İşçiye Elden Ödeme Yapılması

İşçiye elden ödeme yapılması ve bu durum neticesinde gelişen hadiseler, yargılamaya sıklıkla konu olabilen durumları teşkil eder. İşveren-işçi arasında zaman zaman karşılaşılan ve yargıya taşınan bu uyuşmazlıklarda tarafların hak ve yükümlülüklerini iyi bilmesi, son derece ciddi önem arz etmektedir.

Yazımızda işçiye elden ödeme yapılması durumunun hangi şartlarda hukuka uygun kabul edilip hangi şartlarda ihlalin söz konusu olacağı, bu konuya ilişkin gerçekleştirilen bir ihlal karşısında tarafların nasıl hareket etmesi gerektiği ve yargısal sürecin olası seyri hakkında bilgilendirmelerde bulunduk. Uygulamada kendine sıklıkla yer bulan bu konuyu dikkatle okumanız, faydanıza olacaktır. 

İşçiye Elden Ödeme Yapılması Ne Anlama Gelir?

İşverenin normal şartlarda işçisine ücretini banka üzerinden ödemesi gerektiği halde bunu tercih etmeyip tamamen veya kısmen ücreti elden direkt işçiye vermesi durumu, işçiye elden ödeme yapılmasını ifade eder. İşverenlerin bu tavrı, işçi bakımından çeşitli alanlarda birtakım mağduriyetler doğurur ki bunlar yazımızın devamında yer almaktadır. 

İş hukuku ve sigorta hukuku kapsamına giren bu konuya ilişkin, zikredilen hukuki alanların mevzuatı uygulama alanı bulacaktır. Özelinde ise “Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik” hukuki anlamda bu konuya kaynak teşkil edecektir. Fakat belirtmek gerekir ki yargılama sürecinde devreye mutlaka hakim olunması gereken usul kuralları ve Yargıtay içtihatları da girecek ve böylelikle somut uyuşmazlığı ilgilendiren hukuki alan oldukça genişleyecektir. 

ÖNEMLİ: İş ve sigorta hukukunu ilgilendiren bu alanlarda yer alan hükümlerin teknik ve detaylı bir boyutu vardır. Kişilerin iddia ve savunmalarını etkin kılan temel unsurun da bu detaylara hakimiyet oranı olduğunu ifade etmekte fayda vardır. Dolayısıyla, hukuki sürecin herhangi bir hata yahut ihmal yaşanmadan ilerletilebilmesi adına; İstanbul ve çevresinde İstanbul iş hukuku avukatından, Ankara ve çevresinde ise Ankara iş hukuku avukatından hukuki yardım almak ciddi önem arz eder.

İşçiye Elden Ücret Verilebilen ve Verilemeyen Durumlar

Yukarıda zikredilen yönetmelik çerçevesinde m. 10 hükmünde, işçiye ücretin elden verilemeyeceği ve banka aracılığıyla ödenmesinin zorunlu olduğu durumlar ifade edilmiştir. Söz konusu hükme göre, iş yerlerinde yahut işletmelerinde İş Kanunu uygulanan işveren, Türkiye genelinde en az 5 işçi çalıştırıyorsa söz konusu ücret ve her türlü ödemeyi bankalar aracılığıyla yapmalıdır. İşçiye elden ödeme yapılması suretiyle işçinin ücreti veya herhangi bir yan hakkının ödenebilmesi mümkün değildir.

Bu kapsamda, söz konusu şartların taşınmadığı durumlarda işçiye elden ücret verilme imkanının olduğu söylenebilir. Mesela işverenin Türkiye genelinde 5 kişiden daha az sayıda işçisi çalışıyorsa bunlara ücretlerinin elden verilmesi mevzuata aykırılık teşkil etmeyecektir. Dolayısıyla işveren de bu eyleminden ötürü herhangi bir yaptırıma uğramayacaktır.

İşçiye Ücretin Bir Kısmı Elden Bir Kısmı Bankadan Ödenebilir Mi?

