Çek İptali Davası

Ticari hayatta yaygın kullanımı olan çekin kimi durumlarda iptal edilmesi gerekebilir. Çek çalındığı, kaybolduğu, yırtıldığı veya başka bir şekilde zayi olduğu zaman çek iptali süreci işletilmelidir. Bu da ancak çek iptali davası açarak olmaktadır.

Belirtmemiz gerekir ki çek iptali önemli sonuçları olan, ciddiyetle ve hızlı şekilde işletilmesi gereken bir süreçtir. Bu nedenle çek iptali ile ilgili hukuki sürece girişmeden önce avukat yardımı alınması önemlidir. Ancak bundan önce konu hakkında genel bir bilgi sahibi olmak da gerekir.

Yazımızda çek iptali ile ilgili bilinmesi gereken önemli ayrıntılara ve merak edilen soruların cevaplarına yer verdik. Önemine binaen dikkatle okunmasını tavsiye ediyoruz.

Çek İptali Nedir?

Kıymetli evrak niteliğinde olan çekin; çalınması, kaybolması, yanması, yırtılması veya başka herhangi bir şekilde kullanılmaz hale gelmesi durumlarında (yani senedin zayi olduğu hallerde) çekten ayrı olarak ileri sürülemeyen hakkın yeniden tesis edilebilmesi ve zararı doğmasının önüne geçilmesi amacıyla yapılan hukuki işleme çek iptali denir.

Çek iptali ile ilgili olarak iki temel mevzuat düzenlemesi mevcuttur. Bunlar 5941 sayılı Çek Kanunu ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu düzenlemeleridir. Çek iptali davasına ilişkin temel kurallar ise TTK 651 ve devamında yer almıştır.  Ayrıca poliçenin iptaline ilişkin hükümler de kıyasen çek iptalinde uygulanır ki bunlara aşağıda değindik.

Çek iptalinin amacı, senedi elinden istemediği halde çıkan kişinin o senet üzerindeki hakkının başkası tarafından kullanılmasını önlemek ve oluşabilecek zararın önüne geçmektir. Yahut senet üzerindeki hakkın yeniden tesis edilmesini sağlamak isteniyor olabilir.

Belirtmemiz gerekir ki çek iptali şartları söz konusu olmadıkça çek iptal edilemez. Çek iptali davasının ayrıntılarına geçmeden önce bunun şartlarına değinmekte yarar görüyoruz. Şöyle ki:

İptal talebinde bulunan kişinin hak sahibi olması gerektiğini söyledik. Bu şu anlama geliyor, çekin zayi olduğu anda senet üzerinde malik olma veya sınırlı ayni hak sahibi olma durumu söz konusu olmalıdır. Yargıtay kararlarında çoğunlukla, keşidecinin çekin ziyayı nedeniyle iptal davası açma hakkının olmadığı belirtilmektedir. Bu konuya aşağıda çek iptali davasının tarafları kısmında değindik.

Çekin ziyaı halleri esasen iki türlüdür. Bunlar:

• Çekin zilyetliğinin kaybedilmesi
• Çekin hasara uğraması şeklindedir.

Senet üzerinde hak sahibi olan kişi, hakkını çeki ibraz etmeden yalnızca çek iptali davası ile alabilir. Bu davanın önemli şartlarından birisi de çek iptali davası açıldığı zaman senet üzerindeki hakkın devam ediyor olmasıdır.

Çek iptali, çekin sahibinin menfaatini korumaya yöneliktir bu nedenle çekin başka şekilde elde edilme ihtimalinin olmadığı durumlarda söz konusu olan olağanüstü bir hukuki imkandır.

Örnek vermek gerekirse çekin bir süreliğine elden çıkması, çalan kişinin kim olduğunun bilinmesi gibi durumlarda çek iptali değil istirdat davası söz konusu olur.

O kadar ki kimi durumlarda çek iptali davası devam ederken çekin kimde olduğu ortaya çıkarsa davanın istirdat davasına dönüşme ihtimali vardır. Bununla ilgili bazı önemli ayrıntılara aşağıda değindik.

Zamanaşımına Uğramış Çekin İptali: Senet üzerinde yer alan hakkın zamanaşımına uğraması yahut başka bir davanın konusunu oluşturması çek iptali davasına etki etmez. Yani çek üzerindeki hakkın kaynağı olan hukuki ilişki halihazırda devam eden bir yargılamanın konusu olsa da çek iptal edilebilir, o hak zamanaşımına uğramış olsa da senet iptal edilebilir. Çek iptali davası bu durumlardan soyut bir davadır. Bu belirttiğimiz hususlar Yargıtayın yerleşik uygulamasıdır.

