İş Arama İzni Nedir ve Nasıl Hesaplanır?

İş arama izni, işten çıkma arefesinde olan işçinin önemli bir hakkıdır ancak konunun hukuki arka planı ve bazı önemli özellikleri çok fazla bilinmemektedir. Özellikle 4857 sayılı İş Kanunu bu meseleyi ayrı olarak düzenlemiştir.

Bu yazıda işçilerin iş arama izni ile ilgili en çok sorulan soruları yanıtlarken konunun bilinmesi gereken diğer önemli noktalarını izah etmeye çalıştık. Özellikle iş arama izni hesaplama örneklerine yer verdik. Önemli bir konu olduğu için yazımızı sırasına göre ve dikkatle okumanızı tavsiye ederiz.

İş Arama İzni Nedir?

İhbar süresi içerisinde yeni bir iş bulabilmesi için işçiye günlük 2 saat olarak verilen izne iş arama izni denir. İşçinin işten çıkması veya çıkarılması belirli şekillerde olur. İşçi işten ya süreli fesih yolu ile ya da haklı nedenle fesih yolu ile ayrılabilir veya çıkarılabilir. İşte bunlardan süreli feshi yoluna gidilirse işçiye ihbar süresi içerisinde yeni iş arama izni verilmek zorundadır.

Bu ihbar süresi nedir? Bilindiği üzere işçi işten çıkmak istediğinde veya işveren işçiyi çıkarmak istediğinde geçerli nedene dayanarak (işçinin performansı veya ekonomik nedenler) fesih yapılır ve işçinin o işyerinde çalıştığı kıdeme göre belirli bir süre önceden bu durum karşı tarafa bildirilir. Buna ihbar süresi denir. Bu süreleri şu şekilde göstermemiz mümkündür:

İşte iş arama izni bu süreler içerisinde söz konusu olur. Burada ihbar meselesinin ayrıntısına girmiyoruz. Bununla ilgili olarak ‘ihbar tazminatı nedir, ihbar süreleri nelerdir’ başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

İş Arama İzni Kaç Saat?

Yeni iş arama izni süresi oldukça önemlidir. Çünkü işverenlerin uygulamada buna çok fazla riayet etmediğini görüyoruz. Bu noktada uygulamada iş arama izni kaç saat sorusu sıkça sorulan sorular arasında yer alıyor. Aşağıda da iş arama izni hesaplama kısmında bu süre önem taşıyacak.

Bu konu İş Kanunu madde 27 düzenlemesinde günde 2 saat olarak düzenlenmiştir. Bu 2 saat asgari bir süredir. Bundan aşağı olamaz ancak yukarı olabilir. Yani nisbi emredici bir korumadan bahsediyoruz. İşçi hakları arasında yer alan mutlak ve nisbi emredici haklarla ilgili daha ayrıntılı bilgi edinmek için ‘işçi hakları’ başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Süre Arttırılabilir mi?

Yukarıda da belirttiğimiz üzere iş arama izni süresi işçi lehine artırılabilir ancak azaltılamaz. Peki bu artırım nasıl olur? Farklı şekillerde olabilir. İlk olarak işçi ile işveren henüz işin başında sözleşmede bu şekilde anlaşma sağlamış olabilir. İkinci olarak işveren işçisine fesih ihbarından sonra kendisi iradi olarak fazla izin kullandırabilir.

Üçüncüsü ve uygulamada en sık görüleni toplu iş sözleşmesi ile iş arama süresinin artırılmasıdır. Toplu iş sözleşmesi, işçi sendikası ile işveren arasında yapılan ve işçilerin çalıştırılması, hakları vs. gibi unsurları içeren sözleşmedir.

İş Arama İzni Nasıl Kullanılır?

Bu izin iki şekilde kullanılabilir; ilk olarak günlük en az 2 saat olacak şekilde ihbar süresinin her gününde kullanılabilir. İkinci olarak toplu kullanılabilir. Bu iznin toplu kullanımına aşağıda değineceğiz.

İznin günlük kullanımından bahsedecek olursak, öncelikle söylememiz gereken şey bu iznin kullanımının işçinin talebine bağlı olmadığıdır. Yani işçi talep etmese bile işveren bu izni kullandırmak zorundadır.

Ancak uygulamada işçilerin bu yönde talepte bulunduğu görülmektedir ve bu daha sağlıklıdır. Bunun için işverene iş arama izni dilekçesi sunulur. Şimdi bundan bahsedeceğiz.

