İşsizlik Maaşı

Yasada işsizlik ödeneği olarak geçen ve işsiz kalan işçiler için oldukça büyük önem taşıyan ödenek genellikle işsizlik maaşı olarak da biliniyor. İşsiz kalan işçilerin bu imkana sıklıkla başvurduğunu görüyoruz.

Yazımızda işsizlik maaşı şartları, başvurusu hesaplaması, miktarı ve süresi ile ilgili olarak merak edilen tüm soruları hukuki zeminde cevaplandıracağız. 

İşsizlik Maaşı Nedir?

İşsizlik maaşı, sigortalı işçilerin işsiz kalmaları ve yasada yer alan bazı şartları taşımaları halinde hak kazandıkları ücrettir. Belirli bir süre ödenir ve işçinin iş bulma sürecinde asgari geçimini sağlayabilmesini amaçlar. İşsizlik sigortası kapsamında alınan bu ödenek, adından da anlaşılacağı üzere işçi için bir sigortadır.

Bu şartlara ve diğer özelliklere aşağıda değineceğiz. Ancak belirtmemiz gerekir ki bu ödenek ile ilgili tüm önemli hususlar 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ve buna bağlı olarak çıkarılan yönetmeliklerde yer alıyor. Bunun haricinde temel Kanun olan 4857 sayılı İş Kanunu hükümleri de göz önünde bulundurulur.

İşsizlik Maaşı Nasıl Hesaplanır?

İşsizlik ödeneğinden yararlanacak kişinin alacağı miktarın günlük hesabı, sigortalının son 4 aylık primine esas olan günlük ortalama brüt ücretinin %40’ı bulunarak yapılır. Bununla birlikte işçinin prime esas tutulan ücretinin çok yüksek olabileceği gözetilerek buna bir üst sınır da getirilmiştir. İşsizlik Sigortası Kanunu madde 50 hükmüne göre işçiye ödenecek olan ödeneğin üst sınırı brüt asgari ücret tutarının %80’i kadardır.

 İşsizlik Maaşı Miktarı

Yukarıda bahsettiğimiz şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarını aylık olarak 2020 yılı için şu şekilde tablo olarak örneklerle izah edebiliriz:

Tablo 1: İşsizlik Maaşı Miktarı

İşsizlik Ödeneğinden Yapılacak Kesintiler → İşsizlik maaşından yalnızca damga vergisi kesintisi yapılmaktadır. Bu verginin miktarı asgari ücretli çalışan için 9 TL iken 6000 TL ücretle çalışan için 17 TL’dir. Yani genel olarak 10-15 TL arasında değişen bir damga vergisi kesintisi yapılır. Yukarıda işsizlik maaşı miktarı olarak verdiğimiz örnekler damga vergisinin kesilmemiş halleridir.

İşsizlik Maaşı Kaç Ay Alınır?

İşsizlik Sigortası Kanunu madde 50 düzenlemesinde işsizlik maaşı süreleri ile ilgili konuyu da bulabiliyoruz. Buna göre işsizlik ödeneği süresi; son 3 yıl içerisinde işçinin kaç gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik primi ödediğine göre değişir. Bunu bir tablo ile izah etmekte yarar var. Şöyle ki:

Tablo 2: İşsizlik Ödeneği Süresi

İşsizlik Maaşı Şartları

Bu ödenekten yararlanabilmek için bazı şartlar gerekmektedir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• İşçinin iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten geriye doğru 120 günlük süre içinde primlerinin ödenmiş olması gerekir
• İş sözleşmesinin sona ermesinden geriye doğru son 3 yıllık süre içerisinde en az 600 prim günü çalışması olması gerekir.

Bu şartları her ikisi de birlikte sağlanmış olmalıdır. Ayrıca iş sözleşmesinin işçinin istek ve kusuru ile sona ermemiş olması gerekiyor. Bunun ayrıntılarına aşağıda değineceğiz.

