Dernek Nasıl Kurulur?

Dernek, gerekli evraklar ile dernek tüzüğünün ilgili yerdeki mülki amirliğe verilmesiyle kurulur. Dernek kurma sürecinde, kanunen aranan şartların sağlanması ve kuruluş prosedürünün doğru şekilde işletilmesi gerekir. Dernek nasıl kurulur sorusu da bu şartlar çerçevesinde yanıt bulmaktadır.

Dernek Nedir?

Dernek, en az 7 kişiyle kazanç paylaşma dışında belirli bir amaç için kurulan, tüzel kişilik sahibi kişi topluluklarıdır.

Derneğin tanımı, Türk Medeni Kanunu’nun 56. maddesinde daha detaylı biçimde yapılmıştır. İlgili hüküm şöyledir:

“Dernekler, gerçek veya tüzel en az 7 kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.”

Bu tanımdan yola çıkarak dernekte bulunması gereken unsurlar şu şekilde sayılabilir:

• En az 7 gerçek veya tüzel kişi tarafından kurulabilir.
• Kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amaçla kurulur.
• Kendisini kuran kişilerin bilgi ve çalışmalarını birleştirmesi suretiyle kurulur.
• Bu birleşim bir veya birkaç kez değil, süreklidir.

Belirtilen unsurları taşıyarak kurulan dernek, tüzel kişiliğe sahip bir kişi topluluğudur. Derneğin diğer kişi topluluklarından en büyük farkı da tüzel kişiliğe sahip olmasıdır. Dolayısıyla dernekler; hak sahibi veya borçlu olabilir, dava açabilir ya da davalı olarak gösterilebilir.

Dernek Kurma Şartları

Dernek kurma şartları; en az 7 kişi tarafından kurulması, kazanç paylaşma dışında ortak ve sürekli bir amacın olması, dernek tüzüğünün ve gerekli evrakın illerde valiliklere, ilçelerde kaymakamlıklara teslim edilmesidir.

Dernek kurma şartlarına ilişkin detaylar, aşağıda farklı başlıklar halinde belirtilmiştir. Fakat dernek kurma, herhangi bir izne tabi değildir. Dolayısıyla, söz konusu evrakın teslimi ile birlikte dernek kurulmuş olacaktır.

Kişi Sayısı

Dernek, en az 7 kişi tarafından kurulur. Bu 7 kişi gerçek veya tüzel kişi olabilir. Fakat dernek kuracak kişiler fiil ehliyetine sahip olmalıdır. Fiil ehliyetine sahip olmak için kişinin ergin olması, ayırt etme gücüne sahip olması ve üzerinde kısıtlılık kararı olmaması gerekir. 

Çocuklar, fiil ehliyetine sahip olmamalarına rağmen çocuk derneklerini kurabilir ve bu derneklere üye olabilirler. Çocuk derneklerinin 18 yaşından büyük kişiler tarafından kurulması veya bu kişilerin çocuk derneklerine üye olması mümkün değildir.

Çocukların çocuk derneği kurabilmeleri için 15, bu derneklere üye olabilmek için 12 yaşını doldurmuş olmaları gerekir. Ayrıca her iki halde de çocuğun yasal temsilcisinin (velisinin) izni gerekir.

Derneğin Amacı

Derneği kuran kişilerin ortak bir amacı olmalıdır. Fakat bu amaç, kazanç elde etme olmamalıdır. Ayrıca derneğin amacının hukuka ve ahlaka aykırı olmaması gerekir. Bunların yanında, anayasal düzene aykırı olan veya suç işlemeyi kolaylaştıran, temel hak ve özgürlükleri hedef alan dernek kurulamaz.

Derneğin amacına; bilimsel faaliyetleri desteklemek, öğrencilere burs vermek, evsizlere yardım etmek, hayvanları korumak gibi örnekler verilebilir. Derneğin amacı, hukuka ve ahlaka uygun olmak ve ticari olmamak kaydıyla serbestçe belirlenir.

Derneğin kazanç elde etmek gibi bir amacının olması mümkün değildir. Fakat bundan anlaşılması gereken, derneğin hiçbir ticari faaliyette bulunmaması gerektiği değildir. Burada yasaklanan husus, derneğin üyelerine kazanç sağlama noktasında ticari amaçla kurulamayacağıdır. Yoksa derneğin amacına hizmet eden ticari faaliyetlerde bulunulabilir.

Çocuk derneklerinin amaçları diğer derneklere göre daha kısıtlıdır. Çocuk dernekleri sadece Dernekler Kanunu’nun 3. maddesinin 3. fıkrasında belirtilen amaçlar için kurulabilir. İlgili düzenleme şu şekildedir:

“…toplumsal, ruhsal, ahlakî, bedensel ve zihinsel yetenekleri ile spor, eğitim ve öğretim haklarını, sosyal ve kültürel varlıklarını, aile yapısını ve özel yaşantılarını korumak ve geliştirmek amacıyla… çocuk dernekleri kurabilir veya kurulmuş çocuk derneklerine üye olabilirler.”

İşbirliği

Dernek kurmak isteyen kişiler, derneğin amacı doğrultusunda bilgi birikimleri, tecrübeleri, zamanları ve gerektiğinde mali kaynaklarıyla ilgili işbirliği içinde olur. Örneğin sokak hayvanlarını besleme amacı olan bir dernek, mama alır ve dağıtır. Bu iş, hem mali gelir hem fiziksel enerji hem de zaman gerektirir.

