Dernek Nasıl Kurulur?

Derneklerin yaşadıkları hukuki problemler çoğunlukla kuruluş sürecindeki hatalı yahut ihmal edilen işlemlerden kaynaklanır. Bu nedenle dernek nasıl kurulur sorusuna verilecek cevap oldukça önemlidir.

Tüzel kişiliklerin kuruluş aşamaları hukuki zeminde eksiksiz olarak ve somut olayın özellikleri hesaplanarak tamamlanmalıdır. Bu nedenle avukat yardımı özellikle önem taşıyor. Ancak kuruluş sürecinde yer alacak kişilerin konu hakkında genel bir bilgi sahibi olması da gerekir.

Bu yazımızda dernek kurma ile ilgili önemli ve bilinmesi gereken tüm ayrıntılara değindik. Ayrıca sıklıkla soruluyor olması hasebiyle en çok merak edilen soruları cevaplandırdık. Önemli bir konudan bahsediyor olduğumuz için yazımızı dikkatlice okuyunuz.

Dernek Nedir?

Belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak bu amaca özgüleyen  en az 7 kişinin kurduğu organizasyona dernek denir. Kanuni düzenlemelerde yer alan bu tanımlama aslında derneği açıklamak için yeterli değildir. Ayrıca birçok şart ve özellik bulunur.

En çok merak edilen hususlardan birisi de vakıf dernek farkıdır. Hangi kuruluşun açılması gerektiği konusunda ikilem yaşanır. En temeldeki farkı söylemek gerekirse dernekler kişi topluluğu iken vakıflar malvarlığı topluluğudur. Bunun ayrıntısına aşağıda kısaca değineceğiz. Ancak ayrıntılı bilgi için “vakıf nasıl kurulur” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Derneklerle ilgili hukuki kurallar;

• 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu madde 56-100
• 5253 sayılı Dernekler Kanunu
• 25772 sayılı Dernekler Yönetmeliği

düzenlemelerinde yer alır. Biz de yazımızda bu mevzuat hükümleri çerçevesinde ve uygulamadaki işleyişi gözeterek konuyu size izah edeceğiz.

Dernek Nasıl Kurulur?

Derneğin kurulabilmesi için en az 7 kişinin bir araya gelerek kuruluş bildirimini bulundukları ilin en büyük mülki amirine yapmaları gerekir. Derneğin kurulma anı, kuruluş bildiriminin ve gerekli belgelerin mülki amire iletildiği andır. Anlaşılacağı üzere herhangi bir izin gerekmeksizin kurulmuş olur. Bu mülki amir illerde vali ilçelerde kaymakamdır.

Dernekler nasıl kurulur denildiği zaman en temelde bu bildirimin gerekliliğinden bahsederiz. Ancak bu basit bir kuruluş bildirimi olarak görülmemelidir. Bildirime ek belgeler, bu bildirimin değerlendirilmesi, tüzük ve zorunlu organların oluşturulması vs. bir çok hususa dikkat edilmelidir.

Aksi halde bildirimin değerlendirilmesi sonucunda derneğin kapatılması söz konusu olabilir. Bunlara aşağıda değineceğiz ancak şimdi derneğin kuruluş aşamalarını kısaca izah etmekte yarar görüyoruz.

Dernek Kuruluş Aşamaları

Dernek kuruluş aşamalarını bir tablo olarak şu şekilde izah edebiliriz:

Bu şekilde tüzel kişilik kurulmuş olur. Ardından kuruluş bildiriminin hukuka uygunluğu incelenir. Bu incelemenin kim tarafından ne şekilde yapılacağına aşağıda değineceğiz. Ancak önce gerekli belgelerden bahsedeceğiz.