İş Arama İzni Dilekçesi

Yukarıda da belirttiğimiz üzere işçi istemese dahi işveren yeni iş araması için işçisine izin vermek zorundadır (Eğer bu izni vermezse ne olur sorusuna aşağıda değindik). Ancak uygulamada genellikle işçiler izin için talepte bulunur. Bunun bir iş arama izin dilekçesi ile yapılması mümkündür

Esasen yazılılık şart değildir ancak iş arama izni dilekçesinin yazılı olmasında yarar vardır. Çünkü bu dilekçeye iznin ne zaman kullanılmak istendiği, yasal dayanağı, talep tarihi vs. eklenir. En önemlisi bu iş arama izin dilekçesi ilk bakışta anlaşılmayan bir çok meselede ispat aracı olarak kullanılabilmektedir.

Yargıtay’ın özellikle son yıllarda İş Hukukunda ispat aracı olarak ele aldığı hususlar yorum denilebilecek tarzda olduğundan iş arama izin dilekçesi önem taşır. Bu dilekçenin hukuki eksik taşımaması ve hak kaybına neden olmayacak şekilde en iyi biçimde hazırlanabilmesi için avukat yardımı almakta yarar vardır.

Bu İzin Ne Zaman Kullanılır?

İş arama izni ne zaman kullanılır sorusuna gelecek olursak, esasen bunu işveren belirler. Yani günlük belirli bir saat olan iznin hangi saat aralıklarında kullanılacağını işveren belirleyecektir. Toplu izin kullanılacaksa iş arama izni ihbar süresinin sonuna denk getirilmek durumundadır. Yani o noktada bir seçim imkanı yok.

Gün içerisinde kullanılacak iznin zamanının belirlenmesinde işveren dürüstlük kurallarına uygun hareket etmek durumundadır. İşçinin iş aramasına imkan doğurmayan bir zaman aralığının belirlenmesi halinde sanki izin kullandırılmamış gibi sonuç doğar.

İş Arama İzni Toplu Kullanma

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi iş arama izni birincisi günlük olarak ikincisi toplu olarak kullanılabilir. Bu iznin toplu kullanılmasını bir tablo ile izah etmek gerekirse:

ÖNEMLİ: İşçi toplu izin kullanma talebini fesih ihbarı ile birlikte bildirmek zorundadır. Eğer önemli bir neden söz konusu ise ertesi gün de bildirimde bulunabilir. Ancak zamanında bu bildirim yapılmazsa toplu kullanma hakkı sona erer.

İş Arama İzni Hesaplama

Yukarıda ihbar sürelerinden ve iş arama izninin günlük en az 2 saat olduğundan bahsettik. İş arama izni hesaplama da işçinin kıdemine göre değişecektir. Öncelikle iznin günlük olarak kullanılacağı ihtimali için şu hesaplamayı gösterebiliriz:

Önemli Not: Bu saydığımız 28, 56, 84, 112 saatlik toplam izin sürelerinden çalışma günü dışında olanlar için hesap edilen 2’şer saatler çıkarılır. Çünkü aşağıda değineceğimiz üzere tatil günlerinde iş arama izni söz konusu olmaz.

Günlük kullanım halinde iş arama izni hesaplama bu şekilde yapılır. Peki toplu kullanım olacağı zaman nasıl bir hesaplama yapılır? Şöyle ki (günlük 8 saat çalışan işçi için);

Önemli Not: Bu saydığımız 4, 7, 12, 16 günlük toplam izin sürelerinden çalışma günü dışında olanlar için hesab edilen 2’şer saatler çıkarılır Çünkü aşağıda değineceğimiz üzere tatil günlerinde bu izin söz konusu olmaz. Yani aslında somut olayın özelliklerine göre bir hesaplama yapmak daha mantıklı olur.

Bu İzni Kullanmanın Şartları

İş arama izninin şartlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Geçerli bir iş sözleşmesi olmalıdır.
• Usulüne uygun bir fesih ihbarı yapılmış olmalıdır.
• Bu iznin kullanılması vesaatlerinin belirlenmesi dürüstlük kurallarına uygun olmalıdır.
• İş sözleşmesinin haklı nedene (iş kanunu madde 24- 25’e) değil geçerli nedene (iş kanunu madde 17’ye) dayanması gerekir. Yani fesih ihbar süresi söz konusu olmalı.

Kimler Kullanabilir?

