzeysel kalabilir. Çünkü somut olaya etki edecek bir çok unsur söz konusu olur. Bu nedenle iyi hal indiriminin ne kadar etki edeceği ve yargılamada karşılaşılabilecek muhtemel hükümler üzerine fikir sahibi olmak adına tecrübeli bir ceza avukatından yardım almak her zaman kişinin lehinedir.

İyi Hal İndiriminin Uygulanmaması

İyi hal indirimi, TCK madde 62 düzenlemesinde de belirtildiği üzere takdiri bir durumdur. Tamamen hakimin gözlemine göre verilir. Bu indirim kaleminin uygulanmamış olması da tek başına istinaf veya temyiz için yeterli görülmez. Ancak bir hükmün istinaf edilmesi ile birlikte buna ilişkin itiraz da dilekçeye eklenebilir.

Belirtmemiz gerekir ki bu indirim her ne kadar takdiri olsa da sonuç itibariyle Türk Ceza Kanununda düzenlenmiştir. Bu şartlara uyan kişi için bu azaltımın yapılması gerekir.

Yani hakimin takdir hakkı keyfi bir kullanım değildir. Bu doğrultuda iyi hal indiriminin uygulanmamış olması dolaylı olarak itiraza konu edilebilir.

Diğer Ceza İndirimi Halleri

Türk Ceza Kanunu, cezalarda bir çok indirim kalemi düzenlemiştir. Ancak bu demek değildir ki her olaya bu indirimler uygulanır. Eğer şartlar oluşmuşsa bazı ceza indirimleri söz konusu olur. Buna benzer şekilde bazı durumlarda cezada artırıma gidilir.

Yazımızda ceza indirimi hallerinden iyi hal indirimini inceledik. Diğer ceza indirim kalemlerini bu yazıda ayrıntılı olarak açıklamamız mümkün değildir. Ancak genel olarak bunlardan bahsetmemiz gerekirse;

• Zorunluluk Hali → Bir kişi zorunlu durumlarda, mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi defetmek için, işlediği fiilden ötürü cezalandırılmaz.
• İlgilinin Rızası → Bir kişinin hukuka uygun rızası doğrultusunda ona karşı işlenen fiillerden ötürü cezalandırma yapılamaz.
• Meşru Müdafaa → Kendisine veya bir yakınına yönelik mevcut veya muhtemel bir haksız fiile karşı meşru müdafaada bulunan kişi müdafaaya yönelik fiilinden ötürü cezalandırılmaz.
• Kanun Emrini Yerine Getirme → Kanuna uygun şekilde kanun hükmünü yerine getiren kişinin fiili herhangi bir suç bakımından tipik olsa bile bu kişi cezalandırılmaz.
• Haksız Tahrik → Haksız bir fiilin ortaya çıkardığı hiddet veya elemin etkisi altında suç işleyen kişinin cezasında indirim yapılır.
• Hata → Bir fiil, kanunda yer alan bir suç bakımından tipik ise ancak fail bu maddi unsur bakımından hataya düşmüş ise cezalandırılmaz. Ancak o suçun taksirle işlenmesi mümkün ise fail taksirle bu suçu işlemiş gibi cezalandırılır.
• Yaş Küçüklüğü → 18 yaşından küçük kişilerin (Suça Sürüklenen Çocuk) işlediği suçlarda somut olayın şartlarına ve çocuğun dahil olduğu yaş aralığına göre hiç ceza verilmeyebileceği gibi cezada bir miktar indirim de yapılabilir.
• Akıl Hastalığı → Suçu işlediği sırada akıl hastası olan kişinin akıl hastalığı derecesine bağlı olarak ceza verilmeyebileceği gibi cezasında bir miktar indirim de yapılabilir.
• Sağır ve Dilsizlik → Suçu işleyen kişilerin sağır ve dilsiz olması durumunda yaş küçüklüğüne benzer şekilde somut olayın özelliklerine göre ceza verilemeyebilir yahut bir miktar indirim yapılabilir.
• Alkol ve Uyuşturucu → Suçu işlediği sırada alkol ve uyuşturucu etkisi altında olan kişi normal şartlarda tam olarak cezalandırılır. Ancak bu maddenin kendi rızası dışında aldığını ispat etmelidir.
• Suça Teşebbüs → Bir suçun tamamlanmaması yani teşebbüs aşamasında kalması durumunda cezada indirime gidilir.
• Gönüllü Vazgeçme → Bir suçun icra hareketlerini gerçekleştiren kişi henüz suç tamamlanmadan kendi isteği ile suça son verirse somut olayın şartlarına göre cezalandırılmayabilir. Yahut tamam olan kısımdan ötürü sorumlu tutulabilir.
• Olası Kast → Bir suçun doğrudan kast ile değil de olası kast ile işlenmesi durumunda failin cezasında indirime gidilir. Olası kast, failin suçu işlemeyi istememesine rağmen kabullenmesi ve ‘olursa olsun’ düşüncesiyle hareket etmesidir.

Bu bahsettiğimiz ceza indirimi sebeplerinin her birisi ayrı ayrı yazıların konusudur. Bunların ayrıntısına burada değinmek mümkün değildir. Ancak kısaca tanımlamak gerekirse böyle bir tablo çıkarmamız mümkündür.

Burada bahsettiğimiz indirim kalemleri uygulamada en sık görülen hallerdir. Ancak her somut olay kendine has özellikler barındırır. Hangi indirimin hangi olaya uygulanabileceği ancak tecrübeli bir hukukçu tarafından tespit edilebilir.

Sonuç

Yukarıda genel olarak saygınlık indirimi veya iyi hal indirimi olarak bilinen hakimin takdiri indirim hakkından bahsettik. TCK 62’de yer alan bu hal oldukça tartışmalı bir imkandır. Ancak belirtmemiz gerekir ki amacına uygun kullanıldığı takdirde oldukça yarayışlı bir imkanı içinde barındırır.

Tabi iyi hal indiriminin somut olaya uygulanabilirliğinin sağlanması ve prosedürün buna uygun takip edilmesi için tecrübeli bir ceza avukatının hukuki yardımına başvurmak her zaman büyük önem taşır. Hatalı yahut eksik yönlendirmeler ile takip edilen hukuki süreçler kişilere gereksiz kayıplar doğurur. Hatta ceza davalarında telafisi güç zararlar doğabilir. Bu nedenle bir avukata danışmak kişi için en sağlıklı iş olacaktır.