Vergi İncelemesi Süreci

Vergi incelemesi süreci, verginin denetlenmesi için ihdas edilen bir müessesedir. Beyan esaslı vergilerde gündeme gelen vergi incelemesine uygulamada sıklıkla rastlanmaktadır.

Yazımızda vergi incelemesinin ne olduğu, kapsamı ve vergi incelemesinin türleri gibi merak edilen eşitli hususlar ele alınmıştır. Bunların yanında, ilgili süreçlerde söz konusu olabilecek hukuki problemler karşısında yapılması gerekenlerle ilgili olarak da bilgi verilmiştir. Bu nedenle, yazının dikkatle okunmasında fayda vardır.

Vergi İncelemesi Nedir? 

Vergi incelemesi, vergi mükellefi tarafından beyan edilen vergi miktarının doğruluğunun; defter kayıtları, belge ve envanterin incelenerek teyit edilmesidir. Başka bir ifade ile; vergi incelemesi, vergi mükellefinin ve sorumluların yaptıkları işlemlerin, vergi müfettişleri tarafından denetlenmesidir.

Vergi incelemesinin amacı; beyana dayalı vergilerde, beyanın ve yapılan işlemlerin doğruluğunun araştırılması ve hataların ortadan kaldırılması, yani gerçeğe uygunluğun sağlanmasıdır.

Vergi incelemesi, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 134 ila 141. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Ayrıca Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’te de hükümler bulunmaktadır. Bunların yanında, değişkenlik arz eden vergi mevzuatının çeşitli yerlerinde de ilgili hükümler bulunmaktadır.

DİKKAT: Vergi incelemesi, vergi hukukunun en önemli müesseselerinden biridir. Vergi incelemesi sırasında herhangi bir pürüzün çıkması durumunda, zorlu süreçler ile karşı karşıya kalınabilir. Bu nedenle, söz konusu alanda gündeme gelen bir hukuki problem mevcutsa; İstanbul ve çevresinde İstanbul vergi avukatına, Ankara ve çevresinde ise Ankara vergi avukatına danışmakta fayda vardır.

Vergi İncelemesi Türleri 

Vergi incelemesi tek türde değildir. Tam vergi incelemesi ve sınırlı vergi incelemesi olmak üzere iki farklı türü bulunur. Aşağıda, bu türlerin ne oldukları açıklanmıştır.

Tam Vergi İncelemesi Süreci Nedir?

Tam vergi incelemesi süreci; bir vergi mükellefinin belirli bir vergi türünde bir veya birden çok vergi dönemine ilişkin her çeşit iş ve işlemlerine dair, tüm matrah unsurlarını içerecek biçimde yapılan vergi incelemesidir. 

Sınırlı Vergi İncelemesi Süreci Nedir?

Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğe göre sınırlı vergi incelemesi süreci, tam vergi incelemesi sürecinin kapsamı dışında kalan tüm vergi incelemelerini ifade etmektedir. Tam vergi incelemesinde tek bir tür vergi söz konusu iken, sınırlı vergi incelemesinde birden fazla vergi türü vardır. Sınırlı incelemede vergi, belli birtakım yönlerden incelenmektedir.

Matrah Artırımı Vergi İncelemesi

Vergi incelemesi süreci içerisinde, olması gerekenden daha az vergi matrahının olduğu tespit edilmişse matrah artırımı söz konusu olur. 

Vergi Usul Kanununun 138. maddesine göre, daha önce vergi incelemesi yapılmış ve vergi matrahı re’sen gerçekleşmiş olsa dahi yeniden vergi incelemesi yapılabilir. Fakat bunun için, tahakkuk zamanaşımının geçmemiş olması gerekir.

Yeniden ve ilk yapılan vergi incelemesi sonucunda matrah farkı olması durumunda, ikmalen vergi tarhı gerçekleştirilecektir.

Vergi İncelemesi Sürecine Tabi Olanlar

Kimlerin vergi incelemesi sürecine tabi olduğu, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 137. maddesinde belirtilmiştir. Bu madde hükmüne göre:

• Vergi Usul Kanunu ve diğer tüm kanunlarda yer alan, defter ve hesap tutma mecburiyeti bulunan kişiler,
• Evrak ve vesikaları muhafaza etme zorunluluğu olan herkes vergi incelemesine tabidir.

