Karşılıksız Çek Nasıl Tahsil Edilir?

Karşılıksız çek tahsilatı konusuna geçmeden önce konuyu iyi anlamak için kısaca çek nedir hukuki niteliği nasıldır bahsetmek gerekecektir.

Çek Nedir?

Çek kambiyo senetleri içerisinde ödeme aracı olarak kullanılan ve ticari hayatta çok yoğun bir şekilde kullanılan bir senet şeklidir. Bir bankada hesabı olan kişi belirli şartları taşıması halinde bankadan çek defteri alır. Bu defterde yer alan çek yaprakları, sahibi tarafından doldurularak ödeme aracı olarak kişilere verilir. Bu çek kağıdının üzerinde yer alan ibraz süresi içerisinde çeki elinde bulunduran kişi çek kağıdında yazan muhatap bankaya giderek çeki düzenleyen kişinin banka hesabından çekte yazan miktar kadar paranın kendisine verilmesini talep eder ve banka bu ödemeyi yapar.

Eğer çeki düzenleyen kişinin banka hesabında, çekin ibrazı esnasında para bulunmuyorsa bu durumda yazımızın konusu olan “karşılıksız çek” söz konusu olur. Karşılıksız çek söz konusu olsa bile banka belirli miktarlara kadar ödeme yapmak zorundadır. Aşağıda bu ödeme zorunluluğuna ve kanunda yer alan miktarlara değineceğiz. Ayrıca karşılıksız çek söz konusu olduğunda bunun tahsili için hukuki imkanlar söz konusu olduğu gibi ayrıca karşılıksız çek dolayısıyla suç duyurusu yapılarak cezai süreç başlatılabilir.

Çekte bazı şekil şartları söz konusudur. Kanunda öngörülen bu şekil şartları genellikle uygulamada eksik olmaz çünkü bunları bankalar düzenler. Ayrıca yazımızın konusu karşılıksız çek olduğu için bunun ayrıntısına girme ihtiyacı duymuyoruz. Çek ile ilgili olarak mevzuat içerisinde iki temel kanun söz konusudur. Bunlar 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 5941 sayılı Çek Kanunudur.

Çek, esasen bir kredi aracı olmasa da Türkiye uygulamasında kredi aracı olarak kullanılmaktadır. Çekte vade unsuru olmadığı için aslında çek bir ödeme aracıdır. Ancak uygulamada düzenleme tarihi olarak ileri bir vade konulan çekler kredi işlevi görmektedir. Bu durum uygulamada o kadar yaygındır ki çek ile ilgili hukuki mevzuat içerisinde buna ilişkin maddeler de yer almıştır.

Yazımızda karşılıksız çek nedir, nereye ve nasıl şikayet edilir, nasıl tahsil edilir, bu süreçte dikkat edilmesi gerekenler nelerdir gibi sorulara cevap verirken, karşılıksız çek ile ilgili diğer önemli ayrıntılara değineceğiz. Konunun önemine binaen yazının dikkatlice okunmasını tavsiye ederiz.

Karşılıksız Çek Nedir?

Çek düzenleyen kişinin en temel yükümlülüğü, çekte belirttiği ibraz süreleri içinde gene çekte belirttiği miktarda para bulundurmaktır. Yukarıda da bahsettiğimiz üzere çekin ibraz süresi geldiğinde çeki elinde bulunduran kişi bankaya gider ve hesapta hiç para olmadığını veya yeteri kadar para olmadığını öğrenirse karşılıksız çek söz konusu olur. Ancak bu durumda kişinin elindeki çek geçersiz olmaz. Gene  kişi geçerli bir çeke sahiptir.

Normal şartlarda ibraz süresi gelmeden önce çeki bankaya sunmak ve karşılığını almak mümkündür. Ancak ibraz süresinden önce bankaya gidilip de hesapta para olmadığı görülürse karşılıksız çek hükümleri yürümez. Yani bir çekin karşılıksız olabilmesi için çekin üzerinde yazan ibraz süreleri içerisinde bankaya sunulmuş ve hesapta yeterli karşılık bulunmamış olması gerekir.

Hesapta kısmi karşılık olması veya hiç karşılık olmaması durumunda muhatap banka çekle ilgili karşılıksızlık tespiti yapar. Bu karşılıksızlık tespiti ibraz süresi geçmeden yapılmalıdır. Eğer çekle ilgili bu şekilde bir karşılık bulunmazsa çeki elinde bulunduran kişi eğer varsa çek üzerinde yazan diğer müracaat borçlularına da giderek alacağını tahsil edebilir.

Normal şartlarda kısmi ödeme yapılmışsa kişi çeki bankaya iade etmez ve elindeki bu çek ile birlikte çeki düzenleyen kişiye veya diğer müracaat borçlularına başvurur. Ancak uygulamada bankalar kısmi ödeme yaptığında bu çeki geri alır ve kendileri tarafından onaylanmış bir suretini iade eder. Bahsettiğimiz bu başvuru işlemleri tabii ki bu onaylı suret üzerinden de gerçekleştirilebilir.