Dernek Kurmak İçin Gerekli Belgeler

Dernek kurmak için gereken belgeler yönetmelikte yer alıyor. Bu belgeleri şu şekilde sıralamamız mümkündür:

• Kurucuların tamamı tarafın her sayfası imzalanmış tüzük metni (2 adet)
• Kurucular arasında tüzel kişi varsa; bu tüzel kişinin unvanı, yerleşim yeri ve kuruluş belgesi ile tüzel kişilerin organları tarafından yetkilendirilen gerçek kişi de belirtilmek kaydıyla bu konuda alınmış kararın fotokopisi
• Kurucular arasında yabancı dernek veya dernek-vakıf dışında kar amacı gütmeyen başka kuruluşlar bulunması halinde; İçişleri Bakanlığı tarafından bu kuruluşlara dernek kurma izni verildiğine dair yazılı beyan (tüm kurucular imzalamalıdır)
• Kurucular arasında yabancı uyruklu kişiler varsa; bunların Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olduklarına dair belgelerin fotokopileri
• Yazışma ve tebligatları alma konusunda yetkilendirilen kişi veya kişilerin ad-soyad, yerleşim yeri ve imzalarının yer aldığı liste
• Eğer çocuk derneği kuruluyorsa; kurucuların yasal temsilcilerinin izni olduğuna dair belge

Peki bu belgelerden kaçar nüsha hazırlanmalıdır? Şöyle bir tablo ile izah etmek gerekirse:

Kuruluş Bildiriminin Değerlendirilmesi

Yukarıda saydığımız belgeler illerde valiye ilçelerde kaymakama ulaştırıldığı gün-saat-dakika tüzel kişilik kazanılmış yani dernek kurulmuş olur. Bu belgelerin teslim edildiği gün ve saat mülki amirlik tarafından not edilerek başvuru sahibine alındı belgesi verir.

Bu işlemlerle mülki amirliklerin dernekler birimi ilgilenir. İlçelerde bu teslim alınan belgelerin 1’er örneği il dernekler müdürlüğüne gönderilir. Ardından dernek kuruluşu incelemeye alınır. Tüzel kişilik hukuken kurulmuştur ve faaliyetlerine başlayabilir ancak bir yandan da kuruluşun hukuka uygun olup olmadığı değerlendirilir.

Kuruluş bildirimini takip eden 60 günlük süre içerisinde değerlendirmeler tamamlanır. Bu değerlendirmede kuruluş bildirimi ve ek olarak verilen belgelerin doğruluğu ile tüzük incelenir. Yapılan inceleme sonucunda bir takım eksiklikler görülürse bunların giderilmesi kuruculardan istenir.

Ancak belirtmemiz gerekir ki bu tür durumlar uygulamada derneklerin faaliyetlerinde aksamaya neden olabiliyor. Dolayısıyla hiç bu duruma mahal vermeden sürecin en başından tecrübeli avukatlar ile çalışmak en sağlıklısı olacaktır.

Kanuna aykırılıkların kuruculardan tamamlanması istendikten sonra 30 gün içerisinde bunun giderilmesi gerekir. Eksiklik giderilir veya bir eksiklik görülmezse dernekler kütüğüne kayıt sağlanır.

Eğer gerektiği şekilde bu kanuna aykırılıklar giderilmezse mülki idare tarafından Cumhuriyet savcılığına durum bildirilir ve Asliye Hukuk Mahkemesinde derneğin feshi için dava açılır.

Dernek Kurma Maliyeti 2023

Dernek kurma hakkı çok temel haklar arasında yer alır. Bu nedenle ulaşılması büyük maliyetlere bağlanamaz. Yukarıda saydığımız prosedürde mülki amire yapılan başvurunun bir harç gideri söz konusu değildir. Vakıflarda olduğu gibi bir asgari sermaye söz konusu olmaz. Yalnızca bir takım kağıt-kırtasiye giderleri söz konusudur.

Şunu da belirtmek gerekir ki dernek kuruluşu için yapılan başvuru öncesinde gerekli hukuki zeminin hazırlanması için başkaca hukuki işlemler gerekebilir. Bunların masrafı çok çeşitli olabilir. Bunun için avukat yardımı almak gerekir.

Dernek kurmak için avukata vekalet vermek zorunlu değildir. Ancak belirttiğimiz üzere işlerin daha sağlıklı yürümesini sağlar. Eğer avukat ile süreç takip edilmek istenirse masraf kalemlerine avukat gideri eklenir.