Uygulamada genelde işverenlerce teklif edilen bu yöntem, esasında işçiler için uzun vadede aleyhe olabilecek niteliktedir. İşverenler asgari ücretin üzerinde olan ücret tekliflerini işçilere sunmakta fakat söz konusu ücretin belirli bir kısmını elden ödemeyi vaat etmektedir. Bu durum kimi işçilere ilk etapta cazip gelmekte fakat uzun vadede çeşitli mağduriyetlere yol açmaktadır. 

Öncelikle belirtmek gerekir ki işverenin işçiye elden ödeme yapması bakımından mevzuatın müsaade ettiği bir durum söz konusu değilse işveren ücretin en ufak bir kısmını dahi elden ödeme şansına sahip değildir. Dolayısıyla, işçiye karşı hem ücret hem de diğer her türlü ödeme tamamıyla elden yapılmalıdır, kısmi bir elden ödeme hukuka aykırılık teşkil edecektir. 

Ücreti Elden Ödenen İşçinin Mağduriyeti

Bir işçinin ücretinin normal şartlarda banka aracılığıyla ödenmesi gerekiyor fakat işveren bu ücreti işçisine tamamen veya kısmen elden veriyorsa işçi ilk etapta değişik bir durumun söz konusu olmadığı düşünülebilir. Fakat uzun vadede, bilhassa sigorta ve sosyal haklar bakımından bu durum, işçinin ciddi anlamda aleyhine dönecek ve ilgili işçiyi de ileride mağdur edecektir. Çünkü işçinin sigorta primi de ilgili kuruma eksik bildirilmiştir. Bu nedenle işçiye elden ödeme yapılması, işçinin lehine değil aleyhine bir durum teşkil eder.

Bunlara ilişkin ifade edilmesi gereken temel örnekler ise aşağıda liste halinde sıralanmıştır. Bunlar, işçiye elden ödeme yapılmasının olumsuz neticelerinden bazılarını ifade etmektedir.

• İşçi vefat ettikten sonra mirasçılarının alacağı ölüm geliri yahut ölüm aylığı, normal şartlarda alınacak miktardan daha az olacaktır.
• İşçinin ihbar tazminatı, kıdem tazminatı ve yıllık izin ücreti miktarı normalde olması gerekenden daha az olacaktır.
• İşçi için ileri yıllarda alacağı yaşlılık aylığının daha düşük miktarda olması söz konusu olacaktır.
• İşçi için söz konusu olabilecek işsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneği normalden daha az miktarda olacaktır.
• İş kazası, analık, hastalık ve meslek hastalığı gibi durumlarda yaşanabilecek iş göremezlik halleri söz konusu olursa bu durumlarda alınabilecek gelirler normalden az olacaktır. 

Ücretin Elden Ödenmesi Nedeniyle Haklı Fesih Yapılabilir Mi?

İşçiye çalışma ücreti ve her türlü diğer yan ücretin ödenmesi bakımından yukarıda zikredilen beş kişi şartının varlığı halinde, işçiye elden ödeme yapılması söz konusu olmayacaktır. Böyle bir zorunluluğun varlığına rağmen eğer işveren ödemeyi elden yapıyorsa bu durum artık işçi için haklı nedenle derhal fesih nedeni olacaktır.

İş sözleşmesini; işverenin ücreti banka aracılığıyla ödemesi gerekirken elden ödemesi yüzünden haklı nedenle fesheden işçi, diğer şartların da varlığı halinde kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bunun yanında, mevcut olabilecek çeşitli yan haklarını da (yıllık izin, fazla çalışma ücreti vs.) işverene karşı ileri sürebilecektir. 

Kendisine Elden Ödeme Yapılan İşçi Ne Yapabilir?

Eğer bir işçinin ücreti normal şartlarda banka aracılığıyla ödenmesi gerektiği halde, işçiye elden ödeme yapılması söz konusu olmuş ve böylelikle işçinin sosyal hakları ileriye dönük biçimde zedelenmişse bunu öğrenen işçinin ne yapabileceği son derece önem arz eden bir husustur.  

Bu noktada işçinin başvurabileceği iki yol gözükmektedir. Öncelikle işçi, gerekli idari mercilere söz konusu durumu bildirebilir ki bu şikayeti doğrudan Çalışma Bakanlığına bağlı olan birimlere yapabileceği gibi ALO 170 hattı üzerinden de yapabilir.

