derneklerin sona ermesi

Derneklerin Sona Ermesi

Derneklerin sona ermesi; kanunda saylan sebeplerin gerçekleşmesi durumunda kendiliğinden, mahkeme kararı ile veya genel kurul kararıyla olabilir. Tüzel kişi niteliği olan derneklerin sona ermesi önemli ayrıntılara sahiptir.

Yazımızda özel hukuk tüzel kişiliğine sahip derneğin sona erme sebeplerini ve sona erme sonrası tasfiye işlemlerinin nasıl gerçekleştirildiğini tüm ayrıntılarıyla açıklayacağız. Derneklerin sona ermesi sürecinin titizlikle takip edilmesi gereklidir. Bu nedenle yazımızı dikkatle okumanızı ve bu süreçte avukat desteği almanızı öneririz.

Derneklerin Sona Erme Sebepleri

Dernekler, belirli bir amacı gerçekleştirmek için biraraya gelen kişilerin oluşturduğu tüzel kişilerdir. Derneklere ilişkin esas olarak 5253 Sayılı Dernekler Kanunu ve bu Kanunun yönetmeliği bulunmaktadır. Ayrıca 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununda da derneklere ilişkin temel düzenlemelere yer verilmiştir.

Anayasa madde 33 uyarınca herkes izin almadan dernek kurabilme hakkına sahiptir. Yani dernek kurmada serbest kuruluş sistemi benimsenmiştir. Serbest kuruluş sistemine göre kurulan derneklerin tüzel kişilik kazanabilmesi için kanunda belirtilen işlemlerin yapılması gerekir.

Tüzel kişiliğin kazanılması gibi kaybedilmesi de yani derneklerin sona ermesi de mümkündür. Derneklerin sona ermesi birkaç şekilde olabilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

  • Kendiliğinden sona erme
  • Mahkeme kararı ile sona erme
  • Genel kurul kararı ile sona erme
Derneklerin Sona Ermesi infografik

Derneğin Kendiliğinden Sona Ermesi

Derneklerin sona ermesi kendiliğinden gerçekleşebilir. Buna ilişkin hususlar Türk Medeni Kanun madde  87’de yer alır. Madde düzenlemesine göre belirli birkaç durumun gerçekleşmesi durumunda dernek kendiliğinden sona erer. Bunlar şu şekildedir:

Amacın Gerçekleşmesi, İmkansız Hale Gelmesi, Sürenin Sona Ermesi

Bilindiği üzere dernekler bir amaç doğrultusunda kurulurlar. Bazı dernekler de belirli bir işin gerçekleştirilmesi amacıyla kurulur ve bu amacı gerçekleştirmeleri durumunda sona ererler. Hedeflenen amaca ulaşan dernek üyeleri veya üye olmayan üçüncü kişinin derneğin kapatılması için Sulh Hakimliğine müracaat etmesiyle derneklerin sona ermesi gerçekleşir.

Örneğin, dernek herhangi bir X köyüne okul açmak amacıyla kurulmuş ve X köyüne okul açılmışsa amaçlanan hedefe ulaşılması nedeniyle dernek kendiliğinden sona erecektir. Amacın gerçekleşmesinin imkansızlaşmasına örnek olarak; dernek A bitkisi üreticilerini desteklemek amacıyla kurulmuş olup, yapılan araştırmalar sonucu A bitkisinin sağlığa zararlı olduğunun tespit edilmesi üzerine devlet ülkede A bitkisi yetiştirmeyi yasaklarsa derneğin amacının gerçekleşmesi imkansızlaşır. Bu da derneklerin sona ermesi için bir  nedendir.

Dernek tüzüğü hazırlanırken amaca yönelik faaliyetler belirli bir süre ile sınırlanabilir. Tüzükte belirlenen bu sürenin sona ermesi üzerine yapılacak tespit sonucu derneklerin sona ermesi mümkündür.

Genel Kurul İlk Toplantısı veya Organların Oluşturulması Süresinin Geçmesi

Dernek Yönetmeliğindeki düzenlemeye göre dernek tüzüğünün onaylandığının derneğe bildirilmesinden sonraki 6 aylık sürede genel kurul toplantısı yapılmalıdır. Ayrıca yine bu süre içinde organların (yönetim ve denetim kurullarının) oluşturulması da zorunludur.

Dernekler, mülki amirliğin yaptığı tüzük onayından itibaren 6 ay içinde olağan genel kurulu toplayamamış veya olağan genel kurul toplanmasına rağmen zorunlu organlar oluşturulmamış ise derneklerin sona ermesi kendiliğinden gerçekleşir.

Borç Ödemede Acze Düşmüş Olunması

Dernek borçları dernek malvarlığı ile karşılanamayacak bir düzeye gelmesi derneğin kendiliğinden sona ermesi sonucunu doğurur. Dernekten alacağı olup bunu tahsil edemeyen gerçek ve tüzel kişiler icra dairesine başvurarak aciz belgesi alabilirler. Sulh hakimliğine bu belge ile başvurarak derneğin kendiliğinden sona erdiğinin tespitini yaptırabilirler.

