Bölge Adliye Mahkemesi

Bölge adliye mahkemesi, ilk derece yargısında verilen kararın hukuka uygunluğunun denetlenmesi, gerekli görüldüğü yerde yeniden yargılama yapılması maksadı ile kurulmuştur. Böylece hem hukuki güvenlik hem de somut olay adaleti hakkaniyete uygun şekilde tesis edilebilecektir.

Bu bağlamda Bölge Adliye Mahkemeleri kurularak 2016 yılında üç dereceli sisteme geçildi. Yazımızda bölge adliye mahkemesi ile ilgili bilinmesi gereken önemli detaylara ve merak edilen soruların yanıtlarına yer verdik.

Bölge Adliye Mahkemesi Nedir?

Bölge adliye mahkemesi (BAM), ilk derece yargılamasını yapan hukuk ve ceza mahkemelerinin nihai kararlarına karşı yapılan istinaf kanun yolu incelemesini hem maddi hem de hukuki değerlendirmeler yaparak karar vermekle görevli bir üst derece mahkemesidir. İstinaf incelemesini yapmakla görevli olduğundan uygulamada istinaf mahkemesi olarak da ifade edilmektedir.

Bölge adliye mahkemelerinde hukuk ve ceza uyuşmazlıkları için ayrı hukuk ve ceza daireleri bulunmaktadır. Her BAM’da en az üç tane hukuk dairesi ile en az iki tane ceza dairesi görev yapar. İş yükünün fazla olduğu ise bu daire sayıları, Adalet Bakanlığı’nın yapmış olduğu öneri üzerine Hakimler ve Savcılar Kurulu tarafından değiştirilebilir.

Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluşu

2004 tarihli 5235 sayılı Kanun uyarınca 22.05.2007 tarihinde Adalet Bakanlığı tarafından Bölge Adliye Mahkemeleri’nin kurulacağı 9 yargı çevresi belirlenmiştir. 13.06.2011 tarihinde de 6 yerde daha Bölge Adliye Mahkemesi kurulmasına karar verilmiş böylece toplam sayı 15’e çıkmıştır.

2016 yılına gelindiğinde HSK kararıyla 20.07.2016 tarihinde Bölge Adliye Mahkemeleri bölgelerin coğrafi durumu ve iş yükü dikkate alınarak belirlenen 7 yargı çevresinde fiilen göreve başlamıştır.

Bölge Adliye Mahkemelerinin Yargı Çevresi

Yargı çevresinin belirlenmesi, değiştirilmesi yahut bölge adliye mahkemelerinin kaldırılması Adalet Bakanlığı’nın yapmış olduğu öneri üzerine Hakimler ve Savcılar Kurulu tarafından gerçekleştirilmektedir.

İlk derece ceza ve hukuk mahkemelerinin nihai kararlarına karşı istinafa başvurmak isteyenler kararı veren mahkemenin hangi Bölge Adliye Mahkemesi’nin yargı çevresine dahil olduğunu bilmelidir. Zira dava dosyası yetkisiz Bölge Adliye Mahkemesi’ne geldiyse esastan incelemeye geçilmeyecektir.

2021 yılı itibariyle 15 ilde Bölge Adliye Mahkemesi bulunmaktadır. HSK tarafından belirlenen yargı çevresi ile bölge adliye mahkemeleri listesi aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

BÖLGE	YARGI ÇEVRESİ
Adana	Adana, Mersin, Osmaniye, Hatay
Ankara	Ankara, Çankırı, Eskişehir, Kastamonu, Kırıkkale, Kırşehir
Antalya	Antalya, Burdur, Denizli, Isparta
Bursa	Balıkesir, Bursa, Bilecik, Çanakkale, Yalova
Diyarbakır	Batman, Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Mardin, Şırnak, Siirt
Erzurum	Ağrı, Ardahan, Bayburt, Erzincan, Kars, Iğdır, Tunceli
Gaziantep	Adıyaman, Gaziantep, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Şanlıurfa
İstanbul	Edirne, İstanbul, Kırklareli, Tekirdağ
İzmir	Aydın, İzmir, Manisa, Muğla, Uşak
Kayseri	Kayseri, Nevşehir, Niğde, Sivas, Yozgat
Konya	Afyonkarahisar, Aksaray, Karaman, Konya
Sakarya	Bartın, Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Zonguldak
Samsun	Amasya, Çorum, Ordu, Samsun, Sinop, Tokat
Trabzon	Artvin, Giresun, Gümüşhane, Trabzon, Rize
Van	Bitlis, Hakkari, Muş, Van