Kişilerin gerçek veya tüzel kişi olması fark etmemektedir. Her iki hukuk kişisi de yukarıdaki iki durumdan birinin kendisinde bulunması halinde, vergi incelemesi süreci kapsamına girecektir.

Vergi Usul Kanununa göre defter tutma mecburiyeti bulunan kişiler şunlardır:

• Tacirler ve sanat erbapları, 
• Ticaret Kanununda gösterilen ticaret şirketleri,
• Kamu iktisadi teşebbüsleri, 
• Dernek ve vakıfların iktisadi müesseseleri,
• Serbest meslekte çalışanlar, 
• Çiftçiler.

Vergi Usul Kanununa göre defter tutma mecburiyeti bulunan kişilerin istisnaları şu şekilde ifade edilir:

• Kendisinden gelir vergisi alınmayan esnaf ve gerçek usulde vergi muafiyeti bulunmayan çiftçiler,
• Gelir Vergisi Kanunu kapsamında basit usulde kazanç tespiti yapılan kişiler,
• Kurumlar vergisi alınmayan:
  • Kamu iktisadi teşebbüsleri, 
  • Dernek ve vakıf işletmeleri. 

Vergi İncelemesi Yapmaya Yetkili Olanlar

Vergi incelemesi sürecinde kimlerin yetkili olduğu, 213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 135. maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde hükmüne göre şu kişiler vergi incelemesini gerçekleştirebilir:

• Vergi müfettişleri, 
• Vergi müfettiş yardımcıları, 
• Şehrin en üst mal memuru,
• Vergi dairesi müdürleri,
• Gelir İdaresi Başkanlığının merkez/taşra teşkilatında müdür olarak görev yapanlar.

Vergi İncelemesi Süresi

Vergi incelemesi süreci; henüz sonuçlanmamış hesap dönemi de dahil olmak üzere, tarha ilişkin zamanaşımı süresinin sonuna kadar yapılabilmektedir. 

Daha önceden inceleme yapılması yahut matrahın re’sen takdir edilmiş bulunması, incelemenin yeniden yapılmasına ve ikmalen tarha engel değildir.

Vergi incelemesi yapılmadan önce haber verilmesi zorunlu değildir. Fakat vergi incelemesi, vergi dairesinde yapılacaksa önceden haber verilmesi gerekir.

İncelemenin işyerinde yapılması söz konusu ise mesai saatleri içinde yapılması gerekir. Vergi incelemesi yapılırken mesai saati dolmuş ancak tutanak aşamasına geçilmişse incelemeye devam olunur. Emniyet tedbirlerinin alındığı durumlarda da vergi incelemesi mesai saatleri dışında yapılabilir.

Vergi İncelemesi Sürecinde Zamanaşımı

Henüz sonuçlanmamış hesap dönemi de dahil olmak üzere, tarha ilişkin zamanaşımı süresi; vergiye ait alacağın oluştuğu yılı yahut yatırıma ilişkin uygulamalarda yatırımcının özel şartları ihlal etmesi halinde, söz konusu şartların ihlal edildiği seneyi takip eden senenin başından itibaren 5 yıldır. Bu 5 yıl içinde, vergi incelemesi süreci gündeme gelebilir.

Söz konusu beş yıllık zaman zarfında tarh ve tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar. 5 yıllık sürenin sona ermesinden sonra vergi incelemesi yapılamaz. Mücbir sebep halinde 5 yıllık süre uzayabilir.

İkinci defa vergi incelemesi yapılması durumu söz konusu ise zamanaşımı süresi, ilk inceleme için geçerli olan zamanaşımı süresinin başlama tarihi ile aynıdır.

Vergi İncelemesi Nerede Yapılır?

Vergi incelemesinin nerede yapılacağı hususunda genel kural, incelemenin vergi dairesinde yapılmasıdır. İstenen bilgi ve belgeleri vergi mükellefi daireye getirmek durumundadır. Söz konusu defterleri getirmeyenler, ibrazda bulunmamış kabul edilir. Haklı bir mazereti dolayısıyla ibrazda bulunmayanlar için uygun bir süre verilir.

İşyerinin müsait olması ve mükellef ve vergi sorumlusunun talep etmesi durumunda inceleme, işyerinde de yapılabilir.

Vergi İncelemesi Sürecinde Mükellefin Hakları Nelerdir?

Vergi inceleme sürecinde vergi mükellefinin sahip olduğu birtakım haklar bulunmaktadır. Bu haklar liste halinde aşağıda sıralanmıştır.