Derneklerde, vakıfların aksine kuruluş için herhangi bir malvarlığına gerek yoktur. Ancak amaçlarını gerçekleştirmek için derneklerin de para ve diğer mali kaynaklara ihtiyacı vardır. Bu bağlamda dernekler iktisadi işletme kurabilir ve bu işletmeden elde edilen kazancı derneğin amacı doğrultusunda kullanabilir.

Süreklilik

Derneğin amacının sürekli olması ve bu bağlamda çalışmasının da devamlı olması gerekir. Derneğin amacının sürekli olmasından, bir kere gerçekleştirilmekle tükenmeyecek bir amaç anlaşılır.

Örneğin spora ve sporculara destek olmak için kurulan bir dernek, süreklilik şartını içerir. Fakat bir spor tesisinin inşa edilebilmesi için dernek kurulamaz. Çünkü süreklilik unsuru eksiktir.

Dernek Tüzüğü

Derneğin kurulması ve tüzel kişilik kazanması için dernek tüzüğünün bulunması gerekir. Dernek tüzüğünün hazırlanma usulü ve tüzükte bulunması gereken hususlar, aşağıda ayrı bir konu başlığında açıklanmıştır.

Dernek Nasıl Kurulur?

Dernek en az 7 gerçek veya tüzel kişi tarafından kurulabilir. Dernek kurmak anayasal bir hak olup Anayasa’nın 33. maddesinde “herkes önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir” hükmü düzenlenmiştir. Bu nedenle dernek kurmak, herhangi bir izin veya onaya tabi değildir.

Dernek kurmak için bir araya gelen en az 7 kişi, kuruluş bildirisi ile dernek tüzüğünü hazırlar. Tüzükte derneğin kuruluş amacı, derneğin organları, genel kurul toplantısının ne sıklıkla yapılacağı gibi hususlar ayrıntılarıyla açıklanır. Sonra bu bildiri ile dernek tüzüğü, valiliğe ya da kaymakamlığa teslim edilerek dernek kurulmuş olur.

Kuruluş bildirisi ile dernek tüzüğünün mülki amire teslimi ile birlikte dernek tüzel kişilik kazanır. Bu evrakı teslim alan mülki amir, 60 gün içinde bir inceleme yapar.

Derneğin tüzüğünde veya kurucularında bir eksiklik olması halinde ise 30 gün içerisinde eksikliğin giderilmesi istenir. Bu süre içinde eksiklik giderilmezse durum cumhuriyet savcılığına bildirilir ve savcı, derneğin feshi için dava açar. Savcılık, derneğin çalışmasına son verilmesini de talep edebilir.

Dernek tüzüğünde eksiklik yoksa ve gerekli şartlar mevcutsa idari makam bu durumu derneğe bildirilir. Ayrıca dernek İçişleri Bakanlığı nezdinde tutulan dernekler kütüğüne de tescil edilir.

Dernek Kuruluşu İçin Gerekli Belgeler

Dernek kurmak için derneğin yerleşim yerindeki en büyük mülki idari yetkiliye teslim edilmesi gereken bazı belgeler bulunmaktadır. Bu belgeler şöyle sıralanabilir:

• Derneğin kurucuları tarafından doldurulup imzalanmış kuruluş bildirisi.
• Dernek tüzüğü (Her sayfasının kurucuların her biri tarafından imzalanmış olması gerekir.),
• Derneğin kurucularından biri tüzel kişi ise tüzel kişinin ünvanı, yerleşim yeri, kuruluş belgesi ve tüzel kişinin yetkilendirdiği kişi için alınan karar örneği,
• Derneğin kurucuları arasında yabancı bir tüzel kişi varsa kurucu olabileceğine dair İçişleri Bakanlığından aldığı izin,
• Derneğin kurucuları arasında yabancı gerçek kişi varsa çalışma ya da ikamet izni.

Bu belgelerde herhangi bir eksiklik olması halinde, eksikliğin giderilmesi için 30 günlük süre verilir. Bu süre içinde eksikliğin giderilmemesi halinde, derneğin feshi için dava açılır. Bu nedenle belgelerin çok dikkatli şekilde hazırlanması gerekir.

Dernek Tüzüğü Nasıl Hazırlanmalıdır?

Dernek tüzüğü, zorunlu unsurları taşıyacak ve hukuka aykırı olmayacak şekilde hazırlanmalıdır. Tüzük; derneğin kurucu işlemi, adeta anayasasıdır. Dernek, bu tüzük ile kurulur ve tüzüğe uygun olarak faaliyette bulunur. Her derneğin bir tüzüğünün olması zorunludur. Tüzük, kanun hükümlerine aykırı olamaz. Dernekle ilgili herhangi bir meselede, tüzükte hüküm yoksa kanun hükümleri uygulanır.

Dernekler Kanunu’nun 4. maddesi uyarınca dernek tüzüğünde aşağıdaki unsurların bulunması zorunludur.

• Derneğin adı ve merkezi,
• Derneğin amacı,
• Derneğin amacını gerçekleştirmek için yapılacak çalışmalar, bu çalışmaların biçimi ve derneğin faaliyet göstereceği alanlar,
• Dernek üyeliği, derneğe nasıl üye olunacağı, nasıl üyelikten çıkılacağı ve ihraç şartları,
• Genel kurulun toplanma şekli ve aralığı,
• Genel kurulun görev ve yetkileri,
• Genel kurulda oy kullanma şekli ve yeter sayıları,
• Yönetim ve denetim kurulunun görev ve yetkileri,
• Yönetim ve denetim kurulunun nasıl çalışacağı, işleyişi, karar alma şekli
• Yönetim ve denetim kurulunun asil ve yedek üyeleri,
• Derneğin şubesi bulunacak ise bunların nasıl kurulacağı, görev ve yetkileri ile genel kurulda temsili,
• Üyelerin ödeyeceği aidatın belirlenme şekli,
• Derneğin borçlanma usulleri,
• Derneğin iç denetiminin nasıl yapılacağı,
• Tüzük değişikliğinin nasıl olacağı,
• Derneğin feshedilmesi halinde malvarlığının nasıl tasfiye edileceği, tüzükte bulunması gereken zorunlu unsurladır.