Bölge Adliye Mahkemesinin Görevleri

5235 sayılı Kanun’da Bölge Adliye Mahkemelerinin iki temel görevi belirtilmiştir. İlgili kanunun 33. maddesine göre Bölge Adliye Mahkemelerinin görevleri şöyledir;

• Adli yargının görev alanına giren uyuşmazlıklara ilişkin ilk derece mahkemelerinin vermiş olduğu kesin olmayan kararlara karşı yapılacak istinaf başvurularını inceleyerek buna ilişkin karar vermek
• Başka kanunlarda kendisine verilen diğer görevleri ifa etmek

Bölge Adliye Mahkemelerinin hukuk ve ceza dairesi şeklinde görev yaptığını yukarıda bahsetmiştik. Bu daireler arasında işbölümü yaparak görevlerini icra ederler.  BAM Hukuk ve ceza dairelerinin görevleri 5235 sayılı Kanun’un 36 ve 37. maddelerinde düzenlenmiştir.

BAM Hukuk Dairelerinin Görevleri

• Adli yargının görev alanına giren uyuşmazlıklara ilişkin ilk derece hukuk yargılamasını yapan mahkemelerin vermiş olduğu kesin olmayan kararlara karşı yapılan istinaf başvurularını inceleyerek karara bağlamak
• Görev yaptığı yargı çevresindeki adli yargı ilk derece hukuk mahkemeleri arasında çıkan yetki ve göreve ilişkin uyuşmazlıkları çözümlemek
• Görev yaptığı yargı çevresindeki adli yargı ilk derece hukuk mahkemesinin davaya bakmasında hukuki ya da fiili bir imkansızlık söz konusu olduğunda ilgili davanın BAM’ın yargı çevresinde başka bir hukuk mahkemesine nakledilmesine karar vermek
• İki hukuk mahkemesinin yargı çevresinin tespit edilmesinde tereddüt edildiyse yetkili mahkemenin tayin edilmesine karar vermek
• Kendisine başka kanunlarda verilen diğer görevleri yapmak

BAM Ceza Dairelerinin Görevleri

• Adli yargının görev alanına giren uyuşmazlıklara ilişkin ilk derece ceza yargılamasını yapan mahkemelerin vermiş olduğu kesin olmayan kararlara karşı yapılan istinaf başvurularını inceleyerek buna ilişkin karar vermek
• Görev yaptığı yargı çevresindeki adli yargı ilk derece ceza mahkemeleri arasında çıkan yetki ve göreve ilişkin uyuşmazlıkları çözümlemek
• Görev yaptığı yargı çevresindeki ilk derece ceza mahkemelerinin hakimlerinin davaya bakmaya herhangi bir hukuki ya da fiili engel söz konusu olması halinde ilgili davanın BAM’ın yargı çevresindeki başka bir ilk derece ceza mahkemesine nakledilmesine karar vermek
• Kendisine başka kanunlarda verilen diğer görevleri yapmak

Bölge Adliye Mahkemesi İstinaf İncelemesi

BAM Hukuk Daireleri İstinaf İncelemesi

İlk derece hukuk mahkemelerinin nihai kararlarına karşı başvurulacak kanun yolu istinaf olup istinaf incelemesini yapacak makam Bölge Adliye Mahkemeleri’dir.

İlk derece mahkemesinin kararını kanun yoluna götürmek isteyen aleyhine hüküm tesis edilmiş kişi kararın kendisine tebliğinden itibaren 2 haftalık süre içerisinde BAM’a gönderilmek üzere kararı veren ilk derece mahkemesine verilecek istinaf dilekçesi ile başvuru yapabilir.

