Gaiplik Kararı

Gaiplik kararı, uygulamada karşılaşılan ve merak konusu olan hususlardan biridir. Bu halde bir belirsizlik söz konusudur. Kişiden uzun süre haber alınamaması veya kişinin ölüm tehlikeğsi içinde kaybolması halini ifade etmektedir. 

Yazımızda, Türk Medeni Kanunu çerçevesinde gaiplik kararının ne olduğunu, şartlarını, hangi hallerde alınabileceğini inceledik. Davaya dair çeşitli bilgiler verdik. Ölüm karinesi ile olan farklarına değindik. Yazımızı dikkatli biçimde okumanızı öneririz.

Gaiplik Kararı Nedir?

Gaiplik kararı, Türk Medeni Kanunu’nun 32. maddesinde yer alan şartlar ile kişinin gaip halde bulunmasının mahkemece saptanmasını ifade eder. Bu saptamayı mahkemeden, hakları bu kararın alınmasına bağlı olan kişiler talep edebilir. 

Gaip Ne Demektir?

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 32. maddesinde gaiplik kararı düzenlenmiştir. Bu madde hükmüne göre gaip kavramı şunu ifade etmektedir:

Kişinin ölüm tehlikesi içinde bulunarak kaybolması hali veya kişiden uzun süreden beri haber alınamama hali varsa ve kişinin öldüğüne dair kuvvetli olasılık bulunuyorsa, bu kişi gaip kabul edilir.  

Bu kişinin gaipliğine karar verilebilmesi için, ölüm riski içinde kaybolmuş olduğu durumda kayboluş tarihinin üzerinden en az 1 sene geçmiş olması; uzun süre haber almama durumunda da son haber alınmasının üzerinden en az 5 sene geçmiş olması şartı vardır. 

DİKKAT: Hakları gaipliğe karar verilmesine bağlı olan kişiler, mahkemeden bu kararı isterken hukuki anlamda etkin dayanaklarla bunu ileri sürmelidir. Sürecin doğru yönetilmesi bu noktada ciddi önem arz etmektedir. Bu nedenle, İstanbul ve çevresinde gaiplik hukukuna ilişkin uyuşmazlıklar karşısında İstanbul avukatına, Ankara ve çevresinde söz konusu olabilecek gaiplik hukukuna ilişkin problemlerde ise Ankara avukatına danışmakta fayda vardır.

Gaiplik Kararı Şartları

Gaiplik kararı, hakkında karar alınan kişi ve bu kararın alınmasını talep eden diğer kişiler için ciddi birtakım sonuçlar doğurur. Bu kararın alınabilmesi için kanunda öngörülmüş şartlar söz konusudur. Bu şartlar sağlanmadan ilgili karar verilemez. Belirtilen şartlar, yukarıda da bahsedildiği gibi TMK 32. maddede düzenlenmiştir. 

• Kişinin ölüm tehlikesi içerisinde kaybolmuş olması veya kendisinden uzun süredir haber alınamıyor olması gerekir.
• Ölüm tehlikesi içerisinde kayboluşun üzerinden 1 yıl, uzun süredir haber alınamama durumunda son haber almanın üzerinden 5 yıl geçmiş olması gerekir.
• Kişinin ölümü hakkında kuvvetli olasılık bulunması gerekir.
• Kararın verilmesi yönünde yetkili ve görevli mahkemeden talepte bulunulması gerekir.

Kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolmuş olması durumunda, ölüm neticesini doğurabilecek bir olay yaşamış olması ve sonrasında kendisinden haber alınamıyor olması gerekir. Örnek olarak bir teknenin batması ve daha sonrasında kişiden haber alınamaması durumunda ölüm tehlikesi içinde kaybolduğu nedeniyle 1 yıldır haber alınamaması nedeniyle hakkında gaiplik kararı alınabilir. Burada ölümün mutlak olma durumu varsa kişi gaip olmayacak, ölüm karinesi ile direkt ölü kabul edilecektir. Gaiplik için ölüme muhtemel gözle bakılacak bir durum olmalıdır.

Kişiden 5 yıldan beridir haber alınamaması halinde kişinin nerede olduğu bilinmemekle birlikte 5 yıldan beridir de bu kişi bulunamamıştır. Örneğin bir kimsenin çalışmak için Almanya’ya gitmesi ve daha sonrasında bu kişiden uzun süre boyunca haber alınamaması halinde gaiplik kararı verilebilir.

Gaiplik Kararı Nasıl Alınır?

Gaiplik kararı verilebilmesi için yukarıda sayılan şartların varlığı halinde mahkemeden talepte bulunulması gerekir. Talep olmadan bu karar verilemez. Bu konu 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 32. maddesinde  düzenlenmiştir. 

Bunun için dilekçe ile mahkemeye başvurulması şarttır. Aşağıda hangi mahkemeye ne şekilde başvurulması gerektiği anlatılmıştır.

