İşçinin Zorla Çalışma Saatlerinin veya Vardiyasının Değiştirilmesi

İşçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesi, işçinin ücretinde bir azalamaya veya işçinin çalışma koşullarının ağırlaşmasına sebep oluyorsa bu esaslı değişiklik sayılır. Dolayısıyla işveren tarafın bunu öncelikle işçiye teklif etmesi gerekir. İşçinin bu teklifi reddetme hakkı bulunur. Bununla beraber eğer işveren değişiklik noktasında baskı yapmaya ve direnmeye devam ederse, işçinin iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatı ve hak kazanılan diğer alacaklarını talep imkanı bulunur.

İşçinin Zorla Çalışma Saatlerinin veya Vardiyasının Değiştirilmesi Mümkün Müdür?

İşçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesi, işçinin ücretinde bir azalamaya veya işçinin çalışma koşullarının ağırlaşmasına sebep oluyorsa mümkün değildir.  Zira bu değişiklik ancak işverenin işçiye yazılı teklifi ve işçinin bunu 6 iş günü içinde kabul etmesi halinde geçerli olur. Aksi halde bu değişiklik geçerli olmaz.

Esasen işyerindeki çalışma düzeninin sağlanması amacıyla işçilerin çalışma saatlerinin kanuni kıstaslara uyularak belirlenmesi işverenin yönetim hakkı kapsamındadır. Dolayısıyla işveren bu hakkını kanuna uygun olduğu sürece düzenleme imkanına sahiptir. Buna karşın eğer ki işçilerin çalışma saatleri iş sözleşmeleriyle kesin bir şekilde belirlenmiş olabilir. Bu durumda ise söz konusu değişiklik hakkı yönetim hakkı kapsamına girmez.

Eğer yönetim hakkı kapsamına girmeyen şekilde işçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesi söz konusu ise işverenin bu değişiklik için İş Kanunu m.22’de belirlenen usulü takip ederek işçiye teklif yapması gerekir. Örneğin, işçinin çalışma saatleri ve alacağı ücret arasında bir illiyet varken çalışma saatleri değişikliği ücret düşüklüğüne neden olacaksa bu esaslı değişiklik sayılır ve yönetim hakkı kapsamı dışındadır. (Yargıtay 7. H.D. 22.09.2014 gün, 2014/14194 E., 2014/17801 K.)

Eğer ki çalışma saatlerinde yapılan değişiklik ücret için herhangi bir değişikliğe sebep olmuyor ancak işçinin çalışma koşullarını zorlaştırıyor ve önceki durumuna göre daha ağır bir duruma sokuyorsa bu da esaslı değişiklik sayılır. Dolayısıyla bu durumlarda da işveren tek yanlı iradesiyle yani işçinin izni olmadan değişiklik yapamaz. 

Yargıtay’a göre işçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesinin esaslı değişiklik sayıldığı diğer haller şunlardır:

• 6 yıldır gündüz vardiyasında çalışan işçinin, vardiyasının değiştirilerek gececi olarak gece vardiyasında çalıştırılması (Yargıtay 22. H.D. 14.05.2018 gün, 015/32303 E., 2018/11748 K), 
• Normalde 3’lü olarak belirlenen vardiya sistemi içinde çalışan işçinin, artık 12 saatlik çalışma ile 2’li vardiyada çalıştırılması, (Yargıtay 9. H.D. 18.09.2007 gün, 2007/26486 E., 2007/27002 K.)
• Haftaiçi ve gündüz vardiyasında çalışan bir işçinin vardiyası, gecelere ve hafta sonlarına alınması,  (Yargıtay 9. H.D. 03.07.1996 gün, 1996/3709 E., 1996/15314 K.)
• Gece vardiyasında çalışan işçi için mola saatleri belirlenmiş olması durumunda, bu mola saatlerinin 3 saatten 1 saate indirilmesi, (Yargıtay 9. H.D. 07.12.1995 gün, 1995/20913 E., 1995/35276 K.)

Bazı durumlarda, işçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesinde, çalışma süreleri veya vardiyalarda değişiklik yapılabileceğine ilişkin olarak özel hükümler konulduğu görülmektedir. Bunlara değişiklik kaydı adı verilir. Bu tür kayıtların bulunması halinde, işçinin ücretinin azalıp azalmadığı veya işçinin durumunu ne ölçüde ağırlaştırdığı incelenmelidir. 

Zorla Çalışma Saatlerinin veya Vardiyası Değiştirilen İşçinin Hakları Nelerdir? 

Zorla çalışma saatlerinin veya vardiyası değiştirilen işçinin hakları şunlardır:

• İşçi çalışma koşullarında yapılan değişikliği yazılı olarak 6 iş günü içinde kabul edebilir,
• İşçi çalışma koşullarında yapılan değişikliği yazılı, sözlü veya hareketsiz kalarak reddedebilir,
• İşveren değişiklik önerisi reddedilmesine rağmen, ret kararını kabul etmiyorsa ve işveren değişiklik için diretiyorsa iş sözleşmesi feshedilebilir,

İşverenin usulüne uygun olarak yaptığı değişiklik teklifi işçi tarafından 6 iş günü içinde yazılı olarak reddedilebilir. Bunun yanında eğer işçi sessiz kalırsa yine teklif reddedilmiş sayılacaktır. Yani, değişiklik teklifi reddedildiği takdirde teklif hiç yapılmamış gibi işçi işine devam edecektir.

