İşyerinde Yemek Yol Ücreti Servis ve İkramiye Gibi Olanakların Kaldırılması

İşyerinde yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanakların kaldırılması, işçinin toplam ücretinde azalmaya yol açtığı ölçüde esaslı değişiklik sayılır. Dolayısıyla bu durumda işveren tarafından işçinin onayı alınmaksızın, yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanaklar kaldırılamaz. Eğer ki işçinin reddetmesine rağmen bu olanaklar kaldırılsa, bu defa işçinin bu hakları talep etme veya iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatı ve diğer hak kazanılan alacakları talep imkanı doğar.

İşyerinde Yemek, Yol Ücreti, Servis Ve İkramiye Gibi Olanakların Kaldırılması Mümkün Müdür?

İşyerinde yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanakların kaldırılması, işverenin tek taraflı iradesiyle mümkün değildir. İşyerinde yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanakların kaldırılması ancak işverenin esaslı değişiklik usulüne uygun olarak yapacağı bildirim ve işçinin bunu kabul etmesi halinde mümkündür.

İşverenin işçiye sağlamış olduğu şu imkanlar, işçinin toplam ücretinde azalmaya yol açacağından esaslı değişiklik sayılır ve işçinin rızası gerekir:

• İkramiye, 
• Prim, 
• Yol ücreti, 
• Erzak yardımı, 
• Çocuk yardımı 
• Sair sosyal yardım ve yan ödemeler.

Yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanakların kaldırılamayacağı gibi prim ödemeleri aile ve çocuk yardımı gibi sosyal yardım ve yan ödemeler de düşürülemez. argıtay vermiş olduğu kararlarda şu hususları da esaslı değişiklik kabul etmiş ve bunların kaldırılmasını da esaslı değişiklik saymıştır:

• Prim ödemeleri (Yargıtay 9. H.D. 06.06.2012 gün, 2001/9759 E., 2001/13645 K), 
• Kira yardımı (Yargıtay 9. H.D. 05.04.2005 gün, 2004/14491 E., 2005/12175 K.)
• İkramiye ve yakacak yardımları (Yargıtay 9. H.D. 26.12.2008 gün, 2008/34000 E., 2008/35532 K.)

Uygulamada Yargıtay’a göre söz konusu yan ödemelerin kaldırılmasına karşın, kaldırılan yan ödemelerin yerine ikame olarak belirlenebilecek hususlar şu şekilde değerlendirilmektedir:

“(…)işçiye yapılan yemek ve servis gibi aynî yardımın kaldırılıp yerine ikamesi nakdî ödeme yapılması ya da tam tersi nakdî servis ve yemek ücretinin kaldırılıp ikame olarak işyerinde yemek verilmesi yahut otobüs bileti verilmesi, işverenin yönetim hakkı kapsamında olup, bu tür uygulamalar M.K m.2’ye aykırı olmamak koşuluyla esaslı değişiklik sayılmaz. Ancak yapılan sosyal yardımın, işverenin tek taraflı kararı ile niteliği değiştirilmeden miktarının düşürülmesi veya ödenmemesi, esaslı değişiklik sayılacağından buna yazılı onay vermeyen işçiye talep hakkı verecektir”  (Yargıtay, 9.H.D.25.04.2016 T., E.2016/12449, K.2016/10241)

Yine bir başka olayda Yargıtay, işçinin dağıtım görevi değiştirilerek priminin azalması durumunda, işçinin bu değişikliği kabul etmemesini haklı bulmuştur. Zira ücret ve eklerindeki değişim esaslı değişiklik sayılıp işçinin onayına tabidir. (Yargıtay 9. H.D., T. 21.03.2016, E. 2014/34250, K. 2016/6573.)

DİKKAT: Doğrudan işçinin ücretinin düşürülmesi değil de, dolaylı yoldan ücretin azalmasına neden olan değişiklikler de esaslı değişiklik sayılır. Örneğin bir yurt dışına mal taşıyan bir tır şoförünün artık yurt içine sefer yapması için görevlendirilmesi esasen yaptığı için değiştirilmesi olsa da ücretin de düşürülmesi anlamına gelecektir. Dolayısıyla değişikliği sadece ücrette indirim yapılması olarak düşünmemek gerekir.

Yemek, Yol Ücreti, Servis ve İkramiye Gibi Olanaklarin Kaldırılan İşçinin Hakları Nelerdir?

Yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanakları kaldırılan işçinin hakları şunlardır:

• İşçi, çalışma koşullarında yapılan yan ödemelerdeki değişikliği yazılı olarak 6 iş günü içinde kabul edebilir,
• İşçi çalışma koşullarında yapılan yan ödemelerdeki değişikliği yazılı şekilde, sözlü olarak veya hareketsiz kalarak reddedebilir,
• İşveren taraf, değişiklik önerisi reddedilmesine rağmen ret kararını kabul etmiyorsa ve değişiklik için diretiyorsa iş sözleşmesi feshedilebilir,

İşverenin usulüne uygun olarak yaptığı değişiklik teklifi işçi tarafından 6 iş günü içinde yazılı olarak reddedilebilir. Bunun yanında eğer işçi sessiz kalırsa yine teklif reddedilmiş sayılacaktır. Yani, değişiklik teklifi reddedildiği takdirde değişiklik teklifi hiç yapılmamış gibi işçi işine devam edecektir.