Mahkemeye başvurulmasının ardından mahkeme, hakkında gaiplik kararı verilecek kişilere dair bilgi vermesi için, bu konuda bilgi sahibi olabilecek kişileri çağırarak dinler. Bu çağırma, ilan yolu ile yapılır. İlanlar, ilk ilanın yapılmasının ardından en az 6 aylık sürelerle yapılır. İkinci ilanın ardından ayrıca beklenilmesine gerek yoktur, direkt gaipliğe karar verilebilir.

Boşanma ve Evliliğin Feshinde Gaiplik Kararı

Gaiplik kararının alınmasının pek çok sonuçları vardır. Bu sonuçlardan birinin de evliliğin feshi veya boşanma olup olamayacağı hususu önem arz etmektedir. 

Önemle belirtmek gerekir ki bu kararın ardından, gaip olan kişinin eşinin medeni durumu değişmeyecektir. Yani, hakkında gaiplik kararı olan kişi kendiliğinden boşanmış olmaz ya da evliliğin feshi gerçekleşmez. 

Kararının mahkemece verilmesinin ardından, evliliğin feshine karar verilebilir. Bunun için talep olması gerekir. Evliliğin feshi, gaiplik istemiyle birlikte sulh hukuk mahkemesinden talep edilebileceği gibi gaiplik istemiyle beraber olmaksızın aile mahkemesinden de talep edilebilir.

Kişinin, evliliğin feshine karar verilmediği müddetçe yeniden evlenmesi  mümkün değildir. Çünkü kişi hukuken hala evlidir. Evliliğin feshi, mahkemenin yazı işleri müdürleri aracılığı ile 10 gün içerisinde ilçe nüfus müdürlüğüne gönderdiği belgeye dayanarak istenir.

Ölüm Karinesi ve Gaiplik Farkı

Ölüm karinesi ve gaiplik çok karıştırılmakla birlikte bu iki kavram aynı şeyi ifade etmemektedir. Ölüm karinesinde kişinin ölümüne kesin gözüyle bakılacak bir durum söz konusudur. Bu iki kavramın temel farkları bir tablo ile aşağıda ifade edilmiştir.

Gaiplik Kararı Dilekçe Örneği

Kişinin gaip olduğu doğrultusunda karar alabilmek için mahkemeye başvurulması gerektiğini yukarıda anlattık. Bunun için sunulması gereken dilekçe vardır. Bu dilekçenin kalıp cümlelerle hazırlanmaması gerekir. Her somut olay için kendine has ve somut duruma yönelik cümlelerle dilekçe hazırlanmalıdır. Örnek bir dilekçe taslağı ise aşağıda gösterilmiştir.

   (Yetkili yer mahkemesi) SULH HUKUK MAHKEMESİNE

DAVACILAR: Talepte bulunan kişinin isim ve soy ismi ile birlikte Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası yazılır. Adresi eklenir.

VEKİLİ: Davacı avukat ile temsil ediliyorsa avukatın ad ve soyadı ile birlikte adresi ve sicil numarası yer alır.

DAVALI:  Bu dava hasımsızdır. Herhangi birine karşı dava yöneltilmez.

KONU:  Davaya ilişkin konu burada yer alır. Örnek olarak: Gaiplik kararı verilmesi isteminden ibarettir. 

AÇIKLAMALAR: Bu bölüm son derece önem arz etmektedir. Kişinin gaipliğine neden karar verilmesinin istendiği yazılır. Kişinin ne kadar süredir ortada olmadığı, yani kişiden haber alınamayan zaman dilimi yazılır. Kişinin en son nereye ve ne sebeple gittiği bilgisine yer verilir. Trafik kazası, yangın vb. gibi olaylar olmuşsa bu olaylar anlatılır. Somut olaya ilişkin ayrıntılar yazılmalıdır. Hakim konuya ilişkin kararı verirken, burada yazanlar ışığında hareket eder. Bu bölümün, önemi itibari ile avukattan yardım alınarak hazırlanmasında büyük fayda vardır. 

HUKUKİ NEDENLER: Karar isteminin hangi hukuki nedene dayandığı yazılır. Mevzuatta yer alan ve dayanılan hükümler gösterilir. Hakim bunlarla bağlı olmayacaktır.

DELİLLER: Somut olayın kanıtlanması için delil gösterilmesi gerekir. İlgili deliller bu bölüme eklenir. Hakim, delillere göre değerlendirme yapacaktır. Hangi, delilin hangi olaya ilişkin olduğu gösterilmelidir.

SONUÇ VE İSTEM: Talep sonucunun açık bir biçimde gösterilmesi gerekir.

Gaiplik Kararının Sonuçları

Gaiplik kararı verilmesinin ardından gündeme gelebilecek pek çok sonuç mevcuttur. Bunlardan ilki ve en temeli, hakkında bu karar verilmiş olan kişinin ölmüş gibi kabul edilmesidir.

Hakkında gaipliğe karar verilen kişinin eşi, kararın ardından evliliğin feshini isteyebilir. Evliliğin feshi ile birlikte, artık evlilik birliği ilişkisi sona erer.