Sayılan zorunlu unsurlarda eksiklik olması halinde, 30 günlük süre içinde eksiklik giderilmediği takdirde derneğin feshi için dava açılır. Dernek kurma aşamasında süre kaybetmemek adına bu hususa dikkat edilmelidir. Dernek tüzüğünün ve diğer kuruluş belgelerinin usulüne uygun şekilde hazır edilmesini sağlamak için uzman avukattan yardım almakta yarar vardır.

Dernek Kuruluşu Ne Kadar Sürer?

Dernek kuruluşu, yaklaşık 2 ay sürer. Aslında belgelerin mülki amirliğe teslimiyle birlikte dernek zaten kurulmuş olur. Fakat mülki amirliğin inceleme süresi 60 gündür. Dolayısıyla, bu sürenin de geçmesiyle birlikte kuruluş işlemlerinde herhangi bir eksikliğin olmadığı belli olacaktır.

Dernek Kurulduktan Sonra Yapılması Gerekenler

Derneğin kurulduğuna ilişkin belgelerin eksiksiz olduğunun idare tarafından derneğe bildirilmesini izleyen 6 ay içerisinde ilk genel kurul toplantısı yapılmalı ve zorunlu organlar kurulmalıdır. Bunun dışında, dernek kurulduktan sonra yapılması gereken bazı işlemler vardır.

Dernek, kurulmakla tüzel kişiliğini kazansa da fiil ehliyetini kazanıp hukuka uygun olarak faaliyette bulunabilmesi için bazı işlemlerin yapılması gerekir. Derneğin kurulduktan sonra çalışmalarına başlayabilmesi için ilk olarak yapılması gereken hususlar aşağıda belirtilmiştir.

• Zorunlu olarak tutulması gereken dernek defterleri alınır ve notere ya da il sivil toplum müdürlüğüne tescil ettirilir. Bu defterler; karar defteri, üye kayıt defteri, evrak kayıt defteri ve işletme hesabı defteridir. 
• Derneğin yönetim kurulu tarafından dernek başkanına DERBİS (Dernekler Bilgi Sistemi) şifresi alınması için yetki verilir. Bu yetki ayrıca derneğin karar defterine işletilir.
• Dernek mührünün ve kaşesinin basımı için karar defterinde bir karar alınmalı ve bu doğrultuda gerekli basım yapılmalıdır.
• Vergi dairesinden derneğin vergi kimlik numarası alınmalıdır.
• Derneğin faaliyet belgesi çıkartılmalıdır. 
• Dernek adına banka hesabı açılmalıdır. 
• Dernek gelir-giderlerinin kayıt altına alınması için makbuzlar basılmalıdır.

Yukarıda belirtilen şekli işlemler, derneğin faaliyetinin ve amacının gerçekleştirilmesi ve derneğin yasal statü kazanması için yapılması gereken işlemlerdir. Ayrıca dernek sosyal medya hesapları açılabilir, internet sitesi düzenlenebilir ve isim marka tescili alınabilir.

Dernek kurulduktan sonra yapılması gereken işlemler, liste halinde şu şekilde de ifade edilebilir:

• Defter tutulması,
• Alındı belgelerinin bastırılması,
• Yetki belgesi düzenlenmesi,
• Gelir ve gider işlemleri, üye kayıt işlemleri,
• Genel kurul toplantısının yapılması,
• Genel kurul sonuç bildirimi yapılması,
• Beyanname verilmesi, değişikliklerin bildirilmesi,
• Taşınmaz ve mal bildiriminin yapılması gerekir.

Aşağıda, farklı başlıklar halinde bu hususlar detaylı şekilde izah edilmiştir. Dernek kurma aşaması sonrasında bu adımlar da dikkatle atılmalıdır.

Defter Tutulması

Dernekler, işletme hesabı esası ya da bilanço esasına göre defter tutarlar. Bilanço esasına göre defter tutacak olan dernekler, yıllık brüt geliri 1.500.000 TL’yi aşan dernekler ile brüt gelirlerine bakılmaksızın kamu yararına çalışan derneklerdir.

Derneğin şubeleri de defter tutmakla yükümlü olup şubeler de derneğin merkezi ile aynı esasta defter tutar. Dernek, bilanço esasına göre defter tutuyorsa şubeler de bilanço esasına göre defter tutmalıdır. Dernek işletme hesabı esasına göre defter tutuyorsa şubelerin de işletme hesabı esasına göre defter tutması gerekir.

İşletme hesabına göre defter tutan dernekler, yönetim kurulu kararı ile bilanço esasına göre defter tutabilir. Bilançoya göre defter tutan dernekler, yıllık brüt gelirinin iki yıl üst üste 1.500.000 TL’lik sınırın altında kalması halinde dernek işletme hesabı esasına göre defter tutmaya başlayabilir. Ticari işletmesi bulunan dernekler, ticari işletmeleri için tutulması gereken defterleri de tutarlar.

DİKKAT: Bütün defterler, kullanılmadan önce notere veya il sivil toplum müdürlüğüne tasdik edilmelidir.