Eğer işverenin değişiklik teklifi reddedilir, ancak işveren değişiklik yapmak noktasında ısrarcı olur ve bunu uygulamaya koyarsa işveren temerrüdü veya borçlu temerrüdü durumu oluşur. Ücret dışındaki diğer taleplerde ısrarı olunarak bunun uygulamaya konulması ise alacaklı temerrüdünü oluşturur. 

İşverenin temerrüdü oluştuğu durumda, sözleşmede belirtilen çalışma şartları uygulanmayan işçi, iş sözleşmesini İş Kanununun 24. maddesi gereğince feshetme hakkına sahiptir. Bu şekilde iş sözleşmesi haklı nedenle feshedilmiş olacaktır ve işçi kıdem tazminatı şartlarını sağlaması durumunda kıdem tazminatına da hak kazanır. Ancak ihbar tazminatı kazanamaz.

Zorla Çalışma Saatlerinin Veya Vardiyası Değiştirilen İşçinin Yapması Gerekenler Nelerdir?

Zorla çalışma saatleri veya vardiyası değiştirilen işçinin yapması gerekenler hukuki haklarını usulüne uygun olarak kullanmaktır. Çoğu zaman bu değişiklikler işçinin durumunu ağırlaştırmakta veya ücretinde azalmaya sebep olsa da her somut durumda bu hususların varlığı incelenmelidir. Bu şekilde işçi aleyhine bir değişiklik varsa bu esaslı değişiklik sayılır ve işverenin değişiklik teklifini usulüne uygun olarak reddetmek gerekir. 

Reddedilen tekliften sonra, işverene çalışma saatlerinin veya vardiyaların iş sözleşmesine uygun ve işçi aleyhine olmayacak şekilde düzenlenebileceği beyan edilir. Eğer işveren taraf reddedilen teklife rağmen çalışma saatlerini ve vardiyasını işçi aleyhine olacak şekilde değiştirmek için direnirse ve işçiyi bunu zorlarsa, işçinin sözleşmeyi feshetme imkanı da bulunur. Bu feshin de yine kanuni haklara dayanılarak yapılması ve kıdem tazminatı ve hak kazanılan varsa diğer alacaklar için hukuki yollara başvurularak istenmesi gerekir.

Tüm bu alacak ve fesih haklarının usulüne uygun yapılması son derece önemlidir. Aksi halde işçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesinde her ne kadar kazanılan haklar bulunsa da işçinin bu haklarını elde edememesi veya zamanında elde edememesi durumu gündeme gelebilir. Bu anlamda süreç içinde alanında uzman bir iş hukuku avukatına danışılması faydalı olacaktır.

Davada İspat ve İspat Yükü

Çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapıldığı iddiası işçi tarafından ispatlanmalıdır. Bu kapsamda işçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesi hususunu işçi iddia ettiğinden, bu durumun iddiasını ispat yükü işçidedir. 

Uygulamada esaslı değişikliklerde yani işçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesinde ispat yükünün işçide olduğu Yargıtay tarafından şu şekilde ifade edilmiştir:

“(…)Bu noktada çalışma koşullarının tespiti ve değişikliğin yapılıp yapılmadığı konularında ispat sorunlarını beraberinde getirmektedir. Çalışma koşullarında işçi aleyhine esaslı değişiklik yapıldığı konusunda ispat yükü işçidedir.(…)” (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2016/9152 E. 2019/20191 K.)

Bunlara mukabil, söz konusu işçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesi işleminin geçerli bir sebeple yapıldığı iddiasını ise İş Kanunu m.22 gereğince işveren ispatlamalıdır.

5. İş Davası Avukatlık Ücreti ve Masrafları

İş davası avukatlık ücreti, genellikle dava sonucu elde edilecek para miktarı üzerinden yüzdelik olarak belirlenir. Bu kapsamda işçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesi dahil iş davalarında genellikle %10-%25 arasında avukatlık ücreti alınır. İş davası masrafları ise 2024 yılı için ortalama olarak 4000 TL’dir. 

2024 yılında işçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesi dahil iş davası avukatı ücreti en az 17.900 TL’dir. Bu ücret, Avukatlık Asgari Ücret Tarifesinde 2024 yılı için belirlenen asgari miktardır. Bu ücretin altında ücret belirlenmesi kanuna aykırıdır.

6. İş Davası Ne Kadar Sürer?

İşçinin zorla çalışma saatlerinin veya vardiyasının değiştirilmesi nedeniyle açılacak iş davası 2024 yılı için yaklaşık olarak 1-1,5 yıl sürmektedir. Bu süre mahkemelerin iş yoğunluğu ve usuli işlemlerin doğru yapılıp yapılmamasına göre değişebilir.

7. Sonuç

İşçinin zorla çalışma saatlerinin değiştirilmesi veya vardiyasının değiştirilmesi, esaslı değişiklik niteliğindeyse mutlaka bu teklif reddedilmeli ve hukuki yollara başvurulmalıdır. İlerleyen aşamada eğer işveren tarafından bu değişik için ısrarcı olunuyorsa iş sözleşmesi de feshedilebilir. Ancak feshin önemli bir konu olduğu ve kıdem tazminatı dahil diğer alacaklar için elzem olduğu göz önüne alındığında, sürecin alanında uzman bir iş hukuku avukatıyla yönetilmesinde fayda vardır.