Yönetim Kurulunun Oluşturulmasının İmkansız Hale Gelmesi

Yönetim Kurulu üyelikleri istifa, ölüm, çıkarılma ve başkaca nedenlerle sona erebilir. Bu durumunda devreye yedek üyeler girerek eksiklik giderilmeye çalışılır. Ancak buna rağmen Yönetim Kurulu üye sayısı, üye tam sayısının yarısının altına düşerse Genel Kurul toplantıya çağrılır. Bu Olağanüstü Genel Kurul toplantısında boş kalan Yönetim Kurulu üyelikleri tekrardan tamamlanmazsa dernek kendiliğinden sona erecektir.

Olağan Genel Kurulun Art Arda İki Defa Toplanamaması

Mülki amirlik dernek genel kurul toplantısını süresi içinde yapmadığında derneği uyararak 1 ay içinde genel kurul toplantısını yapmasını ister. Bunun üzerine dernek, genel kurulu art arda iki kez toplanamazsa dernek kendiliğinden sona erecektir.

Derneğin Genel Kurul Kararı İle Sona Ermesi

Derneklerde Genel Kurul, TMK madde 88 uyarınca her zaman derneğin feshine ilişkin karar alma yetkisine sahiptir. Ancak derneğin feshi nedeni ile yapılacak Genel Kurul toplantısında katılma hakkı bulunan üyelerin üçte ikisinin katılımı olmalıdır. Toplantıya katılan üyelerin üçte iki çoğunluğu ile karar alınması mümkündür.

Genel Kurul tarafından bu şartlara uyularak alınan fesih kararı kayıtlı bulunulan mülki amirliğe bildirilir. Bu işlemle birlikte derneklerin sona ermesi gerçekleşir.

Genel Kurulun fesih kararı alabilme hakkı devredilemez niteliktedir. Ayrıca derneğin başka kurulları tarafından da kullanılamaz.

Derneğin Mahkeme Kararıyla Sona Ermesi

İdare, dernekleri denetleyerek bu kuruluşların amaç ve faaliyetlerinin kanuna aykırılık teşkil edip etmediğini kontrol eder. Faaliyetlerin kanuna uygun olarak yapılmasına katkı sağlar.

TMK madde 89’da derneğin amacının kanuna aykırı hale gelmesi düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre derneğin amacı kanuna veya ahlaka aykırılık teşkil ediyorsa Cumhuriyet Savcısı re’sen dava açabilir. Açılacak dava derneğin feshi davasıdır.

Derneğin feshi davasında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Ancak derneğin işlediği bir suç nedeniyle kamu davası açılırsa davanın açıldığı Ceza Mahkemesi de görevli olacaktır. Aykırılığa ilişkin olarak, ilgili  kişiler de fesih için başvuruda bulunabilirler.

Buradaki ilgili kişiler ile anlatılmak istenen maddi menfaati olan herkestir. (Dernek üyeleri, dernek ile aynı amaca hizmet eden başka bir dernek, dernek alacaklıları). Derneğin feshine ilişkin dava sürerken gerekli görülürse tedbir niteliğinde dernek geçici olarak faaliyetten alıkonulabilir.

Dernekler Kanunu madde 30’da da kurulması yasak olan dernekler ve faaliyetleri düzenlenmiştir. Bu madde kapsamında sayılan dernekler için feshedilme ve  dernek kurucuları için  hapis cezaları verme gibi cezai yaptırımlar öngörülmüştür.

Derneklerin Sona Ermesi Sonucu Tasfiye İşlemleri

Derneklerin tasfiyesinde uygulanacak usul ve esaslar Dernekler Yönetmeliği madde 89 ve devamında düzenlenmiştir. Derneklerin sona ermesi kendiliğinden sona erme sebeplerinin gerçekleşmesi sonucu veya Genel Kurul tarafından verilen karar ile gerçekleşmişse, bu dernekler için yapılacak tasfiye işlemleri, dernek kurulurken oluşturulan tüzükte gösterilen esaslara göre yapılır.

Tüzükte tasfiyenin nasıl yapılacağı genel kurul kararına bırakılmış olabilir. Bu durumda genel kurul bir karar almazsa veya karar almak için toplanamazsa derneğin tasfiyeye tabi her şeyi mahkeme kararıyla derneğin amacına en yakın ve kapatıldığı tarihte en fazla üyeye sahip derneğe devredilir.

Derneklerin sona ermesi mahkeme kararıyla gerçekleştiğinde yine aynı işlemler yapılır. Tasfiye derneğin tüm mal, para ve hakları üzerinde gerçekleşir. Tasfiye ve devir işlemleri tamamlanan dernekler, dernekler kütüğünden silinir.

Sonuç

Yukarıda derneklerin sona ermesi hangi nedenlerle olur, kimler derneğin feshini talep edebilir, fesih sonrası tasfiye işlemleri nasıl gerçekleştirilir sorularını ayrıntılı olarak yanıtladık. Görüldüğü üzere derneğin sona ermesi konusu  birçok ayrıntıya sahiptir.

Özellikle sona ermiş derneğin tasfiye aşamasında ve derneğin feshini isteme davalarında usuli hata yapılmaması sürecin istenilen şekilde sonuçlanması için önemlidir. Bu nedenle derneklerin sona ermesi durumu söz konusu olduğunda süreci bir vakıf dernek hukuku avukatından yardım alarak takip etmek önem arz eder.