Kural olarak ilk derece hukuk mahkemelerinin nihai kararlarına karşı başvurulacaksa da kanun istinaf başvurusu için malvarlığı davaları ile alacak davaları için 2021 yılında 5390 TL’lik bir sınır söz konusudur. Bu sınırın altında kalan uyuşmazlıklar için istinafa başvurmak mümkün değildir.

Kabul edilen istinaf dilekçesi bölge adliye mahkemesinin görevli hukuk dairesine gönderilir. Yapılan istinaf incelemesi neticesinde bölge adliye mahkemesi ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu kararı hukuka uygun bulunması halinde istinaf başvurusunun reddi yönünde karar verecektir. Şayet verilen kararı hukuka aykırı bulursa bölge adliye mahkemesi ilk derece hukuk mahkemesinin kararını kaldırarak buna ilişkin yeni bir karar verecektir.

BAM Ceza Daireleri İstinaf İncelemesi

İlk derece ceza mahkemelerinin vermiş olduğu kararların hem maddi hem de hukuki açıdan değerlendirilmesinin yapılacağı yer Bölge Adliye Mahkemesidir. Burada ilk derece ceza mahkemesinin yapmış olduğu kovuşturma işlemleri tekrar yapılır. Maddi gereceğin ortaya çıkarılması için varsa yeni deliller de dikkate alınarak yeni bir karar verilir.

Kural olarak istinaf incelemesi için tarafların talebi gerekse de CMK madde 272/1 uyarınca 15 yıl veya daha fazla hapis cezasına ilişkin verilen kararlar Bölge Adliye Mahkemesi tarafından talep olmaksızın incelenir.

İstinaf kanun yoluna kural olarak ilk derece ceza mahkemesinin nihai kararlarına karşı başvurulabilir. Ancak ilk derece ceza mahkemesinin vermiş olduğu aşağıdaki kararlara karşı istinafa başvurulamaz. Bu kararlar;

• Hapis cezasından çevrilen adli para cezaları hariç olmak üzere 3.000 TL ve daha az adli para cezasına hükmedilen kararlar
• Üst sınırı 500 günü geçmeyen adli para cezası gerektiren suçlarda beraata hükmedilen kararlar
• Kanunlarda kesinleşmiş olduğu yazılı olan kararlar

Buna göre bu kararlar hariç ilk derece ceza mahkemesinin kararlarına karşı hükmün açıklanmasından itibaren 7 gün içerisinde kararı veren ceza mahkemesine istinaf talebinde bulunulabilir. Kanunda belirtilen süre içerisinde yapılacak istinaf başvurusu hükmün kesinleşmesinin önüne geçecektir. Ancak süresi içinde başvurulmazsa ya da yukarıda belirtilen kararlara karşı istinafa başvurulmuşsa mahkeme istinaf başvurusunu reddedecektir.

Reddedilmeyen istinaf dilekçesi bölge adliye mahkemesinin görevli ceza dairesine gönderilir. Dosya üzerinden yapılan ön inceleme aşamasından sonra Bölge Adliye Mahkemesi dosyayı ve dosyayla birlikte sunulan delilleri inceledikten sonra istinaf başvurusuna ilişkin esastan red kararı verebilir ya da ilk derece ceza mahkemesinin verdiği hükmü kaldırarak yeniden hüküm tesis edebilir.

Sonuç

Bölge Adliye Mahkemeleri nihayetinde kanun yolu denetimi yapar. Kişilerin adil yargılanma hakkının bir güvencesidir. Kanun yolu hakkını doğru ve etkin kullanabilmek için bu aşamada taraflar usul hukuku kurallarına uygun hareket etmelidir.

Bu sebeple istinaf başvuru süresi, başvuru dilekçelerin hazırlanması gibi usuli konularda avukat desteği çok önemlidir. Zira yapılacak bir usuli hata halinde esasa girilmeden dosya usulden reddedilecektir.

Bu tür hak kayıplarının önüne geçmek için istinaf kanun yolu aşamasında hukuk uyuşmazlıkları için alanında uzman bir avukat, ceza uyuşmazlıkları içinse tecrübeli bir ceza avukatı ile çalışılmasını tavsiye ederiz.