İşletme hesabına göre tutulacak defterler şunlardır:

• Karar defteri: Yönetim kurulunda alınan kararlar bu deftere yazılır. Karar tarihi de yazılmalıdır. Kararlar, toplantıya katılan üyeler tarafından imzalanır.
• Üye kayıt defteri: Derneğe üye olan ya da üyelikten ayrılan kişiler bu deftere kaydedilir. Üyelerin ödediği aidat da bu deftere yazılabilir.
• Evrak kayıt defteri: Teslim alınan ve gönderilen evrakların kaydının tutulduğu defterdir.
• İşletme hesabı defteri: Gelir ve giderlerin yazıldığı defterdir.

Bilanço esasına tâbi olan dernekler ise yukarıda sayılan defterlere ek olarak yevmiye defterini ve büyük defteri de tutarlar. Bu defterler, vergi mevzuatı ve Bakanlık tebliğleri çerçevesinde belirlenen usul ve esaslara göre tutulur.

DİKKAT: Bütün defterlerin Türkçe yazılması zorunludur.

Alındı Belgelerinin Bastırılması

Alındı belgeleri; Dernekler Yönetmeliği ek-17’de gösterilen şekilde yönetim kurulu kararı ile bastırılır. Alındı belgelerinin ek-17’deki bilgileri içermesi gerekir. Alındı belgelerinin elektronik ortamda düzenlenmesi de mümkündür.

Yetki Belgesinin Düzenlenmesi

Dernek adına gelir tahsil edecek kişilerin yetki belgesi olması zorunludur. Dernek adına gelir tahsil edecek kişilere yönetim kurulu kararı ile yetki belgesi verilir. Bu yetki belgesinde, bu kişilerin açık kimliği, fotoğrafı ve imzası yer alır. Yetki belgesi en çok 1 yıllık verilebilir. Fakat yetki belgesinin süresinin sona ermesi halinde yine birer yıllık sürelerle yönetim kurulu tarafından yenilenebilir.

Yetki belgesinin süresi dolduktan sonra veya herhangi bir nedenle bu hal sona erince 1 hafta içinde belgenin belgenin yönetim kuruluna verilmesi gerekir.

ÖNEMLİ: Yönetim kurulu asil üyelerinin dernek adına gelir tahsil etmek için yetki belgesine ihtiyaçları yoktur. 

Gelir ve Gider İşlemleri

Dernek adına gelir tahsil edildiğinde alındı belgesinin alınması zorunludur. Banka aracılığıyla tahsil edilen gelirlerde bankanın düzenleyeceği dekont, alındı belgesi yerine geçer. Dernek adına tahsil yetkisine sahip olan kişiler, tahsil ettikleri geliri 30 gün içinde derneğin banka hesabına yatırmalıdır. Fakat tahsilatın 5000 TL’nin üstünde olması halinde para, 2 iş günü içerisinde derneğin banka hesabına yatırılmalıdır.

Dernek giderleri; fatura, serbest meslek makbuzu ve perakende satış fişi ile yapılır. Üçüncü kişilere yapılacak ayni yardım ve hizmetler, Ek-14’te yer belirtilen ayni yardım teslim belgesi ile yapılır. Derneğin teslim aldığı ayni yardım ve hizmetler ise Ek-15’teki ayni bağış alındı belgesi ile kabul edilir.

Üye Kayıt İşlemleri

Derneğe üyelik başvuruları yazılı olarak yapılır. Üyelik başvurularının derneğin yönetim kurulunca en geç 30 gün içinde sonuçlandırılması zorunludur. Derneğe üye olması kanunla yasaklananların ve dernek tüzüğüne göre üye olma şartlarını sağlamayanların üyelik başvuruları kabul edilmez. Üyelik başvurusu kabul edilenler, üye kayıt defterine kaydedilir.

Derneğe üye olamayacak kişiler; reşit olmayanlar, ayırt etme gücüne sahip olmayanlar, memurlar ve TSK personelidir. Ancak reşit olmayanlar çocuk derneklerine üye olabilir. Çocuk derneklerine kurucu üye olmak için 15 yaş doldurulmalıdır. Ayrıca yasal temsilcisinin onayı alınmalıdır. Çocuk derneğine üye olmak için ise 12 yaşını tamamlamış ve yasal temsilcisinin iznini almış olmak yeterlidir.

Derneğe üye olan kişiler dernek tüzüğünü kabul etmiş sayılır. Bu kişiler derneğe aidat ödemekle ve dernek tüzüğündeki kurallara uymakla yükümlüdür. Bunun karşılığında üyeler, derneğin imkanlarından yararlanma ve genel kurul toplantısında söz söyleme, oy kullanma hakkına sahiptir. Bir de fahri üyeler vardır. Fahri üyelerin aidat borcu bulunmamasına rağmen derneğin imkanlarından yararlanma hakkı vardır.

Derneğin ilk genel kurul toplantısında derneğin zorunlu organları oluşturulmuş olmalıdır. Dolayısıyla derneğin ilk genel kurul toplantısında yönetim kurulu ile denetim kurulunun asgari asil ve yedek üye sayıları kadar üye bulunmalıdır. Aksi halde derneğin feshi olabilir.

Üyenin ölümü ya da üyelik için kanunda ve dernek tüzüğünde aranan şartları kaybetmesi halinde, üyelik sona erer. Bunun dışında üye, istediği zaman üyelikten ayrılabilir. Kimse dernekte üye kalmaya zorlanamaz. İhraç (üyelikten çıkarma) sebepleri ve usulü de dernek tüzüğünde gösterilir.

