Ölüm Karinesi Nedir?

Ölüm karinesi, ölümüne kesin gözle bakılabilecek kişi hakkında ölmüş gibi hukuki sonuç doğuran işlemdir. Dolayısıyla, gerek kişinin hukuki varlığı gerekse miras hukuku bakımından ciddi sonuçlar doğurur.

Ölüm Karinesi Nedir?

Ölüm karinesi, kişinin herhangi bir kazada, doğal afette veya benzeri bir durumda ölümüne kesin gözle bakılacak halde ortadan kaybolması halinde gündeme gelen hukuki durumdur.

Ölüm karinesi, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu m. 31 kapsamında şöyle düzenlenmiştir:

“Bir kimse, ölümüne kesin gözle bakılmayı gerektiren durumlar içinde kaybolursa, cesedi bulunamamış olsa bile gerçekten ölmüş sayılır.”

Bu çerçevede, ölüm karinesinin gündeme geleceği ve kişinin ölümüne kesin gözle bakılabilecek durumlara başlıca örnekler şunlardır:

• Uçak kazası neticesinde kişinin cesedinin bulunamaması veya kaybolması,
• Deprem neticesinde kişinin cesedinin bulunamaması veya kaybolması,
• Deniz kazaları, sel veya boğulma vakaları neticesinde kişinin cesedinin bulunamaması veya kaybolması,
• Orman, kayalık, dağ, mağara gibi doğal alanlarda yaşanan kazalar neticesinde kişinin cesedinin bulunamaması veya kaybolması,
• Maden ocağı patlamaları veya göçükleri nedeniyle kişinin cesedinin bulunamaması veya kaybolması,
• Yangın nedeniyle kişinin cesedinin bulunamaması veya kaybolması,
• Hayvan saldırıları nedeniyle kişinin cesedinin bulunamaması veya kaybolması gibi hallerde, ölüm karinesi söz konusu olur.

Dikkat edilecek olursa kişinin ölümünün kesin ve açık şekilde belli olması halinde, ölüm karinesi değil doğrudan ölüm kaydı gündeme gelir. Fakat ölüm karinesinde, kişi ölümüne kesin gözle bakılabilecek biçimde ortadan kaybolmuştur. Cesedin bulunamamış olması da ölüm karinesine engel değildir.

Birlikte Ölüm Karinesi Nedir?

Birlikte ölüm karinesi, ölüm karinesinin bir türüdür. Birlikte ölüm karinesi, genellikle miras hukuku kapsamında gündeme gelir ve birbirine mirasçı olabilecek kişilerin aynı anda ölmüş kabul edilmesini sağlar.

Birlikte ölüm karinesinin kanuni dayanağı ise 4721 sayılı TMK m. 29/2 hükmüdür. İlgili düzenleme şöyledir:

“Birden fazla kişiden hangisinin önce veya sonra öldüğü ispat edilemezse, hepsi aynı anda ölmüş sayılır.”

Birbirleri ile miras ilişkisinde olan birden fazla kişi aynı zaman diliminde veya aynı olayda hayatını kaybetmişse fakat bunlardan hangisinin önce hangisinin sonra öldüğü anlaşılamıyorsa hepsi aynı anda ölmüş kabul edilir.

Birlikte ölüm karinesinin en temel örneği, toplu olarak yaşanan kazalardır. Örneğin bir trafik kazasında veya yangında bir ailede birden fazla kişi hayatını kaybetmişse ve hangisinin önce öldüğü saptanamıyorsa hepsi aynı anda ölmüş kabul edilir. Mirasa ilişkin süreçler de bu kabul üzerine yürütülür.

Unutulmamalıdır ki birlikte ölüm karinesinin söz konusu olabilmesi için kişilerin mutlaka aynı olay kapsamında ölmüş olması gerekmez. Aynı zaman diliminde ölmüş olmaları yeterlidir.

Örneğin ailenin bir üyesinin trafik kazası geçirip öldüğü dakikalarda bir başka üyesi de hastalığından ötürü hastanedeyken hayatını kaybetmişse ve kimin önce öldüğü tıbbi bakımdan belirlenemiyorsa bu kimseler aynı anda ölmüş sayılır ve miras dağılımı da buna göre yapılır.

Birlikte ölüm karinesi nedeniyle birden fazla kişi aynı anda ölmüş kabul edilirse bu kişiler birbirine mirasçı olamaz. Çünkü mirasçı olabilmenin ilk şartı, mirasçı vefat ettiği sırada sağ olmaktır.

Örneğin bir baba ve oğul aynı trafik kazasında ölmüşse ve kimin önce öldüğü bulunamıyorsa birlikte ölüm karinesi uygulanır ve oğul babanın mirasçısı olamaz. Bu durumda, babanın oğlu için gündeme gelen miras hakkı varsa bu mirası torunları alır. Torunlar, ayrıca kendi babalarından da miras paylarını alır.

DİKKAT: Birlikte ölüm karinesinin aksinin ispat edilebileceği unutulmamalıdır. Bir yangında veya trafik kazasında kimin daha önce öldüğünü adli tıp ortaya koyabilir ve bu durumda tıbbi sonuca göre miras ilişkisi şekillenir. Söz konusu karine, kimin daha önce öldüğünün anlaşılamayacağı durumlarda uygulanır.

Ölüm Karinesi Şartları Nelerdir?

Ölüm karinesinin şartları, kişinin ölümüne kesin gözle bakılacak bir durumun yaşanması ve bu şartlar altında kaybolmasıdır.