Normal şartlarda bono (senet), poliçe gibi senetlerin ödenmemesi durumunda borçlunun yalnızca hukuki sorumluluğu söz konusu olur, Yani bono-poliçe ödenmediğinde hapis veya başka bir ceza söz konusu olmaz. Ancak bir çekin ibraz süresi içinde banka hesabında para bulundurulmazsa yani çek karşılıksız çıkarsa, çeki düzenleyen kişi için hem hukuki sorumluluk hem de cezai sorumluluk söz konusu olur.

Yani elinde karşılıksız çek olan kişinin öncelikli hakkı bununla ilgili olarak suç duyurusunda bulunmaktır. Ardından bu cezai süreçle birlikte hukuki süreç işletilerek kişi hakkında takip yapılabilir. Bununla beraber kişinin banka hesabında mevcut olan miktarı alma hakkı vardır. Eğer hesapta hiç para yoksa buna rağmen bankadan belirli bir miktar parayı alma hakkı vardır. Eğer kişi bu kısmi ödemeleri kabul ederse çekin tamamından vazgeçmiş olmaz. Gene kalan kısım için gerekli hukuki prosedür işletilerek karşılıksız çek tahsili yapılabilir.

Çek İbraz Edildiğinde Hesapta Para Yoksa Banka Belirli Bir Miktar Ödeme Yapmak Zorundadır.

Çekin ödenmesi Çek Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilir. Çek ile ilgili yasal mevzuat diğer tüm ticari işleyişlerde olduğu gibi uygulamaya göre şekillenmektedir. Yani uygulamada yaşanan fiili durum mevzuatı büyük oranda etkiler.

Çekin ödenmesi  ve düzenleme gününden önce ibraz edilen çek → Çek, yasal mevzuat gereği görüldüğünde ödenir. Yani çeki elinde bulunduran kişi bunu bankaya götürecektir. Uygulamada ileri tarihli düzenleme tarihleri düzenlenerek ibraz süresi vade haline çok sıklıkla getirildiğinden kanun bu durumu bir nevi kabul etmiş ve bu şekilde bir çekin ibraz süresinden önce getirilmesi halinde de ödeneceğini hükme bağlamıştır.

Çek Kanunu m. 3 hükmü gereğince banka kendisine sunulan çek için, hiç karşılığı olmaması veya kısmi karşılığı olması durumunda belirli bir miktar ödeme yapmak durumundadır. Buna çek yaprak bedeli denir.

Buna göre eğer hesapta hiç karşılık yoksa;

• Çek bedeli 2030 TL yahut bunun üzerinde bir miktarsa banka 2030 TL ödeme yapmakla yükümlüdür.
• Çek bedeli 2030 TL yahut bunun altında bir miktarsa banka bu bedel ne kadarsa onu ödemek zorundadır.

Eğer banka hesabında kısmi bir karşılık varsa;

• Çek bedeli 2030 TL yahut üzerinde ise, banka hesabında bulunan karşılık ile birlikte 100 TL ödeme yapmakla yükümlüdür banka. Tabi yapılacak olan ödemenin çek bedelini aşmaması koşulu söz konusudur.
• Çek bedeli 2030 TL yahut bunun altında bir miktarsa, banka hesabında bulunan karşılık ile birlikte bunu 2030 TL’ye tamamlayacak miktarı ödemekle yükümlüdür. Tabi burada da yapılacak olan ödemenin çek bedelini aşmaması şartı söz konusudur.

Tabi burada bankanın bu ödemeleri yapabilmesi için çeki elinde bulunduran kişinin bu kısmi ödemelere razı olması gerekir. İsterse bunu hiç kabul etmeyerek sadece “karşılıksızdır” tespitini yaptırabilir. Bankanın bu ödemeleri yapmış olması çekin kalan kısmından vazgeçildiği anlamına gelmez. Bu durumda kişi aşağıda bahsedeceğimiz hukuki prosedürleri takip ederek karşılıksız çek tahsili işlemini yapma imkanına sahiptir.

Karşılıksız Çekin İcra Takibi ile Tahsili

Yukarıda çekin düzenleyeni ve müracaat borçlularından bahsettik. Çekin tedavülü esnasında çek üzerine imza atan kişiler belirli şartlar altında müracaat borçlusu sıfatını kazanır. Ayrıca bir de düzenleyen kişi vardır. Çeki karşılıksız çıkan kişi ister bu müracaat borçlularına karşı isterse de çeki düzenleyen kişiye karşı icra dairesine giderek icra takibi başlatabilir. Burada çekin arkasında yatan hukuki işlem bir önem arz etmez. Çek bir nevi sebepsiz borç ikrarı niteliğindedir.

Müracaat borçlularına başvuru ile ilgili önemli bir nokta vardır. Eğer çekte ibraz süreleri geçirilmişse müracaat borçlularına karşı icra takibi yapmak mümkün olmaz. İbraz süresi geçince, çeki düzenleyene karşı yapılan icra takibinde ise çekin arkasında yatan ve borç ilişkisini doğuran hukuki ilişki önem taşır. Aksi durumda düzenleyen takibe itiraz edebilir.

