İnsani İkamet İzni

İnsani ikamet izni, yalnızca ilgili mevzuat hükümlerinde sayılan kişilere verilen istisnai ikamet izni türüdür. Bu ikamet izni, şartları taşıyan yabancılara, yetkili makamlar tarafından verilmektedir. İstisnai ikamet izni verilecek kişiler, başvuru yolu, ikamet izninin iptali halinde başvurulacak yollar aşağıda detaylıca açıklanmaktadır.

İnsani İkamet İzni Nedir?

İnsani ikamet izni, 6458 sayılı kanunda belirtilen insani sebeplerden dolayı Türkiye’de kalmaya devam etmesi zorunlu olan yabancılara verilen istisnai ikamet izin türüdür. Bu ikamet izninden faydalanabilmek için, başvuruda ileri sürülen hususların YUKK 46 hükmünde sayılan istisnai durumlardan birine girmesi gerekir.

Yabancıların esasen başvurabileceği ikamet izin türleri; kısa dönem ikamet izni, uzun dönem ikamet izni, öğrenci ikamet izni ve aile ikamet iznidir. İnsani ikamet izni ise istisnai nitelikte bir ikamet izin türüdür. Başvurulabilecek diğer ikamet izinleri hakkında detaylı bilgi “oturma izni (ikamet izni)” yazısında yer almaktadır.

İnsani İkamet İzni Hangi Hallerde Verilir?

İnsani ikamet izni, YUKK 46’da sayılan durumlarda verilir. Bu durumlar şunlardır:

• Çocuğun yüksek yararının söz konusu olması halinde,
• Haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alındığı hâlde, yabancıların Türkiye’den çıkışları yaptırılamadığında ya da Türkiye’den ayrılmalarının makul veya mümkün görülmemesi halinde,
• YUKK 55 hükmü uyarınca yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınmadığında,
• YUKK 53, 72 ve 77 hükümlerine dayanılarak yapılan sınır dışı işlemlerine karşı yargı yoluna başvurulması halinde,
• Başvuru sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince,
• Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması, kamu düzeni ve güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancıların, diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmadığında,
• Olağanüstü durumlarda verilir.

İnsani ikamet iznine başvurabilmek için diğer ikamet izni türlerinden faydalanamıyor olmak gerekmektedir.  Bu sebeplerin varlığı, dilekçede net şekilde ortaya koyulmalıdır. Bu itibarla, insani oturma izni başvurusunda bulunurken yabancılar avukatından hukuki destek almak son derece önemlidir.

Çocuğun Yüksek Yararı Olması

Çocuğun yüksek yararının olması halinde, insani ikamet izni düzenlenebilecektir. Çocuğun yüksek yararına dayanılarak verilen ikamet izni, çocuğun anne ve babasına da verilebilir. Çocuğun yüksek yararının söz konusu olup olmadığı, her somut olayın özelliklerine göre idare tarafından takdir edilmektedir.

Bu duruma örnek olarak, Türkiye’de tedavi gibi çeşitli sebeplerle bulunmak zorunda olan çocuğun anne ve babasına insani oturma izni çıkarılması, annesi yabancı olan çocuğun Türk vatandaşı olup eğitimine Türkiye’de devam etmek istemesi verilebilir. Böyle bir ihtimalde, anne veya babanın farklı bir ikamet iznine başvuramıyor olması gerekmektedir.

Yabancıların Türkiye’den Çıkış Yapamaması

Türkiye’ye giriş yasağı olmasına rağmen Türkiye’de bulunan yabancının ülkeden çıkışının sağlanamadığı veya Türkiye’den ayrılması makul yahut mümkün olmadığı hallerde istisnai ikamet izni verilir.

Yabancı kişi hakkında sınır dışı edilme kararı verilmesine rağmen Türkiye’den çıkışı sağlanamamış, kişinin ülkeden çıkışı makul veya mümkün görülmemiş ise de istisnai ikamet izni verilebilmektedir.

Yabancı Hakkında Sınır Dışı Kararı Alınmasının Mümkün Olmaması

Kanunda belirtilen bazı durumlarda, yabancılar hakkında sınır dışı kararı alınması, alınacak olsa dahi uygulanması mümkün olmamaktadır. Bu durumda olan yabancılara, insani ikamet izni verilebilmektedir. Hakkında sınır dışı kararı alınamayacak olan bu yabancılar şunlardır:

• Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunan kişiler,
• Ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülen kimseler,
• Hayati tehlike arz eden hastalıkları için Türkiye’de tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar,
• Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları,
• Tedavileri tamamlanıncaya kadar psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları için sınır dışı kararı alınamayacak, alınsa dahi uygulanamayacaktır.