Çek iptali nedir ve şartları nelerdir gibi soruları yanıtladık. Şimdi çek nasıl iptal edilir sorusunu cevaplandıracağız.

Çek Nasıl İptal Edilir?

Yukarıda genel olarak değindiğimiz üzere çek iptali ancak dava yolu ile sağlanabilir. Bu konudaki mevzuata kısaca değinmemiz gerekirse, Türk Ticaret Kanunu madde 651 hükmü uyarınca ‘kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme tarafından iptaline karar verilebilir’.

TTK madde 759 hükmüne göre ise ‘poliçeyi eline geçiren kişi bilinmiyorsa poliçenin iptaline karar verilmesi istenebilir’. Burada her ne kadar poliçe denilmişse de kanun gereği poliçeye ilişkin kurallar kıyasen çek için de uygulanır.

Dolayısıyla çek nasıl iptal edilir sorusuna verilecek olan cevap, ‘ön hukuki hazırlık yapıldıktan sonra hızlı bir şekilde mahkemeye başvurularak’ olacaktır.

Sözleşmeye Uyulmadı Diye Çek İptal Edilebilir mi?

Yukarıda da belirttiğimiz üzere çek iptali davası şartlarından birisi bile söz konusu olmasa bu dava açılamaz. Bu davanın en temel konusu çekin zayi olmasından ötürü iptal edilmesidir. Aşağıda da anlatacağımız üzere ödemeden men gibi tedbir kararlarını da içerir.

Ancak çekin üzerindeki hakkın kaynağı bu dava için önemsizdir. Yani sözleşmeye aykırılık gibi bir nedenle çekin iptali sağlanamaz. Böyle bir durumda somut olayın özelliklerine göre farklı hukuki prosedürler izlenebilir.

Bunun tespit edilebilmesi ve sağlıklı bir hukuki süreç işletilebilmesi adına tecrübeli avukatlarla çalışmak gerekir ki en doğru hukuki yol izlenebilsin.

Boş Çekler Kaybolursa İptal Edilebilir mi?

Belirtmemiz gerekir ki boş çek sayfaları tek başına kıymetli evrak niteliği taşımaz. Dolayısıyla tek başına çek hükmünde değillerdir. Bunların çek iptal davasına konu edilebilmesi için en azından imzalanmış olmaları gerekir.

Uygulamada boş çek sayfaları hakkında iptal davası açmak için şöyle bir yol izlenmektedir, eğer kaybolan o sayfaların üzerindeki bilgiler biliniyorsa bu senet sanki başka birisine nama keşide edilmiş gibi gösterilerek iptal davası açılabilir.

Ancak burada bir risk doğar. Çünkü boş çek sayfaları başka kişi tarafından doldurulup imzalandıktan sonra muhatap bankaya ibraz edilirse bu sefer çek iptali davası açan kişi resmi makama yalan beyanda bulunmuş olur ki bunun cezai sorumluluğu söz konusudur. Bununla ilgili olarak “resmi belgede sahtecilik suçu” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz. Uygulamada böyle bir yola gidilse de bunu önermiyoruz.

Çek İptali Davası

Çek iptali işlemi ancak dava yolu ile yapılabilir dedik. Çek iptali davası çekişmesiz yargı işlerindendir yani hasımsız açılır. Bunun ayrıntısına aşağıda davanın tarafları kısmında değineceğiz. Bu dava oldukça önemli bir davadır, hukuki zeminde olması gerektiği gibi işletilmez ve takip edilmezse ciddi hak kayıplarına neden olunabilir. Bu nedenle hukuki yardım almakta yarar vardır.

ÖNEMLİ: Bedelsizlik nedeniyle iptal davası denilen başka bir dava türü vardır ki bu kesinlikle çek iptal davası ile karıştırılmamalıdır. Bu aslında teknik anlamda bir iptal davası değildir, senedin arka planda yatan borcun kaynağı ile ilgili ve İcra İflas Kanunu madde 72’ye dayanan bir davadır.