Eğer işverenin değişiklik teklifi reddedilir, ancak işveren değişiklik yapmak noktasında ısrarcı olur ve bunu uygulamaya koyarsa işveren temerrüdü veya borçlu temerrüdü durumu oluşur. Ücret dışındaki diğer taleplerde ısrarı olunarak bunun uygulamaya konulması ise alacaklı temerrüdünü oluşturur. 

Dolayısıyla İşverenin temerrüdü oluştuğu durumda, sözleşmede belirtilen çalışma şartları uygulanmayan işçi, iş sözleşmesini İş Kanununun 24. maddesi gereğince feshetme hakkına sahiptir. Bu şekilde iş sözleşmesi haklı nedenle feshedilmiş olacaktır ve işçi kıdem tazminatı şartlarını sağlaması durumunda kıdem tazminatına da hak kazanır. Ancak ihbar tazminatı kazanamaz.

Yemek, Yol Ücreti, Servis ve İkramiye Gibi Olanaklarin Kaldırılan İşçinin Yapması Gerekenler Nelerdir?

Yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanakları kaldırılan işçinin yapması gerekenler hukuki haklarını usulüne uygun olarak kullanmaktır. İşveren tarafından bu değişikliklerin yapılması işçinin durumunu ağırlaştırmakta veya ücretinde azalmaya sebep olmaktadır. Dolayısıyla bu şekilde işçi aleyhine bir değişiklik varsa bu esaslı değişiklik sayılır ve işverenin değişiklik teklifini usulüne uygun olarak reddetmek gerekir. 

Eğer işveren taraf, yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanakların kaldırılması noktasında işçileri zorlarsa ya da bu kararında direnirse işçinin sözleşmeyi feshetme imkanı da bulunur. Bu feshin de yine kanuni haklara dayanılarak yapılması ve kıdem tazminatı ve hak kazanılan varsa diğer alacaklar için hukuki yollara başvurularak istenmesi gerekir.

Tüm bu alacak ve fesih haklarının usulüne uygun yapılması son derece önemlidir. Aksi halde her ne kadar kazanılan haklar bulunsa da işçinin bu haklarını elde edememesi veya zamanında elde edememesi durumu gündeme gelebilir. Bu anlamda süreç içinde alanında uzman bir iş hukuku avukatına danışılması faydalı olacaktır.

Davada İspat ve İspat Yükü

Çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapıldığı iddiası işçi tarafından ispatlanmalıdır. Bu kapsamda yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanakların kaldırılması hususunu işçi iddia ettiğinden, bu durumun iddiasını ispat yükü işçidedir. 

Uygulamada esaslı değişikliklerde, ispat yükünün işçide olduğu Yargıtay tarafından şu şekilde ifade edilmiştir:

“(…)Bu noktada çalışma koşullarının tespiti ve değişikliğin yapılıp yapılmadığı konularında ispat sorunlarını beraberinde getirmektedir. Çalışma koşullarında işçi aleyhine esaslı değişiklik yapıldığı konusunda ispat yükü işçidedir.(…)” (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2016/9152 E. 2019/20191 K.)

Bunlara mukabil, söz konusu yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanakların kaldırılması hususunun geçerli bir sebeple yapıldığı iddiasını ise İş Kanunu m.22 gereğince işveren ispatlamalıdır.

İş Davası Avukatlık Ücreti Ve Masraflar

İş davası avukatlık ücreti, genellikle dava sonucu elde edilecek para miktarı üzerinden yüzdelik olarak belirlenir. Bu kapsamda iş davası için genellikle %10-%25 arasında avukatlık ücreti alınır. İş davası masrafları ise 2024 yılı için ortalama olarak 4000 TL’dir. 

2024 iş davası avukatı ücreti en az 17.900 TL’dir. Bu ücret, Avukatlık Asgari Ücret Tarifesinde 2024 yılı için belirlenen asgari miktardır. Bu ücretin altında ücret belirlenmesi kanuna aykırıdır.

İş Davası Ne Kadar Sürer?

İş davası 2024 yılı için yaklaşık olarak 1-1,5 yıl sürmektedir. Bu süre mahkemelerin iş yoğunluğu ve usuli işlemlerin doğru yapılıp yapılmamasına göre değişebilir.

Sonuç

İşyerinde yemek, yol ücreti, servis ve ikramiye gibi olanakların kaldırılması durumunda işçinin bu değişiklikleri toplam ücrette azalma meydana geldiği gerekçesiyle reddetmesi mümkündür. İşçi toplam ücretinde azalma meydana geldiği için hukuki taleplerini ücret hususunda işverene yöneltebilir ve işveren taraf diretiyorsa iş sözleşmesini de feshedebilir. Ancak bu işlemler sonuçları bakımından ağır olduğundan, sürecin alanında uzman bir iş hukuku avukatına danışılarak yürütülmesinde fayda vardır.