Sınır dışı engelinin ortadan kalkması halinde ise ikamet izni iptal edilmekte ve sınır dışı işlemi yerine getirilmektedir.

Sınır Dışı İşlemlerine Karşı Yargı Yoluna Başvurulması

Gerekçeli sınır dışı kararı, hakkında karar verilen yabancıya veya yasal temsilcisine yahut avukatına tebliğ edilir. İlgili karar tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde idare mahkemesine başvurarak sınır dışı kararının iptalini talep edebilir. Sınır dışı kararına karşı dava açılması halinde, sınır dışı kararının uygulanması kendiliğinden durmaktadır. Bu durumda kişiye, insani oturma izni verilmektedir.

Uluslararası Koruma Başvurusunun Kabul Edilemez Olduğu Kararına Karşı Dava Açılmış Olması

Uluslararası koruma başvurusunun kabul edilemez olduğu kararına karşı yargı yoluna başvurulması durumunda (yabancının kendi rızası ve YUKK 54/b,d ve k bentleri dışında) yargılama bitinceye kadar yabancıya insani oturma izni verilir. 

Uluslararası koruma başvurusunun geri çekilmesi veya geri çekilmiş sayılması kararına karşı dava açılması durumunda da yabancı hakkında insani ikamet izni düzenlenmektedir.

Başvuru Sahibinin Güvenli Ülkeye Gönderilme Sürecinde Olması

Yabancı, Türkiye’ye ilk iltica ülkesinden ya da güvenli üçüncü ülkeden gelmesi halinde, uluslararası koruma başvurusu reddedilir. Fakat geri gönderme işlemi gerçekleşene kadar ülkede kalmasına izin verilmektedir. Bu durumda da insani ikamet izni verilebilir.

Ayrıca yabancı, ilk iltica ülkesi ya da güvenli üçüncü ülke tarafından kabul edilmezse, uluslararası koruma başvurusuna ilişkin işlemler devam edilir.  

Diğer İkamet İzinlerinden Birini Alma İmkânının Bulunmaması

Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu düzeni kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancılara insani oturma izni verilebilir.

Bu yabancıların, ikamet izni verilmesine engel olan durumları nedeniyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkanının bulunmaması gerekmektedir.

Olağanüstü Durumlar

YUKK 46/1-f bendinde yer alan “olağanüstü durumlarda” insani ikamet izni düzenlenmesi ifadesi açık değildir. Ayrıca olağanüstü durumlardan ne anlaşılması gerektiği hususunda YUKK Yönetmeliğinde de bir hüküm belirtilmemiştir. Burada somut olayın özellikleri değerlendirilerek olağanüstü durum olup olmadığı hakkında değerlendirme yapılmakta ve ona göre karar verilmektedir.

Örneğin, ülkesinde yaşanan olaylar nedeniyle iniş yapacağı havalimanı zarar gören ve bu nedenle ülkesine yapılacak tüm uçuşların iptal edilmesi durumunda ilgili yabancıya, bu süre boyunca Türkiye’de yasal olarak ikamet edebilmesi amacıyla insani oturma izni verilebilir. 

İnsani İkamet İzni Alma Şartları Nelerdir?

İnsani ikamet izni alma şartları şunlardır:

• İstisnai sebeplerden birinin varlığı
• Başvuru için gerekli harcın vergi dairesine yatırılmış olması
• İl göç idaresine yazılı dilekçe ile başvuru yapılması
• Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından başvuruya onay verilmesi

Yukarıda belirtilen insani ikamet izni alma şartları yerine getirildikten sonra valiliğe bağlı İl Göç İdaresi Müdürlüğüne başvuru yapılır. İl Göç İdaresine; Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, ikamet izni verilebileceğine dair onay verdiği takdirde ilgili yabancıya insani oturma izni tezkeresi verilir. 

İnsani ikamet izni şartları diğer izin şartlarından farklıdır. Diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlar aranmadan insani ikamet izni verilebilir.

İnsani ikamet izni alan yabancılar, iznin veriliş tarihinden itibaren en geç 20 iş günü içinde adres kayıt sistemine kayıt yaptırmak zorundadır.  