Çek İptali Dava Açma Süresi:

Çek iptali davasında herhangi bir dava açma süresi öngörülmemiştir. Kişi istediği zaman bu davayı açabilir ancak burada önemli olan husus, dava açıldığı tarihte yukarıda saydığımız şartlarım hala geçerliliğini koruyor olması gerektiğidir. Yani çek iptali dava açma süresi söz konusu olmasa da bu sürecin hızlı şekilde işletilmesi gerekir.

Ödemeden Men Kararı:

Çek iptali davası sürerken davacının hak kaybına uğramaması, söz konusu çekin ilgili bankaya ibraz edilmemesi adına ödemeden men kararı alınması gerekir. Bu karar bir nevi tedbir niteliğindedir. Yani dava ödemeden men kararı talepli olarak açılır. TTK 757’de yer alan bu imkan koruyucu özelliğe sahiptir.

Ancak bu imkanın kullanılabilmesi için mahkeme miktarın belirli bir oranını teminat olarak talep eder ve bunu depo eder. Yani sürecin sonunda o kişiye iade edilir. Bu teminat meselesine aşağıda değineceğiz.

Görevli ve Yetkili Mahkeme:

Çek iptali davasının görevli ve yetkili mahkemede doğru bir şekilde açılması önem taşır. Aksi halde usuli hataların bir takım zararlara neden olması söz konusu olur. Çek iptali davasında görevli ve yetkili mahkemeyi şu şekilde izah edebiliriz:

Çek iptali davası çekişmesiz yargı işlerinden olduğu için görev ve yetkiye ilişkin kurallar kamu düzenine ilişkindir. Dolayısıyla mahkeme re’sen bu hususun gözeterek davayı usülden reddedebilir.

Çek İptali Davasında İspat Yükü:

Çek iptali davasında ispat yükü, çekin iptal edilmesi gerektiğini iddia eden davacı üzerindedir. Burada nitelikli bir ispat gerekir. Nelerin ispatlanması gerektiği ile ilgili detaylı bilgiyi aşağıda çek iptali davası dilekçesi başlığı altında izah ettik zira bu ispat unsurlarının dilekçede net ve yarayışlı biçimde yer alması gerekir. Bu noktada avukat yardımı alınmasını tavsiye ediyoruz.

Çek İptali Davasının Tarafları

Çek iptali davasının taraflarını şu şekilde izah edebiliriz:

Düzenleyen: Esasen kanunda düzenleyenin çek iptali davası açma hakkı yer almamıştır. Eski kanunda yer alan düzenleyenin ödemeden men talep etme hakkı yeni kanuna konulmadığı için uygulamada hukukçular arasında düzenleyenin de çek iptali davası açabileceği görüşleri yaygınlık kazanmıştır ve uygulamada bu yönde kararlar verildiği de görülmektedir.

Hamil: Çekin ziyaına bağlı olarak iptal davasını çekin zayi olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan meşru hamil açabilir. İptali isteyecek hak sahibi, çek zayi olmasaydı senedi muhatap bankaya ibraz ederek çek üzerindeki hakkı talep etme yetkisine sahip olan kişidir. Çekin, hamilin eline temlik veya tahsil cirosu ile geçmesi bu noktada önemli değildir.

Vekil Hamil: Çeki tahsil cirosu ile devralan hamil, şener’in bedelini tahsil işler ilgili olarak ciro eden kişinin vekili sayılır ve gerçek bir vekaletname ilişkisinin sağladığı tüm haklara sahip olur. Bununla ilgili olarak ‘vekaletname sözleşmesi’ başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz. Vekil hamil, vekaletname ettiği kişinin menfaatlerini korumakla yükümlüdür ve bu kapsamda çek iptali davası açma imkanına sahiptir.

Avalist: Senet süresinde ibraz edilmemişse yahut ibraza rağmen ödenmeme durumunu resmen tespit ettirilmemişse hamil, düzenleyen dahil tüm çek borçlularına karşı başvuru imkanını kaybeder. Bir çeki keşide ve ciro eden veya aval veren kişiler hamile karşı, müteselsil borçlu sıfatıyla sorumlu olurlar. Bu ihtimalde müracaat borçlusu sıfatıyla, ödeme yapmış olan cirantalardan yahut avalistlerden biri de başvuru hakkını kullanabilecektir. Bu kişinin çek alacaklısı olarak iptal talebinde bulunma hakkına sahip olduğunu, uygulamada ve Yargıtay kararlarında kabul edilen bir husustur.

Çek İptali Davasında Bedel Tahsili Talep Edilebilir mi?