Avukat ile kurucular arasındaki ücret, taraflar arasında serbest şekilde belirlenir ve çoğunlukla Baronun belirlediği tarife etrafında bir ücret belirlemesi söz konusu olur. Tabi işin kapsamı yapılacak  işlerin çeşitliliği vs. ücrete artırıcı veya azaltıcı olarak etki eder.

Dernek Tüzüğü Nasıl Olmalı?

Tüzüğün hazırlanması, sürecin en önemli aşamaları arasında yer alır. Oluşturulmak istenen somut organizasyonun özellikleri ile birlikte mevzuatta yer alan düzenlemeler bir arada düşünülerek noksansız ve hukuki koruma sağlayıcı bir tüzük hazırlanmalıdır.

Bu noktada da yapılabilecek en önemli husus avukat yardımı almaktır. Genel olarak tüzük ile ilgili hususları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Her derneğin muhakkak bir tüzüğü olur.
• Tüzük mevzuatta yer alan emredici düzenlemelere aykırı olamaz.
• Tüzükte düzenlenmemiş hususlar varsa bu konuda kanunun tamamlayıcı hükümlerine bakılır.

Tüzükte bulunması gerekenleri ise şu şekilde sıralayabiliriz:

• Derneğin adı ve merkezi
• Amacı ve amaca yönelik çalışma konuları ve çalışma biçimleri – faaliyet alanı
• Üye olma ve üyelikten çıkmanın şart ve şekilleri
• Genel kurulun ne şekilde ve ne zaman toplanacağı
• Genel kurulun görev ve yetkileri, oy kullanma ve karar alma şekil ve kuralları
• Yönetim ve denetim kurullarının görev ve yetkileri, ne şekilde seçileceği, asıl ve yedek üye sayıları
• Derneğin şubesinin açılıp açılmayacağı, açılacaksa nasıl kurulacağı, görev ve yetkilerinin ne olacağı, genel kurulda temsilinin nasıl sağlanacağı
• Üyelerin ödeyecekleri giriş ve aidat miktarının belirlenme usulü
• Borçlanma ve iç denetim usulleri
• Tüzükte yapılacak değişikliklerin usulü
• Dernek feshedildiğinde mal varlığının ne şekilde tasfiye edileceği

Tüzük bu şekildedir. Görüldüğü üzere önemli ayrıntılar yer alıyor. Bunlar gelişigüzel hazırlanacak hususlar değildir. İstenilen organizasyonun hukuk kuralları ile bağlantısı gözetilerek oluşturulmalıdır.

Derneğin Adının Belirlenmesi

Derneğe istenilen isim verilebilir. Ancak bazı yasak adlar vardır. Buna göre mevcut bir siyasi partinin adıyla, mahkeme kararıyla kapatılmış veya feshedilmiş bir siyasi partinin adını kullanmak yasaktır.

Ayrıca bir sendika veya üst kuruluşun, bir derneğin veya üst kuruluşun adını, amblemini, rumuzunu, rozetini ve benzeri işaretlerini yahut başka bir ülkeye ve daha önce kurulmuş Türk devletlerine ait bayrak, amblem ve flamaları kullanmak da yasaktır.

Dernek Kurma Şartları

Dernek kurmak için gerekenleri yukarıda genel olarak izah ettik. Bu şartları vakıf kurma şartları ile kıyaslayacağımız şekilde tablo ile izah etmek isteriz. Şöyle ki;

Dernek Kuruluşu ile İlgili Bilinmesi Gerekenler

Buraya kadar dernek kuruluşu meselesine ilişkin en temel kurallardan bahsettik. Mesele tabii ki bundan ibaret değil. Çok daha ayrıntılı bir süreç söz konusu. Buraya kadar açıkladıklarımızın haricinde bazı merak edilen konulara değineceğiz. Şöyle ki;

Dernek Kuruluşundan Sonra Ne Yapılmalıdır?

Yukarıda bahsettiğimiz şekilde dernek tüzel kişilik kazandıktan sonra 6 aylık süre içerisinde ilk genel kurul toplantısı yapılmalı ve zorunlu organlar oluşturulmalıdır. 6 aylık süre içerisinde yapılacak bu iki işlem kanuni zorunluluktur.