İnsani İkamet İzni Başvurusu Nereye Yapılır?

İnsani ikamet izni başvurusu, valilikler bünyesindeki il göç idarelerine yapılır. Kanundaki düzenlemeye göre Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün onayı alındıktan sonra il göç idaresi insani oturma izni verebilmektedir. 

İnsani ikamet izin başvurusu için yabancı, yasal temsilcisi ya da avukatı, bizzat il göç idaresine başvurmalıdır. Bu ikamet izni türü için internetten yapılan başvuru kabul edilmemektedir.   

İnsani İkamet İzni İçin Gerekli Belgeler ve Başvuru Formu

İnsani ikamet izni başvurusu, konuya ilişkin ıslak imzalı dilekçeyle yapılmaktadır. Dilekçede, bu ikamet iznine dayanan sebepler somut olarak açıklanmalıdır. Dilekçeye ek olarak, destekleyici belgeler de eklenmelidir. Diğer bir ifade ile, insani ikamet izni verilmesi konusunda gereklilik olduğu, dilekçede net şekilde ortaya koyulmalıdır.

Örneğin insani oturma izni için başvuran yabancı kişi, çocuğunun hastalığı sebebiyle Türkiye’de kalması gerektiği ve buna ilişkin sağlık raporu dilekçeye muhakkak eklenmelidir.

Yabancı Sağlık Sigortası

İnsani ikamet izninin diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlar aranmadan düzenlenmektedir. Bu itibarla, uygulamada, insani ikamet izni başvurularında genellikle yabancı sağlık sigortası şartı aranmamaktadır.

İnsani İkamet İzni Masrafları ve Avukat Ücreti

İnsani ikamet izni başvurularında noter ve harç masrafı olmak üzere toplamda yaklaşık olarak 2000 TL’dir. Ancak noter ve harç ücretlerinin düzenli aralıklarla yeniden belirlendiği unutulmamalıdır.

İnsani İkamet İzni Kaç Yıllık Verilir?

İnsani ikamet izni uygulamada genellikle 1 yıllık verilir. Ancak kaç yıllık verileceğine başvurunun yapıldığı valiliğe bağlı il göç idaresi karar verir. Bu süreyi idare, duruma ve hangi nedene dayanarak insani oturma iznine başvurulduğuna göre belirler. Ayrıca idare, insani ikamet izninin süresini de uzatabilmektedir. Uzatma süresinin de üst sınırı yoktur.

DİKKAT: 2019 yılında yapılan değişiklikten sonra insani oturma izninin en fazla birer yıllık sürelerle verilmesi düzenlemesi kaldırılmıştır. Artık insani oturma izninde süreleri belirleme yetkisi İçişleri Bakanlığına verilmiştir. Böylelikle günün şartlarına göre, sürelerin daha esnek hale getirilmesi sağlanmıştır. 

İnsani İkamet İzni Ne Kadar Sürede Çıkar?

İnsani ikamet izni, ortalama olarak 3-6 ay arasında çıkar. Bu süreler ise başvuru yapılan il göç idaresinin iş yoğunluğuna göre de değişebilmektedir. 

Başvuru tamamlandıktan sonra, yetkili makamlar tarafından, başvuruda bulunan yabancıya müracaat belgesi düzenlenmektedir. Yabancı, insani oturma izni başvurusu sonuçlanıncaya dek, 15 günü aşmamak koşulu ile, bu müracaat belgesini kullanarak ülkeye çoklu giriş yapabilir.

Değerlendirme Sürecinde Yurt Dışına Çıkılabilir Mi?

Başvurunun değerlendirilmesi sürecinde, yabancı yurtdışına seyahat edebilir. Bu durum, insani ikamet başvurusu randevusunun ardından il göç idaresi tarafından sunulan müracaat belgesiyle gerçekleşir. Her seferinde, ülkeye 15 gün içinde dönme şartıyla Türkiye’ye birden fazla giriş ve çıkış yapılabilir.

İnsani İkamet İzni Başvurusunun Reddi

İnsani ikamet izni başvurusunun reddi, başvuru şartlarının sağlanmaması yahut başvurudaki eksikliklerin süresi içinde giderilmemesi halinde söz konusu olur. Yabancının başvurusunun YUKK’ta belirtilen hallerin kapsamına girip girmediği değerlendirmesi ilgili idare tarafından yapılmaktadır.  