Esasen Kanunda buna mani bir düzenleme yoktur. Hukukçular arasında da bu konu tartışmalı olmakla birlikte uygulamada buna ilişkin örnekler mevcuttur. Yani çek iptali davası ile birlikte çekin bedelinin tahsili de talep edilebilmektedir.

Bu konuda somut olayın tecrübeli avukatların yardımı ile değerlendirilmesi en sağlıklısı olacaktır.

Dava Devam Ederken Çekin Kullanılması Engellenebilir mi?

Yukarıda da bahsettiğimiz üzere bunun engellenebilmesi için davanın ödemeden men talepli yani ödeme yasağı talepli açılması gerekir. Aslında bu durum çekin yanması, yırtılması gibi haller için değil kaybolması çalışması gibi hallerde gerekli olur.

Ancak gene yukarıda belirttiğimiz üzere mahkemenin burada bir teminat talebi söz konusu olur. Şimdi bunun ayrıntılarına değineceğiz.

Çek İptalinde Teminat

Ödemeden men, yukarıda da bahsettiğimiz üzere çek iptali davasında önleyici bir tedbir olarak işlev görür. Hukuki niteliği ihtiyati tedbir olmasıdır. Ödeme yasağı ancak mahkemenin alabileceği bir karardır.

Belirtmemiz gerekir ki Türk Ticaret Kanunu düzenlemelerinde ödemeden men talebi için herhangi bir teminat öngörülmemiştir. Ancak bu bir ihtiyati tedbir kararı olduğu için Hukuk Muhakemeleri Kanunu kuralları uyarınca teminat gerektiği kabul edilir.

Uygulamada da mahkemeler genellikle teminatı şart koşarlar. Bu teminatın miktarı somut olayın özelliklerine göre değişse de genellikle çekin miktarının %15’i kadar olmaktadır.

Hemen belirtmemiz gerekir ki hakim somut olayın şartlarına göre kişiyi teminat göstermekten muaf tutabilir, kişi adli yardıma başvurabilir. Bu şekilde davanın mali yükümlülükleri azaltılabilir.

Çek İptali Teminat İadesi: Teminat aslında yargılama sonunda ortaya çıkacak masraf ve zararların karşılanması adına alınır. Süreç sona erdiğinde teminatı yatıran kişiye geri iade edilir. Burada teminatın iadesinin kendiliğinden yapılması gerekirken uygulamada kimi zaman bunun talep edilmesi gerekebiliyor.

Çek İptali Dava Dilekçesi

Çeki iptaline ilişkin işlemler muhakkak dilekçe ile gerçekleştirilir. Yani mahkemenin kendiliğinden (re’sen) çek iptaline karar vermesi mümkün değildir.

Bu dilekçeye, iptal talebinde bulunan kişinin senet üzerinde hak sahibi olduğunu ispat eden, bunun kuvvetle muhtemel olduğunu göstere ispat araçları – belgeler eklenmelidir.

Yargıtay kararları kapsamında çeşitli unsurların ispat için yeterli olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin çekin zayi olmasından hemen önce muhataba ibraz edilmesi ve tam karşılığı olmaması nedeniyle kısmi ödemenin yapılması, geri kalan kısmın çekin arkasına yazdırılmış olması gibi unsurlar dahi ispata yarayışlı olarak kabul edilir.

Dilekçede eğer mümkünse çekin sureti bulunmalı, eğer değilse çekle ilgili gereken her türlü bilgi bu dilekçede yer almalıdır. O kadar ki, muhatap bankanın ticaret ünvanı, diğer bilgileri, kişide tarihi ve yeri, keşidecinin hesap numarası vs. gibi somut olayın özelliklerine göre gerekecek bilgilerin burada yazması gerekebilir.

ÖNEMLİ: Belirtmemiz gerekir ki çek iptali dava dilekçesi özenle hazırlanmalı, somut olayın şartlarına göre güncel mevzuatı göz önünde bulundurarak ve ihtimalleri gözeterek hazırlanmalıdır.

Bu nedenle internette veya arzuhalcilerde bulunan çek iptali davası dilekçe örneği gibi taslak metinlerden uzak durulmalıdır. Bu çek iptali dava dilekçesi örneği metinleri çoğunlukla hukuki hatalarla dolu ve somut olayı tam olarak yansıtmayan metinlerdir. Dolayısıyla bu konuda tecrübeli avukatlarla çalışarak süreç işletilmelidir.