Ücreti elden ödendiği için sosyal hakları bakımından primleri eksik yatırılmış olan işçi, bunu fark ettikten sonra hizmet tespit davası açarak o güne kadar eksik yatırılmış bulunan primlerinin tamamlanmasını ve mağduriyetinin giderilmesini sağlayabilir. Bu konuda “hizmet tespit davası” yazımızı okuyabilirsiniz.

Bunun haricinde, kıdem ihbar ve diğer işçilik alacakları davası aşamasında tanık, emsal ücret araştırması vb. ispat araçları ile işçi gerçek ücretini ispat edebilir. Bu durumda tazminatlar bankadan yatan tutar üzerinden değil gerçek maaş üzerinden ödenecektir.

Bu noktada, alanında uzman bir iş avukatının hukuki yardımı da ciddi önem arz eder. Böylelikle işçiye elden ödeme yapılması nedeniyle yaşanan mağduriyet de giderilebilecektir.

İşçiye Elden Ücret Ödeyen İşverenin Sorumluluğu

Mevzuatta aranan yasal şartlar çerçevesinde işveren, işçilerine ücretlerini banka aracılığıyla ödemek durumunda olmasına rağmen elden ücret ödüyorsa birtakım yaptırımlar söz konusu olacaktır. Burada hem işçinin hem de kamunun zarara uğratılması söz konusudur. Bu kapsamda meydana gelecek ihlaller için öngörülen idari yaptırımları belirtmekte fayda vardır.

• İşverenin banka aracılığıyla ücret ödemesi yapması gerekirken tamamen veya kısmen işçiye elden ödeme yapılması söz konusu olan her bir ay için iki asgari ücret tutarınca idari para cezası Sosyal Güvenlik Kurumunca uygulanacaktır.
• İşveren, o güne kadar eksik bildirmiş olduğu primler ile vergileri, söz konusu kurumlara gecikme zammı da dikkate alınarak ödeyecektir.
• Eğer söz konusu durum, yapılan bir denetim neticesinde tespit edilirse ücret bordroları ile yevmiye defteri geçersiz sayılacaktır. Bu geçersizlik hallerinden her biri için yarım asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır. Bu ceza, on iki asgari ücretin tutarını geçemez.

Ücreti Elden Alan İşçinin Durumu İspatı

İşçiye elden ödeme yapılması durumu, ispatı kolay olmamakla birlikte doğru ve yerinde hukuki enstrümanlar kullanılmak suretiyle delillendirilebilir.

Öncelikle en büyük ispat durumu olan tanık ifadelerinin önemini belirtmekte fayda vardır. Bunun dışında işçinin gerçek ücretini gösteren bir belge mevcutsa bu da ciddi önem arz eder. Bunların yanında, işçinin çalıştığı pozisyon ve bunun emsal ücretleri de işçinin elden ücret aldığına dair mahkemeyi ikna edici nitelik arz edebilir. Emsal ücret, ilgili sendika vasıtasıyla talep edilebilir.

İşçiye Elden Ödeme Yapılması Konusunda Sık Sorulan Sorular

İşçiye elden ödeme yapılması konusu, işçi ve işverenlerce uygulamada merak konusu olan hususlardan biridir. Söz konusu alana dair merak edilenleri avukatımız aşağıda yanıtlandırmıştır.

Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yazımızda, günlük hayatta sıklıkla karşılaşılan bir durum olan işçiye elden ödeme yapılması durumuna, bunun neticesinde işçinin yaşayacağı birtakım mağduriyetlere ve bunun önüne geçmenin yollarına değinilmiştir.

İş hukuku ve sigorta hukuku gibi iki önemli alanın kesiştiği bir konu olan işçiye elden ödeme yapılması gibi durumlarda tarafların talep ve iddialarını doğru hukuki zeminde ve yerinde hukuki stratejilerle ileri sürmeleri son derece önem arz eder. Bu konuda gösterilecek bir ihmal yahut hata neticesinde kişiler haklı iken haksız konuma düşebilir ve birtakım mağduriyetler yaşayabilirler. Böyle durumlarla yüzleşmeme adına uzman bir iş hukuku avukatına adım atmakta büyük fayda vardır.