Genel Kurul Toplantısı

Dernek tüzüğünün ve gerekli diğer belgelerin mülki amire teslimiyle dernek kurulur. Ancak bu belgelerin teslim edildiği günden itibaren 60 gün içinde bir inceleme yapılır. Bu incelemede eksiklik bulunmazsa durum derneğe bildirilir. Bildirimin yapıldığı günden itibaren 6 ay içinde ilk genel kurul toplantısı yapılmalıdır. Bu sürede genel kurul toplantısı yapılmaması, derneğin kendiliğinden sona erme sebebidir.

Genel kurul olağan ve olağanüstü olarak toplanabilir. Olağan toplantının hangi aralıklarla olacağı dernek tüzüğünde belirtilir. Bu aralık, 3 yılı aşamaz. Olağanüstü toplantı ise genel kurul üyelerinin 1/5’inin yazılı talebiyle veya yönetim ya da denetim kurulu kararıyla yapılır. Olağanüstü toplantı, her halde kararın alınmasından itibaren 30 gün içinde yapılır.

Genel kurul toplantısı yapılmadan en az 15 gün önce toplantı, derneğin sitesinde ya da bir gazetede ilan edilir. Ayrıca üyelere e-posta veya SMS yoluyla bildirim yapılabilir. İlk toplantıda gerekli katılım sağlanamazsa toplantı ertelenir. Ertelenen toplantı, en erken 7 gün, en geç 6 ay içinde yapılır. Toplantı en fazla 1 kez ertelenebilir. İkinci toplantıda yeter sayısına bakılmaksızın toplantı gerçekleştirilir.

Genel kurul toplantısına katılma hakkı olanlar, derneğin üyeleridir. Kimliğini ibraz etmeyen kişiler toplantıya kabul edilmez. Toplantıda her üyenin bir oyu vardır. Oy, bizzat kullanılacağı için toplantıda hazır olmayanlar oy kullanamaz. Oy kullanan üyeler katılımcı listesine imza atar. Oylar tutanağa işlenir ve karar alınır.

Genel Kurul Sonuç Bildirimi

Olağan ve olağanüstü genel kurul toplantısında alınan kararlar, 45 gün içinde mülki amire bildirilir. Bu bildirimde, denetim ve yönetim kuruluna seçilen asil ve yedek üyeler belirtilir, toplantı tutanağı da sunulur. Ayrıca tüzük değişikliği yapılması halinde, tüzüğün eski ve yeni hali de gönderilir.

Genel kurul sonuç bildiriminin, yönetim kurulunun kendi içinden belirleyeceği bir üye tarafından yapılması da mümkündür. Fakat bu bildirim yapılmayacak olursa yönetim kurulu başkanının sorumluluğu söz konusudur.

Beyanname Verilmesi

Dernek başkanı yılın ilk 4 ayı içerisinde, geçen yıla ait olan beyannameyi mülki amirliğe vermelidir. Dernek beyannameleri, Dernekler Yönetmeliği EK-21’de gösterilmiştir. Dernek beyannameleri valilikler tarafından kontrol edilir. Ayrıca gerekli görülen durumlarda Bakanlığın da inceleme yapması mümkündür.

Değişikliklerin Bildirilmesi

Dernekler, yerleşim yerindeki ve dernek organlarındaki değişiklikleri 45 gün içinde idareye bildirmelidir. Yerleşim yerindeki değişiklikler; Dernekler Yönetmeliği EK-24’teki, organlardaki değişiklikler ise Dernekler Yönetmeliği Ek-25’teki form doldurularak bildirilir.

Tüzükte değişiklik yapılması halinde, değişikliğin yapıldığı genel kurul toplantısının yapıldığını günü izleyen 45 gün içerisinde değişiklik idareye bildirilmelidir. Dernek üyeliğinde değişiklik yapılması halinde ise Ek-27 formu doldurulup dernek merkezindeki sivil toplumla ilişkiler birimine bildirilmelidir.

Taşınmazların Bildirilmesi

Dernekler, edindikleri taşınmazları tescil tarihinden itibaren 30 gün içinde mülki amire bildirmekle yükümlüdür. Bu bildirim, Dernekler Yönetmeliği Ek-26’daki Taşınmaz Mal Bildirim Formuna uygun olarak yapılır.

Mal Bildirimi

Mal bildiriminde bulunma, sadece kamu yararına çalışan dernek statüsüne sahip olan dernekler ve şubelerini kapsar.

THK’nin genel yönetim ve merkez denetleme kurulu üyeleri ile genel merkez teşkilatında, Türk Kuşu Genel Müdürlüğü’nde, Kızılay merkez kurullarında ve genel müdürlük teşkilatında görev alanlar ve bunların şube başkanları mal bildiriminde bulunmalıdır. Kamuya yararlı derneklerin yönetim ve denetim kurulu üyeleri de mal bildiriminde bulunmaktadır. 

Mal bildiriminde bulunma, göreve başlama tarihini izleyen 1 ay içerisinde yapılmalıdır. Malvarlığında önemli bir değişikliğin olması halinde de yine 1 ay içerisinde bildirim yapılmalıdır. Görevin sona ermesi halinde ise ayrılma tarihini izleyen 1 ay içerisinde mal bildirimi yenilenmelidir. Ayrıca görev süresi boyunca, sonu 0 ve 5 ile biten yılların en geç Şubat ayı sonuna kadar mal bildiriminde bulunulmalıdır.

Dernek Başkanı Olma Şartları

Dernek yönetim kurulu başkanı, aynı zamanda dernek başkanı olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla dernek başkanı, dernek yönetim kurulu üyelerinin arasında seçilir.