Derneğin Organları Nelerdir?

3 temel ve zorunlu organ bulunur. Bunlar; genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kuruludur. Ayrıca söz konusu organizasyonun özellikleri göz önünde bulundurularak başkaca organlar oluşturulabilir. Bu ikincil organlara asli organların görev ve yetkileri verilemez.

Yani ikincil bir organa denetim veya yönetim yetkileri verilemez. Yazımız yalnızca dernek kuruluşu ile ilgili olduğu için bu organların işlevlerine burada ayrıntılı değinmiyoruz.

Dernek Kurmak Kaç Gün Sürer?

Burada net bir süre vermek mümkün değil. Bir derneğin kuruluş işlemleri somut olayın özelliklerine göre uzun veya kısa sürebilir. Halihazırdaki hukuki problemlerin çeşitliliği, oluşturulacak ön hukuki zemin, belgelerin toplanması, kurucuların özellikleri vs. bir çok unsur süreyi artırıcı veya azaltıcı etki oluşturabilir.

Sürecin avukat yardımı ile sürdürülmesi elbette ki zamansal olarak olumlu sonuç doğurur. Ancak nihayetinde ilgili belgelerin mülki amirliğe verilmesi ile tüzel kişilik kurulmuş olur.

Derneklerin Ticari Faaliyetleri

Yukarıda da belirttiğimiz üzere derneklerin kar amacı ile kurulması mümkün değildir. Kazanç paylaşımı söz konusu olmaz. Dernek gelirleri; üyelerin ödediği aidat/yıldatlardar veya dernek faaliyetleri yahut malvarlığından elde edilen gelirlerden ve bağış – yardımlarda oluşur.

Buradan anlaşılacağı üzere derneklerde kazanç paylaşımı kar amacı gibi faaliyetler söz konusu olmaz ancak faaliyetlerini sürdürme adına birtakım malvarlığı geliri elde etmek mümkün. Üyelerden alınan ödentiler de bir gelir kalemidir.

Dernek gelirleri ve giderleri sıkı bir şekilde takip edilmeli ve dekont, hesap özeti, alındı belgesi gibi evraklarla kayıt altına alınmalıdır. Vakıflar ticari faaliyet noktasında daha esnek kurallara sahiptir.

Derneklerin Şube Açması

Gerekli görülen yerlerde şube açmak mümkündür. Bunun için genel kurul kararı alınmalıdır. Bu amaç doğrultusunda yönetim kurulu tarafından yetkilendirilen 3 kişilik kurucular kurulu, şubenin açılacağı yerin en büyük mülki amirliğine şube kuruluşu için gerekli belgeleri ve kuruluş beyanını iletir.

Şubelerin; genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu olmak zorundadır. Denetim kurulu yerine denetçi bulundurulması da mümkündür. Şube kuruluş bildirimi ve ekleri 60 günlük süre içerisinde mülki amirlikçe incelenir. Eksiklilerin tespit edilmesi ve süresi içerisinde bu eksikliklerin giderilmemesi durumunda şube açılamaz.

Şube açmak için gerekli evraklar da şunlardır:

• Şube kurucuları arasında tüzel kişi varsa; bu tüzel kişinin unvanı, yerleşim yeri ve kuruluş belgesi ile tüzel kişilerin organları tarafından yetkilendirilen gerçek kişi de belirtilmek kaydıyla bu konuda alınmış kararın fotokopisi
• Kurucular arasında yabancı uyruklu kişiler varsa; bunların Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olduklarına dair belgelerin fotokopileri
• Geçici yönetim kurulu üyelerinin olduğu ve yazışma – tebligatları alma konusunda yetkilendirilen kişi veya kişilerin ad-soyad, yerleşim yeri ve imzalarının yer aldığı liste
• Eğer çocuk derneği kuruluyorsa; kurucuların yasal temsilcilerinin izni olduğuna dair belge
• Kurucu olarak yetkilendirilmiş kişiler için alınmış dernek yönetim kurulu kararı fotokopisi

Teslim edilecek belge sayısı yukarıda bahsettiğimiz dernek kuruluş belgeleri sayıları ile aynıdır. Dernek kuruluşu ile şube kuruluşunu tablo halinde karşılaştırmamız mümkündür. Şöyle ki;

Dernek Federasyonu ve Konfederasyonu Nasıl Kurulur?