Bu izin türü tüm işçiler için geçerlidir. Bunun bir istisnası yoktur. Yeter ki yukarıda bahsettiğimiz şartlar yerine getirilmiş olsun. Ayrıca İş Kanunu’na tabi olunmasa bile TBK’da yer alan hizmet sözleşmesi çerçevesinde çalışanlar da TBK madde 421 hükmü uyarınca fesih ihbar süresi içerisinde iş arama iznine sahip olur. Bunun ayrıntısına aşağıda değineceğiz.

İstifa Edince İş Arama İzni: Bu izin türü, ister işçinin istifa etmesi halinde ister işten çıkarıldığı ihtimalinde her türlü söz konusu olur. Yani işçi istifa etmiş veya işveren işten çıkarmış bir önemi olmaz. Yeter ki süreli fesih yapılmış olunsun. Haklı neden halinde bu izin olmaz.

Deniz Çalışanlarının ve Gazetecilerin İzni

Öncelikle deniz çalışanları yani gemi adamları 854 sayılı ‘Deniz İş Kanunu’ hükümlerine göre hak ve sorumluluklara sahip olur. Gazete çalışanları ise 5953 sayılı Basın İş Kanunu (Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanunu) hükümlerine göre hak ve sorumluluklara sahip olur.

Yani 4857 sayılı İş Kanununda yer alan yeni iş arama izni, gazeteciler ve deniz çalışanları için geçerli olmaz. Bunun için bahsettiğimiz özel kanunlara bakmak gerekir. Basın İş Kanunu ve Deniz İş Kanunu yeni iş arama iznine ilişkin hükümler içermez.

Peki bu durum deniz çalışanlarının veya gazetecilerin iş arama izni yok mu demek oluyor? Hayır, hem deniz çalışanları hem gazeteciler bu hakka sahiptir. Şöyle ki; bu iki kanun özel hükümler içermekle birlikte bunlarda hüküm bulunmadığı zaman Türk Borçlar Kanunu hükümlerine göre hareket edilir.

TBK madde 421/2 düzenlemesinde belirsiz süreli hizmet sözleşmelerinin feshi halinde fesih ihbar süresi içerisinde günlük en az 2 saatlik iş arama izni hakkı tanınıyor. Bu hüküm çerçevesinde hem deniz çalışanları hem de gazeteciler fesih ihbar süresi içerisinde bu izin hakkına sahip olur.

Basın ve deniz çalışanlarının hak ve yükümlülükleri ile ilgili ayrıntılı bilgi edinmek için ‘basın iş kanununa göre gazetecilerin hakları’ ve ‘deniz iş hukuku’ başlıklı yazılarımızı inceleyebilirsiniz.

Kısmi Süreli, Belirli Süreli ve Deneme Süreli Çalışanların İzni

İşçinin belirsiz süreli çalışması asıldır. Yani iş sözleşmesinde esas olarak süre olmaz. Ancak bir işçinin belirli süreli çalışması da mümkündür. Buna belirli süreli iş sözleşmesi denir. Bunun önemli ayrıntıları için ‘belirli süreli iş sözleşmesi’ başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

İşçinin iş sözleşmesine deneme süresi koymak da mümkündür. Bunun bir çok avantajı olduğu gibi dezavantajları da vardır. Bununla ilgili olarak da ‘deneme süreli iş sözleşmesi’ başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Bir işçinin haftalık normal çalışma süresinin altında çalıştırıldığı hallerde de kısmi süreli yani part-time çalışma söz konusu olur. Buna kısmi süreli iş sözleşmesi denir ve bununla ilgili ayrıntılar için ‘kısmi süreli iş sözleşmesi’ başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Bu şekilde çalışan işçilerin iş arama iznine gelecek olursak;

Peki kısmi süreli çalışanların izni var mıdır? Evet vardır ancak bu durum daha çok Yargıtay Kararları ile şekillenmiştir. Çünkü kanunda buna ilişkin ayrıntılı bir düzenleme yer almıyor. Normal şartlarda iş sözleşmesinin feshine ilişkin kurallar aynen kısmi süreli çalışmada da uygulanır. Yargıtay kararlarında bu gerekçe ile kısmi süreli çalışanların iş arama iznine sahip olduğu yer alır. Uygulamada bu iznin kısmi süreli çalışanlar için nasıl kullandırılacağı iki şekilde görünür:

Toplu Kullanım: Uygulamada yargı kararlarında genel olarak kısmi süreli çalışanların iş arama iznini toplu olarak kullanması gerektiği yer alır. İşçinin aksini talep etmesinin iyiniyet kurallarına aykırı olduğu görüşü kabul edilir. Çünkü iş arama izni iş saatleri içerisinde kullandırılmak durumundadır ve iş saatleri içerisine 2 saatlik iş arama izninin konulması işveren için ağır bir hal oluşturur.