Konuyla ilgili İstanbul 1. İdare Mahkemesi bir kararında, insani oturma izninin istisnai nitelikte olduğunu ve YUKK 46’da sayılan hallerden birine istinaden verilebileceğini; bu hallerden birine girmeyen taleplerin reddine ilişkin işlemlerin hukuka uygun olduğunu belirtmiştir.

İnsani İkamet İzni Başvurusunun Reddine İtiraz ve İptal Davası

Yabancının ikamet izni başvurusu reddedildiği takdirde, idari makamlara itiraz edilebilir veya ikamet izni başvurusunun reddine ilişkin işlemin iptali için idare mahkemesinde dava açılabilir.

Ret kararına karşı hukuki yollara başvurulabilecek süre, ret kararının tebliğini izleyen günden itibaren 60 gündür. İtiraz, konuya ilişkin gerekçeli dilekçe ile Göç İdaresi Başkanlığına yapılmaktadır.

İtiraz başvurusunun reddedilmesi, itiraza herhangi bir cevap verilmemesi yahut belirsiz cevap verilmesi hallerinde iptal davası açılabilir. Yetkili makama itiraz zorunlu bir yol olmadığından, doğrudan idare mahkemesinde iptal davası da açılabilir.

İkamet izni başvurusunun reddine karşı başvurulacak hukuki yollarda dikkat edilmesi gerekenler, sürece ilişkin detaylı bilgi “ikamet izni reddi” başlıklı makalede yer almaktadır.

İnsani İkamet İzni Sahibinin Eş ve Çocuklarının Aile İkamet İzni Alabilmesi

İnsani ikamet iznine sahibinin eş ve çocukları, YUKK 34-37’de belirtilen şartların yerine gelmesi şartıyla aile ikamet izni alabilir.  Aile ikamet izni her defasında 3 yılı aşmayacak şekilde verilmektedir.

Aile ikamet izninin süresi hiçbir şekilde destekleyicinin ikamet izni süresini aşamaz. Ayrıca destekleyici insani oturma iznine sahipse, en az 1 yıldır Türkiye’de ikamet izniyle kalıyor olmalıdır. 

Yukarıdaki şartlar sağlandığı takdirde insani oturma izni sahibi yabancının eş ve çocukları aile ikamet izni alabilecektir. Aile ikamet izni hakkında daha detaylı bilgi “aile ikamet izni” başlıklı makalede detaylı şekilde ele alınmaktadır.

İnsani İkamet İzni Uzatma Başvurusu

İnsani ikamet izni uzatma başvurusu, e-ikamet sistemi üzerinden yapılan online başvuru sonrasında gerekli belgelerin il göç idaresine sunulması ile yapılır. İkamet izinleri valiliklerce uzatılabilir. Uzatma başvurusu, insani ikamet izni süresinin dolmasına 60 gün kalmasından itibaren ve her şartta ikamet izni süresi dolmadan önce yapılır.

İkamet iznini uzatmak isteyen yabancılara harca tabi olmayan belge verilmektedir. Yabancı kişi, ikamet izni süresi sona ermiş olsa dahi bu belgeye dayanarak Türkiye’de ikamet edebilir.

İlgili yazı: ikamet izni uzatma

İlgili yazı: e-ikamet başvuru

İnsani İkamet İzni Uzatma Başvurusu Gerekli Belgeler

İnsani ikamet izni uzatma başvurusu için gerekli belgeler şunlardır:

• İkamet izni başvuru formu: (Yabancı ve/veya yasal temsilcisi tarafından imzalanmalıdır) 
• Pasaport ya da pasaport yerine geçen belgenin noter onaylı fotokopisi: (Olmaması halinde ibraz edilmesi zorunlu değildir.)
• 4 adet biyometrik fotoğraf
• Aile belgesi (Mümkün olması halinde talep edilecek ve konsolosluktan alınacaktır.)
• Adli sicil kaydı: (Kendi ülke makamlarından (belgenin temin süreci uzun olabildiğinden başvurudan en az 3 ay önce talep edilmesi yararlı olacaktır) veya son 5 yıldır Türkiye’de kalıyorsa Türk adli makamlarından alınabilir. )
• Vatandaşı olduğu ülkenin yeminli tercümeli kimlik fotokopisi
• Önceki ikamet izin belgesinin fotokopisi

Yukarıda yer alan gerekli belgelerden bazılarının, yabancının kendi ülkesinden temin edilmesi gerekmektedir. Yurt dışından alınacak bu belgelerin, apostil şerhli ve noter onaylı Türkçe tercümesi ile ibraz edilmesi şarttır. Bunların yanında, mevcut ikamet izni ve fotokopisi de gerekli belgelere eklenmelidir.