Dernek tüzüğünde, dernek başkanının seçilme şekli ve şartları da düzenlenebilir. Fiil ehliyetine sahip olup dernek yöneticisi olmaktan yasaklanmayanlar, dernek tüzüğünde belirtilen diğer şartları sağlayarak dernek başkanı olabilir.

Dernek İktisadi İşletmesi Nedir, Nasıl Kurulur?

Derneklerin iktisadi işletme işletmesi mümkündür. Dernekler iktisadi işletme kurabilir ve devralabilir. Ancak dernekler ticari amaçla kurulamazlar. Derneğin amacı; gelir elde etmek, üyelerine herhangi bir biçimde gelir paylaştırmak olamaz. Bu nedenle açılacak iktisadi işletmede de bu esaslara dikkat edilir.

Derneğin işlettiği iktisadi işletme, Türk Ticaret Kanunu uyarınca ticari işletme niteliğinde ise dernek tacir sıfatını kazanır. Bu işletmeye ilişkin bilgilerin, ticaret siciline ve MERSİS sistemine kaydının yapılması gerekir. Ayrıca işletme, hukuki işlemlerde 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tabi olur.

Derneğin iktisadi işletme işletebilmesi için tüzüğünde bu konuda bir madde olmalıdır. Tüzükte böyle bir madde yoksa genel kurul toplantısı ile dernek tüzüğü değiştirilmelidir. Dernek, yönetim kurulu kararı ile iktisadi işletme kurabilir veya devralabilir. Bu kararda, işletmenin ünvan, adres, sermaye ve temsilci bilgilerinin beyan edilmesi gerekir. Karar, noter onayı ile geçerlilik kazanır.

DİKKAT: İktisadi işletme işleten dernekler, kurumlar vergisi mükellefi haline gelirler.

Dernek iktisadi işletmesinin kurularak hayata geçirilmesi, dernek kurmak gibi karmaşık bir sürece tâbidir. Ticaret ve vergi mevzuatının da devreye girdiği bu noktada, uzman avukata danışarak adım atmakta yarar vardır.

Dernek Lokali Nasıl Kurulur?

Dernek lokali, dernek tüzüğünde buna ilişkin hüküm varsa yönetim kurulu kararı ile kurulur. Bunun için ayrıca mülki amire dilekçe ile başvuruda bulunulması ve mülki amirin izin vermesi gerekir.

Dernek lokali ile iktisadi işletmesi farklı şeylerdir. Dernek lokali, hiçbir koşulda ticari faaliyette bulunamaz. Dernek lokalinde maliyetine dahi olsa mal ve hizmet satışı yasaktır. Dernek lokali, dernek üyeleri ve yanında getirdikleri kişilere, ücretsiz yiyecek içecek hizmetinde bulunur.

Lokal açmak için yapılacak başvuruda şu belgelerin bulunması gerekir:

• Yönetim kurulu kararının fotokopisi,
• Lokalin adresi,
• Lokalden sorumlu olan kişinin iletişim bilgileri,
• Lokal olarak kullanılacak yer derneğe aitse tapu sicil kaydı, kira ise kira sözleşmesinin bir nüshası, gerekli belgelerdir.

Belirtilen belgelerde eksiklik olması halinde, tamamlanması için 30 günlük süre verilir. Bir derneğin lokal açabilmesi için kurulmasından itibaren en az 1 yıl geçmelidir. Çocuk derneklerinin lokal açmasına hiç izin verilmezken gençlik ve spor derneklerinin içkili lokal açmalarına izin verilmez. Bunun dışındaki derneklerin içkili lokal açabilmesi için mülki amirden ayrıca izin alması gerekir.

Dernek Temsilciliği Nedir, Nasıl Kurulur?

Dernek temsilciliği, derneğin gerekli gördüğü yerde açtığı, derneği temsil eden ve bağımsız bir tüzel kişiliği bulunmayan yapılardır. Dernek temsilciliği, derneğin merkezine bağlıdır ve kendine ait organları yoktur.

Dernek temsilciliği kurmak için yönetim kurulunun temsilcilik açmaya karar vermesi gerekir. Bu yönetim kurulu kararı ile il merkezlerinde valiliğe, ilçe merkezlerinde ise kaymakamlığa bildirimde bulunulur.

Derneklerde Kadın Kolları Kurulabilir Mi?

Derneklerin kadın kolları kurulabilir. Ancak derneğin kadın kolunu kurabilmesi için dernek tüzüğünde kadın kollarının kurulabileceğine dair hüküm bulunması gerekir. Kadın kolları, dernek faaliyetine kadınların katılımını artırabileceği düşüncesiyle tercih edilmektedir.

Köy, Mezunlar, Hayvanları Koruma, Yardımlaşma, Spor Kulübü, Cami Derneği Nasıl Kurulur?

Derneklerin kuruluş aşamasında köy derneği, mezunlar derneği, hayvanları koruma derneği, yardımlaşma derneği ve cami derneği olması bir önem taşımaz. Bütün bu dernekler, yukarıda anlatılan usul ve şartlarda kurulabilir. Bu ayrım, sadece derneklerin tüzüğünden kaynaklanmaktadır.

DİKKAT: 26 Nisan 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7405 sayılı Spor Kulüpleri ve Spor Federasyonları Kanunu ile birlikte spor kulüpleri dernek statüsünden çıkarılmıştır. 

Çocuk Derneği Nasıl Kurulur?

Çocuk dernekleri, diğer derneklerle aynı usulde kurulur. Ancak çocuk derneklerini kurmak ve bu derneklere üye olmak için aranan şartlar farklıdır. Üstelik çocuk dernekleri sadece kanunda sayılan amaçlarla kurulabilir.