Çek İptali Davası Yargılama Süreci

Çek iptali davası dilekçesi sunulduktan ve dava açıldıktan sonra mahkemenin bir inceleme yapması söz konusu olur. Çekin ziyaı nedeniyle çek iptali talep edenin hak sahibi olup olmadığı araştırılır.

Mahkeme, çek iptali davasına konu edilen senedin çek niteliğinde olduğunu tespit ettikten sonra zilyetlik ve senedin zayi olması durumunun kuvvetle muhtemel olup olmadığını değerlendirecektir.

Çek iptali davası yukarıda da bahsettiğimiz üzere çekişmesiz yargı işlerindendir. Dolayısıyla hakim gerekli araştırmaları re’sen yapar. Davacının ortaya koyduğu delillerle kendini sınırlamaz.

Çek iptali davasında hakim davacının talebini yerinde görürse çeki ele geçiren kişinin belirli bir süre içerisinde senedi mahkemeye getirmesi için ilan yapar. Tabi bu durum senedin kaybolduğu – çalındığı haller için geçerlidir.

Bu ilan Ticaret Sicil Gazetesinde en az 3 farklı zamanda yapılır. Eğer belirtilen süre içerisinde çekin getirilmemesi durumunda çekin iptali gerçekleştirilecek olduğu belirtilir. Özellik arz eden bir durum söz konusu ise ilanın ulaşılabilirliğini artırmak adına daha başka bir ilan yolu mahkeme tarafından seçilebilir.

Çek İptali Davası Yerine İstirdat Davası

Elindeki senet rızası dışında elinden çıkan kişinin ilk yapacağı iş ödemeden men kararı almak olur. Ödemeden men ile birlikte mahkemeye sunulacak olan talep, çekin kimde olduğunun bilinip bilinmemesine göre değişir.

Eğer bilinmiyorsa çek iptali davası, biliniyorsa istirdat davası açılır. Ödemeden men kararı istirdat davasından önce talep edilirse kişiye dava açması için uygun bir süre verilir ve bu süre içerisinde dava açmazsa ödemeden men kararı kaldırılır.

İstirdat yani iade davasının ayrıntılarına burada girmiyoruz. Bununla ilgili olarak ‘istirdat davası’ başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Davada Çek İptali Kararının Sonucu

Çek iptali davasında farklı işlemlerin farklı sonuçları olabilir. Öncelikle yukarıda bahsettiğimiz ilanın sonucuna değinecek olursak:

ÖNEMLİ: Eğer çeki elinde bulunduran kişi ortaya çıkar ancak çeki sunmazsa bu durumda çeki elinde tutan kişinin kimliği belirlenmiş olacağından mahkeme gene kişiye istirdat davası açması için uygun bir süre verir. Dava sürerken herhangi bir şekilde çeki elinde tutan kişinin öğrenilmesi halinde de gene istirdat davası açılması gerekir.

İlan Süresi İçinde Çeki Sunmayan Kişi Ne Yapabilir? Bu kişi sadece senede dayanarak başvuru hakkını kaybetmiş olur. Yani iptal kararının haksız olduğunu ispatlayarak hakkını arayabilir, ağır kusurlu veya kötüniyetli hareket eden davacıya karşı tazminat davası açabilir.

İptal kararının sonuçlarına gelecek olursak;

Çek iptali halinde yeni bir senet düzenlenip düzenlenmeyeceği tartışmalıdır. Bu konuda birbirinden farklı uygulamalar yapıldığı görülmektedir.

Mahkeme iptal talebini reddederse ne olur? Belirtmemiz gerekir ki çekişmesiz yargı işleri temyize tabi değildir. Ancak bu kararlara karşı istinaf başvurusu açıktır. Dolayısıyla bir üst mahkeme olan istinafa süresi içerisinde itiraz edilerek davanın yeniden görülmesi talep edilebilir.

Çek İptali Davası Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yukarıda çek iptali davası ile ilgili bilinmesi gerekenleri çek iptali dava dilekçesinin özelliklerini ve genel olarak yargılama sürecini anlattık. Görüldüğü üzere önemli ve ayrıntılı bir süreçtir çek iptali davası.

O kadar ki, uygulamada çoğu zaman bu anlattıklarımızın haricinde ekstra hukuki sorunlar söz konusu olabilir. Bunların birlikte değerlendirilmesi, hukuki zeminde ihtimalli olarak hukuki çare üretilebilmesi adına bir icra avukatı yardımı almakta her zaman yarar vardır.