İnsani İkamet İzni Başvurusunun Uzatılmaması veya İptali

İznin verilmesini zorunlu kılan şartlar ortadan kalktığında, insani ikamet izni valiliklerce iptal edilir veya uzatılamaz. İzin süresi uzatılmayan veya iptal edilen yabancılar 10 gün içinde Türkiye’yi terke davet edilir. Yabancının ülkeyi süresi içinde terk etmemesi halinde, sınır dışı edilmesi gündeme gelmektedir. 

İnsani ikamet izni başvuru olumlu sonuçlanan ve bu izin belgesine sahip olan kişi, 6 ay içinde Türkiye’ye giriş yapmazsa ikamet izni iptal edilir. Bu itibarla, izin alındıktan sonra, belirli süre içinde kullanılmaya başlanması oldukça önemlidir.

İnsani İkamet İzni İptali veya Uzatma Başvurusunun Reddine İtiraz ve İptal Davası

İnsani ikamet izni iptal kararına karşı, yabancı kişi, yasal temsilcisi ya da avukatı; kararın tebliğini izleyen günden itibaren 60 gün içerisinde itiraz veya iptal davası yollarına gidebilmektedir.

İtiraz başvurusu, göç idaresi başkanlığına, gerekçeli bir dilekçe ile yapılmaktadır. İtiraz başvurusunun reddedilmesi, süresi içinde cevaplanmaması hallerinde yahut itirazda bulunmadan doğrudan idare mahkemelerinde iptal davası açılabilmektedir.

İptal ve uzatılmama kararlarına karşı başvurulacak hukuki yollar, ret kararına karşı başvurulacak yollar ile aynıdır. Konu hakkında daha ayrıntılı bilgiler “ikamet izninin iptali” yazısında yer almaktadır.

Savaş Nedeniyle Ukraynalılar İçin İnsani İkamet İzni

2022 yılında yayınlanan bir genelge ile, savaş nedeniyle Ukraynalılar için insani ikamet izni verilmektedir. Ukrayna ve Rusya arasında çıkan savaş nedeniyle binlerce Ukraynalı Türkiye’ye gelmiştir, Türkiye’de bulunan Ukrayna vatandaşları ülkelerine dönememiştir. Bu genelgeye göre il göç idareleri savaş nedeniyle ülkesine dönemeyen Ukraynalılara kolaylık sağlamaktadır. 

Vize muafiyeti ile Türkiye’ye gelen ve süresi içinde ülkesine dönemeyen Ukrayna vatandaşları hakkında, vize ihlali sebebiyle cezai işlem uygulanmamaktadır.

Yine savaş sebebiyle, insani oturma izni ve turistik ikamet izni başvuruları oldukça kolay kabul edilmektedir. Dolayısıyla insani oturma iznine başvurmak isteyen Ukraynalılar yukarıda belirtilen prosedürü izleyerek söz konusu ikamet iznini almak için başvuruda bulunabilecektir. 

Savaş Nedeniyle Ruslar İçin İnsani İkamet İzni

Rus vatandaşlarına, savaş nedeniyle insani ikamet izni genellikle verilmemektedir. Ancak, uygulamada bu kişiler için turistik ikamet izninin kolaylıkla çıkarıldığı görülmektedir. Bu itibarla, Rus vatandaşlar için insani ikamet izni yerine turistik ikamet iznine başvurmak fayda sağlayacaktır.  

Afgan Vatandaşları İnsani İkamet İzni

Uygulamada, Afgan vatandaşları için geçici koruma verilmektedir. Geçici koruma başvurusunda, yabancının bizzat il göç idaresine giderek başvuru yapması gerekmektedir. Vekalet yoluyla yapılan başvuru kabul edilmemektedir.

Sonuç 

İnsani ikamet izni, oldukça karmaşık ve idari usul içeren birçok ayrıntı içermektedir. Bu sebeple, ikamet izni başvuru ve ikamet izni uzatma sürecinde yapılacak hata, ikamet talebinin reddine ve yabancıların sınır dışı edilmesine neden olmaktadır. Bu noktada, insani ikamet izni başvurularının en kısa sürede olumlu sonuçlanması için alanında uzman yabancılar avukatından hukuki destek almak oldukça önemlidir.