Çocuk derneğinin kuruluş amaçları, yukarıda derneğin amacı başlığı altında açıklanmıştır. Çocuk derneğinin kurucu üyesi olma şartları ise şöyle sıralanabilir.

• 15 yaşını doldurmuş olmak,
• Çocuk olmak (18 yaşını doldurmamış olmak),
• Ayırt etme gücüne sahip olmak,
• Yasal temsilcisinin yazılı iznini almak kurucu üye olma şartlarıdır.

Çocuk derneği, en az 7 çocuk tarafından kurulabilir. Yetişkinler, yani 18 yaşını doldurmuş olanlar çocuk derneği kuramayacağı gibi kurulmuş çocuk derneğine üye de olamaz. Çocuk derneğine üye olabilmek için 12 yaşını bitirmiş olmak ve yasal temsilcinin yazılı iznini almak yeterlidir. Ancak 15 yaşını doldurmamış çocuklar çocuk derneklerinin yönetim kurulu ve denetim kurulunda görev alamazlar.

Federasyon ve Konfederasyon Nasıl Kurulur?

Federasyon en az 5 dernek, konfederasyon ise en az 3 federasyon tarafından kurulur. Federasyona dernekler birliği, konfederasyona da federasyonlar birliği denilebilir. Federasyonu kuracak derneklerin ve konfederasyonu kuracak federasyonların amacının aynı olması gerekir.

Federasyonlar, aynı amaçla kurulan en az 5 derneğin üye sıfatıyla bir araya gelmesi suretiyle kurulur. Federasyon kurabilmek için öncelikle federasyon tüzüğü hazırlamak gerekir. Sonra bu tüzük, illerde valiliğe, ilçelerde kaymakamlığa teslim edilir. Federasyon tüzüğünün mülki amire teslimi ile federasyon kurulmuş olur.

Federasyonu kuran dernekler tüzel kişiliğini kaybetmez. Bunlar hala bağımsız derneklerdir. Ancak aynı zamanda federasyonun bir parçasıdır. Federasyonu oluşturan her bir dernek, federasyonun genel kurulunda en az 3 üye tarafından temsil edilir. Federasyona sonradan başka dernekler de üye olabilir. Federasyona üye dernek sayısının 5’ten az olması halinde, federasyon kendiliğinden sona erer.

Konfederasyonlar da aynı amaçla kurulmuş en az 3 federasyon tarafından kurulur. Konfederasyon kurma usulü federasyon kurma usulü ile aynıdır. Yine bir tüzük hazırlanıp bu tüzüğün ilçelerde kaymakamlık, illerde valiliğe teslim edilmesi gerekir. 

Konfederasyonu oluşturan her bir federasyon, konfederasyonun genel kurulunda en az 3 üye tarafından temsil edilir. Konfederasyonun üye federasyon sayısının 3’ten az olması ve bu durumun 3 ay içinde giderilememesi halinde konfederasyon kendiliğinden sona erer.

Konfederasyonlar ile federasyonlar, her ne isim ve amaçla olursa olsun, temsilcilik dışında hiçbir örgüt kuramaz. Konfederasyon ve federasyonların; şube, kadın kolları, iktisadi işletme ve lokal gibi örgütler kurmaları mümkün değildir.

Yabancıların Dernek Kurması

Yabancıların Türkiye’de dernek kurması veya kurulmuş olan derneklere üye olması mümkündür. Yabancıların dernek kurma ve derneklere üye olma hakkı, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 93. maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir:

“Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olan yabancı gerçek kişiler, dernek kurabilirler veya kurulmuş derneklere üye olabilirler. Onursal üyelik için bu koşul aranmaz.”

Bu maddeye göre yabancılar, Türkiye’de dernek kurmak veya derneklere üye olmak için yerleşme hakkına sahip olmalıdır. Bu da ikamet izni, çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti ile olur. Onursal (fahri) üye olmak için ise Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olmaya gerek yoktur.

Yabancıların dernek kurması ve derneklere üye olması aynı usule tabidir. Yabancıların dernek kurarken veya üye olurken mülki amire çalışma ya da oturma izni belgelerini ibraz etme zorunluluğu vardır.

Yabancı Derneklerin Şube Açması

Yabancı derneklerin Türkiye’de şube açması mümkündür. Yabancı dernek; yabancı ülkede, ilgili ülke hukukuna göre kurulan dernek demektir. Yabancıların Türkiye’de kurduğu dernekler yabancı dernek değilken Türklerin yurt dışında açtığı dernekler yabancı dernektir.

Yabancı derneklerin Türkiye’de nasıl şube açacağı, Medeni Kanunun 92. maddesinde şöyle düzenlenmiştir:

“Yabancı dernekler, Dışişleri Bakanlığının görüşü alınmak suretiyle İçişleri Bakanlığının izniyle Türkiye’de faaliyette ve işbirliğinde bulunabilirler, şube açabilirler, üst kuruluşlar kurabilir ve kurulmuş üst kuruluşlara katılabilirler.” 

Yabancı derneklerin Türkiye’de şube açması için Dışişleri Bakanlığı’nın uygun görüşü ve İçişleri Bakanlığının izni gerekir. Ayrıca yabancı dernekler Türkiye’de işbirliğinde bulunabilir, federasyon kurabilir veya federasyonlara katılabilir. Konuyla ilgili detaylar, “yabancı derneklerin Türkiye’de şube açması” yazımızda yer almaktadır.

Derneğin Organları

Derneğin üç temel ve zorunlu organı vardır. Bunlar; genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kuruludur. Bu organlardan birinin bile eksikliği, derneğin fiil ehliyetini kazanamamasına, kazanmışsa kaybetmesine sebep olur.