Son 120 gün prim ödeme şartı olduğunu söyledik. Ancak bazı durumlarda bu primler eksik bildirilmiş olabilir. Bu durumda bu şartın ihlal edilmemiş olduğunu kabul ediliyor. Bu haller; hastalık, doğal afet, ücretsiz izin kullanımı, ekonomik kriz ortamı, disiplin cezası halleri, genel hayatı etkileyen bazı olaylar, gözaltı ve tutukluluk durumu (tutukluluk hükümlülükle sonuçlanmamalı), grev ve lokavt şeklinde sıralanabilir.

Burada sonradan gelen bir değişiklikten bahsetmemiz gerekiyor. 18.01.2019 tarihi ve sonrasında hizmet akdi sona erenler için aynı işverene olup olmadığına bakılmaksızın ve eksik gün nedenlerine bakılmaksızın fesihten önce 120 günlük dönemde hizmet akdinin bulunması halinde 120 gün şartı sağlanmış olur.

İşsizlik Maaşı Başvurusu Nasıl Yapılır?

Yukarıda saydığımız ve işçinin işsizlik ödeneği alma hakkı olan hallerde işverenler 3 nüsha “işten ayrılma bildirgesi” niteliğinde belge düzenler. Bu belge 3 nüsha olarak bir işsiz kalan işçiye verilir, diğeri İŞKUR’a gönderilir. Öbürü ise işverende kalır.

Tabi işveren SGK’ya işçinin işten çıktığına dair bildirimde bulunmuşsa İŞKUR’a belge gönderme zorunluluğu yoktur.

İşveren İşten Ayrılma Bildirgesi Düzenlemezse Ne Olur? → Bu durumda işverenin her bir fiili için işçinin aylık brüt asgari ücret tutarının 2 katı kadar idari para cezası verilir. Burada her bir fiilden kasıt şudur: işveren işten ayrılma bildirgesi düzenlemezse, bunu işçiye vermezse, İŞKUR’a göndermezse vs. durumlardır. Bunu yapmayan işveren ciddi idari para cezası ile karşı karşıya kalır ve bu belgeyi alamamadan ötürü işçi hak kaybına uğramaz.

İş sözleşmesi sona erdikten sonra 30 günlük süre içerisinde en yakın İŞKUR birimine işten ayrılma bildirgesi ile yapılacak bir başvuru ile işsizlik ödeneği süreci başlatılmış olunur. Eğer bu 30 günlük süre aşılırsa gecikilen süre, alınacak işsizlik ödeneği süresinden düşülür. Tabi gecikme, mücbir nedenlere dayanıyorsa böyle bir düşme yapılmaz.

İşsizlik ödeneği başvurusu yapılınca işçi, İŞKUR’a iş arayan kişi olarak kaydedilir ve yeni bir işe girmeye hazır kişi olarak görülür. Bu kapsamda kişiye iş bulmaya ilişkin bazı hizmetler sağlanır.

Bu bahsettiğimiz ödenek ile ilgili işlemlerin sorunsuz bir şekilde tamamlanabilmesi için iş sözleşmesinin sona ermesinden hemen önce bir avukat ile görüşerek süreci işçi lehine sürdürmek gerekir.

Çünkü işsizlik maaşı bunun yalnızca bir parçasıdır, ayrıca iş sözleşmesinin sona ermesinden bir çok dava doğacaktır. Bununla ilgili olarak “işten çıkarılan işçinin hakları” başlıklı yazımızı mutlaka okumalısınız.

İşsizlik Maaşı Nasıl Alınır?

Yukarıda saydığımız şartlar sağlandıktan ve gerekli başvuru yapıldıktan sonra kısa süre içerisinde işsizlik ödeneği başvurusu sonuçlanır. Genellikle başvuruyu takip eden ay sonuna kadar sonuçlanıyor.

İşsizlik maaşı her ayın 5’inde kişinin kendisine ödenir. Kimlik ile birlikte PTTBank şubelerinden bu ödenek alınabilir.

İşsizlik Maaşını Kimler Alabilir, Kimler Alamaz?