Burada hangi durumlarda kişinin ölümüne kesin gözle bakılabileceği sorunu akla gelebilir. Genellikle deprem, sel, yangın gibi doğal afetler ile hava ve deniz taşıtları bünyesinde gerçekleşen kazalarda kişinin ölümüne kesin gözle bakılmaktadır. Fakat mahkeme, önüne gelen her vakada durumu özel olarak inceler.

Ölüm karinesinin bir diğer şartı da kişinin ortadan kaybolmuş olmasıdır. Çünkü zaten ortada olsa ölüm karinesi değil doğrudan ölüm söz konusu olur. Dolayısıyla, ortadan kaybolma veya cesedin kaybolması hallerinde ölüm karinesi mümkün olabilir.

Ölüm Karinesi Kararı Nasıl Alınır?

Ölüm karinesi kararı, kişinin oturduğu yerdeki mahallin en büyük mülki idari amirliğince alınır. İkamet edilen yere göre valiliklerden veya kaymakamlıklardan ölüm karinesine ilişkin belge alınabilir. Bu kararın alınması ile birlikte, kişi hukuken ölmüş gibi tüm sonuçlar doğar.

Ölüm karinesine dair karar alınması için ilgili hadisenin üzerinden herhangi bir zaman dilimi geçmesi de gerekmez.

Ölüm Karinesi Kararının Hukuki Sonuçları Nelerdir?

Ölüm karinesi kararının hukuki sonuçları, özellikle evlilik ve miras hukukunda kendini gösterir. Ölüm karinesi ölüm ile aynı sonuçları doğuracağı için tüm alanlarda kişi ölmüşçesine gelişmeler yaşanacağı unutulmamalıdır.

Ölüm Karinesi Evlilik Etkisi

Ölüm karinesi evlilik bakımından ölüm ile aynı sonuçları doğurur. Dolayısıyla, mahkemelere ayrıca başvurarak evliliğin sona erdiğine dair herhangi bir karar almak gerekmez. Valilik veya kaymakamlıktan ölüm karinesine ilişkin belge alınması ile birlikte mevcut evlilik de kendiliğinden sona erer.

Ölüm Karinesi Mirasçılık Etkisi

Ölüm karinesi mirasçılık bakımından da ölüm ile aynı sonuçları doğurur. Valilik veya kaymakamlıktan ölüm karinesine dair belge alındıktan sonra kişi hukuken ölmüş kabul edilir ve buna göre miras paylaşımı yapılır. Burada mirasın açılma tarihi olarak belgenin alındığı değil hadisenin yaşandığı gün kabul edilir.

Ölüm Karinesi Evlatlık İlişkisine Etkisi 

Ölüm karinesinin evlatlık ilişkisine herhangi bir etkisi bulunmaz. Evlatlık, evlat edinen kişi hakkında ölüm karinesine karar verilmesi halinde bir mirasçı olarak mirastan payını alabilir. Bunun dışında evlatlığı etkileyen herhangi bir durum söz konusu değildir.

Ölüm Karinesi ile Öldüğüne Hükmedilen Kişi Ortaya Çıkarsa Ne Olur?

Ölüm karinesi kapsamında hakkında karar alınan ve ölmüş kabul edilen kişi ortaya çıkacak olursa evlilik ve miras hukuku bakımından önemli sonuçlar doğar.

Ölüm karinesi ile evlilik kendiliğinden sona ermiş sayılır. Kişinin sonradan ortaya çıkması halinde ise evlilik yeniden kurulmuş olmaz. Diğer eş bu süre zarfında evlenmiş ise mevcut evliliği devam eder. Evlenmemiş ise ortaya çıkan eski eş ile tekrar evlenerek birliktelik devam ettirilebilir.

Ölüm karinesine göre miras paylaşımı yapılmış olmasına rağmen aradan belli bir süre geçtikten sonra kişinin aslında ölmediği ortaya çıkarsa, hakkında ölüm karinesi bulunan kişi mirasçılarından mallarını geri talep edebilir.

Fakat mirasçılar, o gün ellerinde mirasa dair ne varsa yalnızca bunları vermekle yükümlü olur. Geçen zaman içinde sattıkları veya tükettikleri mallardan sorumlu olmazlar.

Ölüm Karinesi ve Gaiplik Farkı

Ölüm karinesinde, kişinin ölümüne kesin gözle bakılmakla birlikte kişi ortadan kaybolmuştur. Gaiplikte ise kişi yine ortadan kaybolmuştur fakat burada ölümüne kesin değil muhtemel gözle bakılmaktadır.

Örneğin bir uçak kazası yaşanmışsa ve uçak tamamen patlayarak yahut yanarak yok olmuşsa burada ölüm karinesi uygulanır. Fakat uçak denize iniş yapmışsa ve yolculardan bir kısmı kurtulmuşsa fakat diğerlerine ulaşılamıyorsa burada gaiplik söz konusu olur. Çünkü burada ölüme kesin değil muhtemel gözle bakılır.

Ölüm karinesi ve gaiplik arasında gerek şartlar gerek kararın alınma usulleri ve kararı alan merciler gerekse kararın sonuçları bakımından birçok fark bulunur. Gaiplik ile ilgili tüm detaylar, “Gaiplik Nedir? Gaiplik Kararı Nasıl Alınır?” yazımızda bulunmaktadır.

Sonuç

Ölüm karinesi, her yönüyle merak edilen bir konudur. Hangi durumlarda geçerli olduğu, nasıl ve hangi makamlar tarafından karar verildiği, kararın sonuçları gibi birçok detayı barındırır. Bu nedenle, ölüm karinesine dair karar alma süreci ile sonrasında yapılacaklar noktasında alanında uzman nüfus avukatından hukuki destek almakta yarar vardır.