Dernekler, bu üç organ dışında başka organlar da kurabilir. Ancak bu üç organın asli görev ve yetkileri başka organlara devredilemez. Örneğin tüzüğü değiştirme yetkisi genel kuruldadır ve bu devredilemez.

Dernek Genel Kurulu

Dernek genel kurulu, derneğin en yetkili karar organıdır. Genel kurul, bütün üyelerden oluşur. Ancak genel kurul devamlı faaliyette olan bir organ değildir.

Genel kurul, tüzükte belirlenen aralıklarla olağan, yönetim kurulu veya denetim kurulu kararı ya da genel kurul üyelerinin 1/5’inin talebiyle olağanüstü olarak toplanır. Genel kurul, üyelik başvurularını değerlendirip karara bağlar. Keza üyelikten ihraç talepleri de genel kurulda görüşülür.

Derneğin yönetim ve denetim kurulu üyeleri, genel kurul tarafından seçilir ve görevden alınır. Genel kurul, zorunlu organlar dışında organlar oluşturabilir, üye seçebilir, üyeleri görevden alabilir ve organları kapatabilir.

Genel kurulda karar, toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğu ile alınır. Yani katılan üyelerin yarısından fazlasının olumlu oy kullanması yeterlidir. Ancak dernek tüzüğünün değiştirilmesi ve derneğin feshedilmesi konularında karar almak için nitelikli çoğunluk aranır. Bu konularda, toplantıya katılanların en az 2/3’ünün olumlu oy kullanması gerekir.

Dernek üyeleri; kendisi, eşi, üstsoyu ve altsoyuyla ilgili konularda oy kullanamaz. Bu hüküm, dernek üyesi olan tüzel kişi adına oy kullanacak kişi için de geçerlidir.

Dernek üyelerinin, kanunlara ya da dernek tüzüğüne aykırı olan genel kurul kararlarına karşı itiraz etme hakkı mevcuttur. Ancak bu karara olumlu oy kullanan üyeler dava açamaz.

Toplantıda bulunup da karara olumsuz oy veren üyeler, karar tarihinden itibaren 1 ay içinde dava açabilir. Toplantıda hazır olmayan üyeler, kararı öğrenmelerinden itibaren 1 ay içinde ve her halde karar tarihinden itibaren 3 ay içinde genel kurul kararına karşı dava açabilir.

Dernek Yönetim Kurulu

Dernek yönetim kurulu, derneğin temsil ve yönetim işini yürüten kuruldur. Yönetim kurulu, üçüncü kişilerle hukuki ilişkiler kurar, sözleşme yapar, taşınmaz satın alır ya da satar ve buna benzer işleri yapar. Yönetim kurulu, dernek tüzüğünde belirtilen sayıda kişiden oluşur. Yönetim kurulu üye sayısı, 5 asil ve 5 yedek üyeden az olamaz. Yönetim kurulu üyeleri genel kurul tarafından seçilir ve görevden alınır.

Yönetim kurulu üyeleri, üye tam sayısının yarısının altına düşerse genel kurul olağanüstü toplantıya çağrılır. Bu çağrıyı, denetim kurulu veya yönetim kurulunun kalan üyeleri yapabilir. Çağrı yapılmazsa bir üyenin talebiyle sulh hukuk mahkemesi 3 üyeyi genel kurulu toplantıya çağırmakla görevlendirir. Bu genel kurul toplantısında, yönetim kuruluna gerekli sayıda asil ve yedek üye seçilir.

Yönetim kurulu, kanunda ve dernek tüzüğünde kendisine verilen görevleri yerine getirir. Derneğin amacının yerine getirilmesi için faaliyette bulunur, projeler ve etkinlikler düzenleyip toplantılar yapar. Bunun dışında üçüncü kişilerle hukuki ilişkilerde bulunur ve derneği dışarıya karşı temsil eder. Bütçe oluşturmak, mali konularla ilgilenmek ve üyelik işlemlerini yürütmek de yönetim kurulunun görevleridir.

Dernek Denetim Kurulu

Denetim kurulu, dernek tüzüğünde belirtilen sayıda asil ve yedek üyeden oluşur. Bu sayı en az 3 asıl ve 3 yedek üyeden oluşmalıdır. Denetim kurulu üyeleri, genel kurul tarafından seçilir ve görevden alınır.

Denetim kurulunun görevi, yönetim kurulu ve derneğin diğer organlarını denetlemektir. Denetim kurulu, dernek organlarının çalışmalarını, görevlerini ve mali durumlarını denetler. Kurul, Bu denetimler sonucunda oluşturduğu raporu, genel kurul ile yönetim kuruluna sunar. Söz konusu denetimler, 1 yılı geçmeyecek aralıklarla yapılır.

Denetim kurulu, kanunun zorunlu kıldığı bir iç denetim mekanizmasıdır. Dernekler denetim kurulu dışında iç denetim mekanizması oluşturabilecekleri gibi denetimi dış denetçiye de sağlatabilirler. Fakat denetim kurulunun kanunen sahip oldukları görev ve yetkiler başka bir kurul, organ veya kişiye devredilemez.

Sonuç

Dernek kurma işi, tüzüğün hazırlanmasından organların oluşturulmasına kadar çok meşakkatli ve titizlikle yürütülmesi gereken bir süreçtir. Bu süreçte bir hata yapılması halinde, dernek kurulsa bile feshedilebilir. Dernek kurmak ve faaliyetlere başlamak için alanında uzman avukatın yardımını almak büyük önem taşır.