Bu ödeneği, belirli özellikleri taşıyan işçiler ve iş sözleşmesi belirli şekilde sona eren işçiler alabilir. Bu kapsamda şu kişilerin işsizlik sigortasından yararlanabileceğini söyleyebiliriz:

• Bir hizmet sözleşmesine bağlı olarak çalışan sigortalı işçiler
• Banka sandıklarına bağlı olan sigortalılar
• Kısmi süreli sözleşme ile çalışan işçiler (istekleri halinde)
• Ticari taksi, dolmuş ve bunlara benzer şehir içi toplu taşıma vasıtaları işyerleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığınca belirlenecek alanlarda yarı zamanlı iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma gün sayısı 10’dan az olan kişiler

Bu saydıklarımız dışında kalan kişiler bu ödenekten yararlanamaz. Ancak bazı kişi gruplarını özel olarak saymamız gerekir. Çünkü bu konu merak ediliyor. Buna göre şu kişiler işsizlik ödeneğinden yararlanamaz:

• Bir işyerine sahip olup işçi çalıştıran BAĞKUR’lu kişiler
• Kamu personeli memurlar
• TSK personelleri, hakim ve savcılar
• Yükseköğretim personeli
• ve özellikle sözleşmeli personel statüsünde çalışanlar.

Yukarıdaki şartları taşıyan kişi gerekli başvuruyu yaptıktan sonra işsizlik maaşı alabilir. Burada işçinin işten nasıl çıktığı önem taşıyor. Bunu bir tablo ile göstermemiz gerekirse:

Tablo 3: İşsizlik Maaşı İçin İşten Ayrılma Durumu

İşsizlik Maaşı ile İlgili Tüm Bilinmesi Gerekenler

Askere Giden İşçinin İşsizlik Ödeneği Hakkı

Yukarıda da belirttiğimiz üzere TSK personelinin işsizlik ödeneği alma hakkı yoktur. Ancak muvazzaf askerlik ödevi nedeniyle işten ayrılan kişi askerlik dönüşü işsizlik ödeneği alma hakkına sahip olur.

Askerde geçen süre sanki hiç yokmuş gibi düşünülerek hesaplama yapılır. Tabi askere giden bu işçinin yukarıda saydığımız diğer şartları da sağlamış olması gerekir.

Part Time Çalışan İşçinin İşsizlik Ödeneği Hakkı

İşçinin yarı zamanlı çalışıyor olması, işsizlik ödeneği almasına engel değildir. Ancak yukarıda saydığımız prim sürelerinin de doldurulması gerekir. Bu şartları yerine getirmiş olan kısmi süreli çalışan işsiz kalırsa işsizlik maaşından yararlanabilir.

Uygulamada yarı zamanlı çalışanların primleri bu şartı çoğu zaman sağlamıyor. Bu kapsamda 2011 yılında getirilen bir düzenleme ile kısmi zamanlı çalışan kişilerin kalan prim borcunu ödeyerek bu ödenekten yararlanmalarına imkan tanınmıştır.

İkale Sözleşmesi ile İşten Ayrılan İşçinin Durumu

İkale sözleşmesi, işçi ile işverenin karşılıklı anlaşarak iş sözleşmesini sona erdirdiği sözleşmedir. Böyle bir durumda işçi işsizlik ödeneği alabilir mi sorusu önem taşıyor.

Çünkü burada işçinin işten çıkış nedeni olarak kuruma bildirilen kod önemlidir. Yani ikaleden ötürü işveren diğer nedenler olarak veya işsizlik maaşına hak kazanmayan hallerden birini bildirirse bu ödenekten yararlanılamaz.

Ancak işverenden kaynaklanan fesih olarak bildirim yapılırsa bu ödenek  alınabilir. Burada ikale sözleşmesi yapılmış olduğu için işverenin kuruma bu şekilde bildirim yapması onun adına hak kaybı doğurmaz. Bu sözleşme ile ilgili önemli ayrıntılar için “ikale sözleşmesi” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

 İşsizlik Maaşının Kesildiği Haller

Bu ödenek bazı hallerde kesilir. Bunları şu şekilde sıralamamız mümkündür:

• Yukarıda işsizlik ödeneğine başvuran kişinin yeni bir iş aramaya hazır kişi olarak kabul edildiğinden bahsettik. İşte bu kapsamda İŞKUR o kişi için iş aramaya başlar. İŞKUR tarafından kişiye teklif edilen uygun bir işi o kişi reddederse işsizlik ödeneği kesilir. Ancak teklif edilen işin, o kişinin mesleğine uygun olması, son çalıştığı işyerindeki ücretine yakın bir ücretinin olması ve kişinin ikamet ettiği belediye sınırları içerisinde olması gerekir. Ayrıca bunların haricinde o işi reddetmek için başka bir haklı nedenin olmaması gerekir. Bu şartlar söz konusu değilse kişi o işi reddetse bile işsizlik maaşı kesilmez.
• Yapılan denetlemeler sonucunda kişinin bir yandan İŞKUR’dan işsizlik ödeneği alırken bir yandan da başka bir yerde kayıtdışı çalıştığı anlaşılırsa gene işsizlik maaşının kesilmesi söz konusu olur. Bu iki halde işsizlik ödeneği tekrar başlatılmamak üzere kesilir.
• Kişi eğer işsizlik ödeneği alırken bir başka sosyal güvenlik kurumundan yaşlılık aylığı almaya başlarsa işsizlik maaşı yine kesilir. Burada emeklilik nedeniyle yaşlılık aylığı alınmaya başladığı tarih itibariyle kesilme yapılır.
• Yukarıda gene İŞKUR tarafından kişinin bazı mesleki eğitimlere tabi tutulabileceğinden bahsettik. Eğer bu programlara haklı bir neden göstermeksizin katılmak reddedilirse  veya kabul edilmesine rağmen düzenli katılım sağlanmazsa işsizlik ödeneği gene kesilir.
• Bununla birlikte kurumun çağrıları zamanında cevaplanmazsa, istenilen bilgi ve belgeler zamanında getirilmezse ödenek gene kesilir. Tabi bu maddede saydığımız haller telafi edilebilir ihlallerdir. Dolayısıyla programa devam edildiği zaman, istenilen bilgi ve belgeler ulaştırıldığı zaman vs. işsizlik maaşı kaldığı yerden ödenmeye devam eder. Ancak ödenmemiş olan kısım için hak kaybı yaşanmış olur.

İşsizlik Ödeneği Haczedilebilir mi?

Kişi borcunu ödemediği zaman icra kanalı ile maaşına haciz konulabilir. Ancak işsizlik ödeneği bunun istisnaları arasında yer alır. Yani kişinin işsizlik maaşına haciz getirilemez.

Tabi bunun da istisnası vardır. O da nafaka alacağıdır. Yani kişinin nafaka borcu varsa işsizlik ödeneğinden nafaka alacaklısının başlattığı takip sonucunda kesinti yapılabilir.

İşsizlik Ödeneği Alırken Başka Bir İşe Başlamak

İşsizlik maaşı alan kişinin kayıt dışı çalışmasına yukarıda değindik. Böyle bir durumun tespit edilmesi halinde ödenek kesiliyordu. Eğer kişi işsizlik maaşı alırken bir iş bulmuş ve ona 1 gün için dahi olsa başlamışsa işe girdiği tarihten itibaren 15 gün içerisinde en yakın İŞKUR birimine bu durumu bildirmesi gerekir.

İşsizlik Ödeneğinin Yeniden Başlaması

İşsizlik maaşı alırken, ödeneğin süresi dolmadan yeni bir işe başlanır ve henüz işsizlik ödeneği alma şartları yerine getirilmeden o işten de ayrılırsa işçi, daha önce yarım kalan işsizlik maaşının süresi dolduruluncaya kadar bu ödeneği alabilmek için tekrar başvurabilir. Kalan hak sahipliğinin devamı için İŞKUR’a yapılan başvurunun tarihi esas alınır.

Yani işçi henüz işsizlik maaşına hak kazanmış olmamasına rağmen önceki kalan hakkının devamını bu şekilde almış olur. Eğer ikinci işte işsizlik maaşını elde etmek için gereken şartlar sağlanıp da işsiz kalınırsa bu sefer bir baştan bu yeni hak sahipliğinden doğan süre için işsizlik ödeneği alınır.