Federasyon ve konfederasyon dernek üst kuruluşlarıdır. Kuruluş amacı aynı olan en az 5 derneğin amaçlarını gerçekleştirmek üzere kurdukları üst kuruluşa federasyon denir Federasyonlar da kendi tüzüklerine sahiptir. Dernek kuruluşundaki gibi en büyük mülki amire yapılan bildirim ve gerekli belgelerin teslimi ile tüzel kişilik kurulmuş olur.

Konfederasyon ise federasyonların üst kuruluşudur. Kuruluş amacı aynı olan en az 3 federasyonun amaçlarını gerçekleştirmek üzere kurdukları çatı kuruluşa konfederasyon denir. Konfederasyonlar da kendi tüzüklerine sahiptir. Aynı şekilde gerekli belgelerin ve tüzüğün mülki amire bildirimi ile tüzel kişilik kurulmuş olur.

Dernekler bağlı oldukları federasyonun; federasyonlar da bağlı oldukları konfederasyonun genel kurulunda en az 3’er üye ile temsil olunurlar.

Yabancıların Dernek Kurması

Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olan yabancı gerçek kişiler dernek kurabilir yahut halihazırda kurulmuş olan derneklere üye olabilirler. Gene yukarıda bahsettiğimiz prosedürler geçerlidir.

Yukarıda da belirttiğimiz üzere kurucular arasında yabancı uyruklu kişiler varsa; bunların Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olduklarına dair belgelerin fotokopileri başvuru esnasında mülki amire teslim edilir. Yabancıların Türkiye’de yerleşme hakları ile ilgili olarak ‘oturma izni’ ve ‘çalışma izni’ başlıklı yazılarımızı inceleyebilirsiniz.

Yabancı Derneklerin Türkiye’de Şube Açması

Yabancı dernekler Türkiye’de şube açabilir. İçişleri Bakanlığından bu konuda izin alınması gerekir. İçişleri Bakanlığı izin vermeden önce Dışişleri Bakanlığının görüşünü alır. Bu şekilde izin alan yabancı dernekler Türkiye’de faaliyette ve işbirliğinde bulunabilir, şube açabilir, üst kuruluş kurabilir ve kurulmuş olan üst kuruluşlara katılabilir.

Çocuk Dernekleri

Çocuk dernekleri de kurulabilir. 15 yaşını bitiren ayırdetme gücüne sahip küçükler belirli alanlarla ilgili olarak yasal temsilcilerinin izni ile çocuk derneği kurabilir veya halihazırda kurulu olanlara üye olabilir.

12 yaşını bitiren çocuklar çocuk derneklerine üye olabilir ancak kuruluş – yönetim gibi aşamalarda yer alamaz. Ayrıca tüzel kişiler çocuk derneklerine veya şubelerine üye veya kurucu olamaz.

Dernek Kadın Kolları Nasıl Kurulur?

Yukarıda da bahsettiğimiz üzere zorunlu organlar dışında derneğe başka organlar kurmak mümkündür. Derneğin faaliyetleri ve amacı ile ilgili olmak koşuluyla bu tür kollar kurulabilir. Kadın kolları da bunlar arasında yer alır. Dernek kadın kolları ile ilgili bir takım ayrıntılara tüzükte de yer vermek gerekir.

Dernek Lokali Nasıl Kurulur?

Derneklerin üyeleri için açmış olduğu bir takım tesislere lokal denir. Lokal açmak ciddi bir iştir ve izne tabidir. Lokal açmak için mülki amirden izin almak gerekir. Bir dernek lokal açmak istiyorsa en az bir yıldan beri faaliyette bulunuyor olması gerekir. Federasyon veya konfederasyonlar için bu bir yıllık şart zorunluluğu yoktur. Çocuk dernekleri ise lokal açamaz.