• Vergi incelemesi yapacak olan kişinin kimliğini görme hakkı,
• Vergi incelemesinin, mükellefin işyerinde yapılmasını isteme hakkı,
• Vergi incelemesinin, vergi dairesinde yapılmasını isteme hakkı,
• Vergi incelemesinin konusunu öğrenme hakkı,
• Süresinde defter ve belgeleri ibraz edemeyecek olan mükellefin, zor durumda olduğu gerekçesi ile ek süre isteme hakkı,
• İşyeri incelemesinin, mesai saatleri dışında yapılmamasını isteme hakkı,
• Vergi incelemesinin iş yerinde yerine getirilen faaliyetleri engellememesini isteme hakkı,
• İnceleme sona erdiğinde, inceleme yapıldığına dair belge isteme hakkı,
• Tutanakların örneğini alma hakkı,
• Tutanakları imzalarken ihtirazi kayıt koyma hakkı,
• Kanuna aykırı defter, belge vs ele geçirildiğine ilişkin olarak düzenlenmiş tutanağı imzalamama hakkı, 
• Doğru vergi miktarının tespit edilmesini isteme hakkı,
• İnceleme esnasında istenen belgelerin yazılı olarak istenmesini talep etme hakkı,
• İnceleme esnasındaki hukuka aykırılıklar hakkında şikayette bulunma hakkı,
• Muhalefet şerhi hakkı,
• Vergi inceleme tutanağında kendi görüşüne de yer verilmesini isteme hakkı,
• İhbarın doğru olmadığı hallerde ihbarda bulunan şahsın adını öğrenme hakkı.

Bazı örnekleri yukarıda belirtilen bu hakların ihlali halinde, doğru hukuki zeminde etkin biçimde ilgili ihlalin ileri sürülmesi gerekmektedir. Aksi takdirde birtakım mağduriyetler giderilemeyebilir. Bu nedenle, söz konusu hakların ihlali halinde vergi hukukunda uzman olan avukatın yardımını almakta büyük fayda vardır.

Vergi İncelemesinin İptali Davası

Vergi incelemesine karşı idari dava açılıp açılamayacağı konusu önem arz eden bir diğer konudur. 

İptal davası, idarenin eylem ve işlemlerine yönelik olarak açılır. İdarenin işlemler ise hazırlık aşaması ve karar aşaması olmak üzere ikiye ayrılır. İdarenin hazırlık aşamasındaki işlemlerine karşı iptal davası açılmaz.

Vergi incelemesi de idarenin hazırlık aşamasındaki işlemleri arasında yer almaktadır. Bu nedenle bu işlemlere karşı iptal davası açılamaz. Ancak işlemin tamamlanmasının ardından açılacak iptal davasında, hazırlık aşamasındaki hukuka aykırı eylemler, iptal sebebi oluşturur.

Vergi mükellefinin ekonomik menfaatini etkileyen ve inceleme yapılmasına gerek olmamasına rağmen gerçekleştirilmiş olan vergi incelemelerine karşı iptal davası açılabilir.

Hangi hallerde iptal davası açılabileceğinin doğru tespit edilmesi için avukattan yardım alınmalıdır.

Vergi İncelemesi Sürecine Dair Sık Sorulan Sorular

Yukarıda vergi incelemesi süreci ile ilgili çeşitli bilgiler verilmiştir. Bu bölümde ise vergi incelemesi sürecine ilişkin uygulamada merak konusu olup sıkça sorulan sorular yanıtlandırılmıştır.

Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yazımızda vergi incelemesi süreci, temel hatlarıyla açıklanmıştır. Bu süreçte mükellefin ne gibi haklara sahip olduğuna değinilmiştir. Vergi incelemesi süresi ve vergi incelemesinde zamanaşımı gibi hususlar izah edilmiştir. Bunların yanında, merak edilen ve sıkça sorulan sorular da yanıtlandırılmıştır.

Görüldüğü üzere, vergi incelemesi süreci çeşitli biçimlerde gündeme gelerek birtakım mağduriyetlerin oluşmasına kapı aralayabilir. Bu gibi hallerde; sorunun süratle çözüme kavuşturulabilmesi ve hak kayıplarının yaşanmaması bakımından, ilgili problemin vergi hukuku avukatına sormak ve destek almak suretiyle çözümlenmesinde büyük fayda vardır.