İşe İade Davasının İşsizlik Ödeneğine Etkisi

İşten çıkarılan işçi, bilindiği üzere işe iade davası açabiliyor. İşe iade davası devam ederken de işsizlik maaşı alabiliyor. Yani işe iade davası açmış olmak, işsizlik maaşı almaya engel değildir. Burada işe iade davası işçi lehine sonuçlanırsa işsizlik ödeneği geri iade edilecek mi sorusu akla gelir.

İşe iade davasının 4 ay gibi bir sürede sonuçlandırılacağı kanunda öngörülmüştür. Ancak uygulamada genellikle böyle olmaz. Buna rağmen işe iade davası işçi lehine sonuçlandığı zaman işçiye çalıştırılmayan 4 aydan ötürü işveren tarafından ücret ödenir.

Bu durumda işçi o 4 ay için çift ödeme almış olur. Birincisi dava sonunda işverenden aldığı o 4 aylık çalışılmayan süre ücreti ikincisi ise işsizlik maaşı.

Burada fazla alınan ödeneğin iade edilip edilmeyeceğine ilişkin kanunda bir düzenleme mevcut değil. Ancak Yargıtay’ın buna ilişkin kararları mevcut. Yargıtay, eğer işçi işe iade davasını kazanır ve işverenden 4 aylık çalıştırılmayan süre için ücret alırsa, ve bu zaman dilimi içerisinde işsizlik ödeneği de almışsa o 4 aylık süre için aldığı işsizlik ödeneğini iade etmelidir diyor. Ancak yalnızca 4 aylık işsizlik maaşı iade edilir. Diğerleri işçide kalır. (2010/23 E. , 2010/15759 K. sayılı 30.11.2010 tarihli kararı)

Ancak belirttiğimiz üzere bu, Yargıtay’ın konuya ilişkin kararıdır. Kanunda mevcut bir düzenleme yoktur. Somut olayda işçi kendi lehine olacak savunmayı yapabilir.

Burada tecrübeli iş hukuku avukatlarından yardım alınarak hak arama süreci başlatılmalıdır. Bu konunun önemli ayrıntıları için “işe iade davası” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Yabancı İşçiler İşsizlik Ödeneğinden Yararlanabilir mi?

Yukarıda saydığımız şartları sağlayan yabancı ülke vatandaşı işsizler de işsizlik maaşından yararlanma hakkına sahiptir. Yani Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olma şartı söz konusu değildir.

Çalışma izni ile Türkiye’de çalışmaya başlamış, yukarıda saydığımız çerçevede primleri ödenmiş ve iş sözleşmesi sona ermiş yabancı kişi oturma iznine sahip olması halinde işsizlik maaşından yararlanabilir.

Sigortalı İşsizlerin Sahip Olduğu Diğer Haklar

Yukarıda sigortalı işsizlerin işsizlik ödeneği hakkından bahsettik. Bunların haricinde sigortalı işsizler şu haklara sahiptir:

• GSS (genel sağlık sigortası) primlerinin ödenmesi
• Yeni bir iş bulma hizmeti
• Mesleki gelişim eğitimi

İşsizlik Maaşı ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Yukarıda işsizlik maaşı ile ilgili temel kanuni düzenlemelerden ve uygulamadaki işleyişten bahsettik. Ayrıca belirtmek gerekir ki bu konuda bazı sorular sıklıkla sorulmaktadır. Bu sorulara aşağıda cevapları ile birlikte yer verdik.

Sonuç

Yazımızda işsizlik maaşı ile ilgili bilinmesi gereken tüm önemli ayrıntılara değindik ve merak edilen soruları cevaplandırmaya çalıştık. Önemli bir konu olduğu için işsizlik maaşı ve öncesi süreçte iş hukuku alanında deneyimli avukatlardan yardım almak gerekir.

Hatalı yahut ihmali işlemler, çoğu zaman büyük hak kayıplarına neden olur. Bunun önüne önceden geçmenin yolu hukuki destek almaktır. Bununla ilgili olarak “iş mahkemesi avukatı” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.