Bununla beraber ibraz süresinin geçirilmesi durumunda çek mevzuatına özgü bir sebepsiz zenginleşme davası açma imkanı söz konusudur. Bu dava Türk Borçlar Kanununda düzenlenen sebepsiz zenginleşme davasından biraz farklıdır. İbraz süresini aşan kişi Türk Ticaret Kanunu m. 732 uyarınca sebepsiz zenginleşme davası açarak karşılıksız çek tahsili yapabilecektir.

İbraz Süresi Geçen Çek

Çek kural olarak üzerinde yazan ibraz süresi içerisinde tahsil edilebilir. Yani ibraz süresi içerisinde banka ödeme yapma yükümlülüğü altındadır. Bu süre geçtikten sonra banka isterse ödeme yapmayabilir. Ama bu bankanın insiyatifindedir. Yani ibraz süresi geçen çek için banka isterse ödeme yapabilir. Ancak genellikle yapmaz.

Çekin ciro edilmesi de ibraz süresi geçmeden yapılabilir. Dolayısıyla ibraz süresi geçen çekin ciro edilmesi yani başkasına devredilmesi yukarıda yaptığımız açıklama gereğince gerçek bir ciro değil de alacağın devri anlamını taşır.

Çekten Cayma

Yukarıda ibraz süresi geçen çekin banka tarafından ödenebileceğinden bahsettik. Türk Ticaret Kanunu m. 799 hükmünde çekten cayma diye bir kurum vardır. Çeki düzenleyen kişi ibraz süresi geçtikten sonra bankaya yapacağı bir bildirim ile çekten cayarsa banka ibraz süresi geçtikten sonra artık ödeme yapamaz. Çekten cayma beyanı ibraz süresi henüz gelmeden veya ibraz süresi içinde de yapılabilir. Ancak nasıl yapılırsa yapılsın, ibraz süresi geçtikten sonrası için hüküm doğurur.

Zamanaşımına Uğramış Çekin Tahsili

Çeklerde zamanaşımı 3 yıldır. Dolayısı ile ibraz süresinden itibaren 3 yıl içinde kambiyo senetlerine özgü yolla takip yapılmak zorundadır. Aksi halde çek kambiyo senedi vasfını yitirir ve bu yolla takibi mümkün olmaz.

Kambiyo senedi vasfını yitirmiş zamanaşımına uğramış çekler hala adi senet vasfını korur ve ilamsız icra takibine konu edilip tahsilat sağlanabilir. Buradaki önemli fark kambiyo takibinin tahsilat, ispat ve diğer konulardaki kolaylığı açısındandır. Zamanaşımına uğramış çek tahsil edilebilir ancak süreci zorlaşmaktadır.

Karşılıksız Çekin Tahsil Edilmesi Ne Kadar Sürer?

Karşılıksız çekin tahsili işlemi tam bir belirsizliktir. Çoğu zaman karşılıksız çek tahsili (cezai yaptırımı olduğu için) mümkün olmaktadır. Yani karşılıksız çek tahsil edilebiliyor. Ama bunun süresi belirttiğimiz gibi belirsizliktir. Çeki düzenleyen kişilerin durumu, müracaat borçlularının durumu, izlenen hukuki prosedür, mahkeme ve icra dairelerinin yoğunluğu, somut olayın karmaşıklığı ve çözümlenmesi gereken diğer hukuki sorunlar vs. bir çok unsur karşılıksız çek tahsil etme süresine olumlu veya olumsuz olarak etki eder.

Karşılıksız çekin tahsil edilme süresine olumlu etki edecek en önemli unsur da hem uygulamaya hakim hem de yasal mevzuata hakim, değişen kanunları sürekli takip eden deneyim sahibi bir avukatın hukuki yardımına başvurmaktır.

Karşılıksız Çek Konusunda İcra Avukatının Önemi

Yukarıda ayrıntılı olarak bahsettiğimiz üzere karşılıksız çek yasal mevzuatı sürekli değişmekte ve bu değişiklikler kişinin ya lehine ya aleyhine olmaktadır. Çekin uygulamadaki yoğunluğu ile aynı oranda karşılıksız çek görülmektedir. Karşılıksız çek cezası verilebilmesi için belirli sıkı şartların sağlanmış olması gerekir. Bu nedenle karşılıksız çekle yargılanan kişi savunmasını bu bağlamda yapmalı ve izlemesi gereken prosedürü buna göre ayarlamalıdır.

Aynı şekilde karşılıksız çek tahsili de birçok farklı prosedürden birisinin seçilmesine bağlıdır. Hangi yolun izlenmesi en hızlı ve etkin olur sorusunun cevabı somut olayın şartlarına bağlı olarak değişmektedir. Dolayısıyla karşılıksız çekle ilgili bir hukuki sorun durumunda muhakkak tecrübeli bir avukata başvurulmalıdır.

Aksi halde haklı iken haksız konuma düşme durumu söz konusu olabilir. Yahut gereksiz şekilde zamansal veya parasal kayıp doğar. Bazı durumlarda ise telafisi oldukça güç hallere sebebiyet verilebilir. Dolayısıyla bu karmaşık süreçte alanında uzman bir icra avukatı ile süreci yürütmek her zaman kişinin yararına olur.