Dernek lokalinin açılabileceği ve açılamayacağı yerler sınırlı olarak kanuni düzenlemelerde sayılmıştır. Konumuzu gereksiz uzatmamak adına bunlara değinmiyoruz. Zaten lokal açmak, dernek açmaktan biraz daha karmaşık bir prosedüre sahip olduğu için bu konuda alınacak avukat yardımı biraz daha ihtiyacını hissettirir.

Lokal açabilmek için il merkezlerinde valiliğe, ilçelerde (büyükşehir ilçeleri dahil) kaymakamlığa dilekçe ile başvurulur. Başvurulara yönetim kurulunun bu yöndeki kararı, lokal açılacak taşınmaza ilişkin bir takım belgelere, lokal açabilmek için alınan izin belgesine, ilgili taşınmazda lokal açılmasına mani bir durum olmadığına ilişkin bir takım başkaca belgelere yer verilir.

Belgelerden eksik olan varsa başvuru değerlendirmeye alınmaz. Eksikliklerin 30 gün içinde tamamlanması istenir. Belirli hallerde alkollü içki ve canlı müzik için lokallere izin verilebilir.

Kamuya Yararlı Dernek Nasıl Kurulur?

Tüzel kişiliğin kamuya yararlı dernek olarak kurulması mümkün değildir. Yani aslında kamuya yararlı olabilir ancak bunun tespiti, 1 yıllık faaliyet sonunda belli olur. Derneğin amacı ve faaliyetleri topluma yararlı ise Cumhurbaşkanı tarafından o derneğin kamuya yararlı olduğu kararı verilebilir.

Kamuya yararlı dernekler hukuken ayrı bir koruma altına alınır. Bir çok imkandan yararlanır. Örnek vermek gerekirse bu derneklere karşı suç işleyenler, suçun niteliğine göre Devlete karşı suçlardan birini işlemiş sayılır.

Kamu yararına dernek sayılabilmek için başvuru süreci vardır. Ayrıca bir takım ön şartlar yerine getirilmelidir. Bunlar çoğunlukla elde edilen gelirin toplum yararına harcanmasına ilişkindir. Kamuya yararlı derneklerin kuruluşu ve faaliyetleri ile ilgili ayrıntılar çok fazla olduğu için burada değinmiyoruz.

Almanya’da Dernek Kurmak

Almanya’da da dernekler kar amacı güdemez ve en az 7 kişi ile kurulur. Ancak Almanya’da dernek kurmak için orada yerel mahkemeye başvuru gerekiyor. Türklerin Almanya’da dernek açabilmesi için Türk mercilerinden almaları gereken bir takım belgeler söz konusudur. Bu süreçlerin de Türkiye-Almanya irtibatı olan hukuk büroları aracılığı ile takip edilmesi önemlidir.

Vakıf ile Dernek Farkı

Buraya kadar genel olarak konuya ilişkin ayrıntılı açıklamalarda bulunduk. Vakıf mı kurmak lazım dernek mi şeklinde sorular çokça geliyor. Bununla ilgili olarak ‘vakıf nasıl kurulur’ başlıklı yazımıza bakılabilir veya daha ayrıntılı danışmanlık için bizimle avukat yardımı alınabilir. İkisi arasındaki farkı genel olarak şöyle tablolaştırabiliriz:

Dernekler Hukuku Avukatı Desteği

Yukarıda dernek kurmak denildiği zaman akla gelebilecek tüm sorulara genel de olsa cevap vermeye çalıştık. Belirttiğimiz üzere süreç her zaman daha karmaşık ve mevzuatın farklı noktalarına temas eden özellikler taşır. Bu nedenle dernekler hukuku avukatı ile süreci yürütmek önemlidir.

İlk bakışta kısa vadede külfet gibi görülen bu hukuki işlemler, gereği gibi eksiksiz yapıldığı zaman uzun vadede ortaya çıkacak problemlerin önüne geçer ve dernek için hukuki koruma sağlar. Dolayısıyla sürecin en başından itibaren hatalı yahut ihmali işlemlere kapalı tutulmasına dikkat edilmelidir.