Gaipliğe karar verilmesinin ardından miras hukuku alanında da çeşitli sonuçlar doğmaktadır. İlk olarak, karar ile birlikte, tereke paylaşılabilir duruma gelir. Kısacası miras paylaşılabilir. Ancak bu miras paylaşımı, kişi öldüğünde yapılan miras paylaşımı ile birebir aynı değildir. Çünkü burada, gaip kişinin kesin olarak öldüğünden bahsedilemez. 

Hakkında gaiplik kararı verilen kişinin, bir gün geri dönebilmesi ihtimali gözetilerek Türk Medeni Kanunu’nun 584 ve 585. maddelerinde özel düzenlemeler yapılmıştır. Bu  madde hükümlerine göre, kararın alınmasının ardından miras paylaşımı yapılması güvence gösterilmesine bağlı kılınmıştır. Gösterilecek bu güvence, malların, ilerde ortaya çıkması muhtemel üstün hak sahibi kişilere yahut hakkında gaipliğe karar verilmiş kişiye geri verilmesine yönelik bir güvencedir.

Güvencenin süresi, kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolduğu gerekçesi ile hakkında gaiplik kararı verilmiş olması durumunda 5 yıl, uzun zamandan beri haber alınamıyor olması halinde ise 15 yıldır. Sürelerin hesaplanması, son haber alınma tarihine göre yapılır.  Bu süreler en çok gaibin 100 yaşına geleceği süre kadar olabilir. 

Herhangi biri üstün hak sahibi olduğunu ispat ederse yahut gaipliğine karar verilmiş olan kişi geri dönerse bu halde artık zilyetlik hükümlerine göre teslim yapılması gerekir.

Eğer mirastan kalan malları edinen kişi iyi niyetliyse, yani üstün hak sahibi bir kişinin olduğunu yahut gaibin yaşadığını bilmiyorsa ve bilmesi de gerekmiyorsa malları geri vermesi, istihkakta geçerli olan zamanaşımı süresine tabidir. Yani malları edindikten 5 yıl sonra biri hak iddia ederse vermek zorunda değildir. Bu süre taşınmazlar için 10 yıldır.

Gaiplik Kararı Sonrası Kütük İşlemleri

Ölüm tehlikesi içinde kaybolan yahut kendisinden uzun zamandır haber alınamayan bir kişi hakkında gaipliğe karar verilmesi halinde, kütük işlemlerinin nasıl olacağı hususu Türk Medeni Kanununun 45. maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde hükmüne göre, hakkında gaiplik kararı verilen kişinin bilgileri hakim tarafından nüfus müdürlüğüne bildirilir. Bildirimin ardından kişi, ölüm kütüğüne kaydedilir.

Gaiplik Kararı Görevli ve Yetkili Mahkeme

Gaipliğe karar verilebilmesi için açılması gereken dava, esasında çekişmesiz yargı işidir. Görevli mahkeme buna göre tayin edilecektir. Yetkili mahkemenin hangisi olduğu ise Türk Medeni Kanununda düzenlenmiştir.

Buna göre öncelikle görevli mahkeme, usul hukuku kurallarına göre Sulh Hukuk Mahkemesidir. Talep bu mahkemede ileri sürülmelidir. Yetkili yer mahkemesi ise, gaipliğine karar verilecek olan şahsın Türkiye’de bulunan en son oturduğu yerleşim yerindeki mahkemedir. Eğer kişinin Türkiye’de yerleşim yeri bulunmuyorsa nüfusta kayıtlı olan yerleşim yerinde dava açılır. Eğer böyle bir kayıt da yoksa ana veya babasının bulunduğu yerdeki mahkemede dava açılır.

Gaiplik Kararı Mahkeme Masrafları

Gaiplik kararının verilmesi için mahkemeye başvurulduğunda mutlaka giderlerin yatırılması gerekir. Bu giderler; tebligat giderleri, posta giderleri ve diğer iş yüküne ait giderlerdir. Bunun dışında dava açmak için yatırılan harç, davanın niteliğine göre maktu veya nispi olarak değişmektedir. Bu kararın verilmesi için açılan davadaki harç ise maktu harçtır. Bunların yanında, ayrıca avukat ve müvekkilin aralarında kararlaştırdığı vekalet ücreti söz konusudur.

Gaiplik Kararı ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Gaiplik kararına dair uygulamada merak konusu olan çeşitli hususlar mevcuttur. Gaiplik hukuku alanında uzman avukatımız, söz konusu soruları aşağıda yanıtlandırmıştır.

Son Olarak Dikkat Edilmesi Gerekenler

Gaiplik kararı, başta hakkında gaiplik kararı alınan kişi hakkında ve daha sonra da bu kişinin eşi ve diğer mirasçıları hakkında ciddi ve önemli sonuçlar doğurmaktadır. Bu sonuçlar çerçevesinde miras paylaşımı yapılmaktadır.

Yazımızda gaiplik kararının ne olduğunu, hangi hallerde alınabileceğini ve şartlarını inceledik. Örnek dava dilekçesi ekledik. Sık sorulan sorulara yanıtlar verdik. Görüldüğü üzere gaiplik kararının alınması, detay arz etmektedir. Sürecin sağlıklı bir biçimde işletilebilmesi için avukata sormakta fayda vardır.