Günlük Kullanım: Hukukçular arasında kısmi süreli iş arama izninin günlük kullanılabileceğini savunanlar da vardır. Bunlardan küçük bir grup günde 2 saat olarak uygulanması gerektiğini savunurken önemli bir kısmı ise çalışma saatlerine göre oranlama yapıldığını savunur. Yargı kararlarında da oranlama yapıldığı bazı durumlar görülmektedir. Somut olayın özelliklerine göre bir savunma yapılmalıdır.

Kısmi süreli çalışanların iş arama izinleri ile ilgili işverenin bir ihlali durumunda ayrımcılık tazminatı hakkı doğar. Bunun ayrıntılarına burada girmiyoruz. Bununla ilgili olarak ‘işverenin eşit davranma yükümlülüğü ve ayrımcılık tazminatı’ başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

İzin Kullandırılmaz veya Eksik Kullandırılırsa

İş Kanunu madde 27 hükmü uyarınca işveren yeni iş araması için işçiye burada bahsettiğimiz izni tanımaz veya eksik tanırsa işçiye o süreye ilişkin ücretini ödemek zorunda kalır. Ayrıca işveren işçiyi bu iş arama süresi içerisinde çalıştırırsa işçinin iznini kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilave olarak çalıştırdığı sürenin ücretini %100 zamlı öder. Buna iş arama izni ücreti denir. Bunun ayrıntısına aşağıda değineceğiz.

Bu iznin kullandırılmaması veya eksik kullandırılması halinde işçinin son olarak bahsetmemiz gereken hakkı da haklı nedenle fesih imkanıdır. Çünkü işveren iş sözleşmesine ve kanuna aykırı olarak işçinin hakkını elinden almaktadır. Yargıtay iş arama izninin kullandırılmamasının haklı nedenle fesih imkanına neden olduğunu kabul eder.

Normal şartlarda sebepsiz yere fesih hakkı kullanıldığında kıdem vs. haklar doğmazken haklı nedenle fesih halinde işçiye bu haklar doğar. Bunun ayrıntısına burada değinmiyoruz. Bu şekilde bir hukuki prosedür takip etmeden önce muhakkak bir avukat yardımı alınmalıdır.

Haklı nedenle fesih ile ilgili önemli ayrıntılar için ‘istifa eden işçinin hakları’ başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

İş Arama İzni Ücreti

Bahsettiğimiz izin süresi içerisinde çalıştırılması durumunda %100 zamlı ek ödeme alacağından bahsettik. Buna iş arama izni ücreti deniyor. İş arama izni ücreti nasıl hesaplanır sorusu da önemlidir. Burada %100 zamlı alınacak olan miktar toplam miktar değildir. Ek ödemedir. Yani örnek bir hesaplama yapmak gerekirse:

Önemli Not 1: Tablodaki örnek miktarlar 1 saat için geçerlidir. Günlük ve toplam sürelere göre çarpılarak toplam alınacak iş arama izni ücreti hesaplanır.

Önemli Not 2: Bu tabloda hesapladığımız miktara (işçinin talebi halinde) faiz de eklenir. Bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faiz, işçinin talebi halinde uygulanarak işçiye iş arama izni ücreti ödenir.

Konu ile İlgili Özel Durumlar

Yukarıda 2 saatlik iş arama izni ile ilgili bilinmesi gereken önemli hususlara değindik. Bu izin türü ile ihbar süresi yakından ilişkili olduğu için burada bazı hususlara değinmekte yarar görüyoruz.

İhbar Süresi Tatile Denk Gelirse: Yargıtayın genel yaklaşımı, iş arama süresinin tatil günlerinde kullanılamayacağı yönündedir. Dolayısıyla bayram, resmi tatil vs. hiçbir türlü tatilde iş arama izni söz konusu olmaz. Bunun hesaplanmasına da yukarıda değindik.

İhbar Süresi İçerisinde İşçi Yeni İş Bulursa:  Bu izin türü işçinin yeni iş bulması amacını taşır. İhbar süresi içerisinde yeni bir iş bulan işçi artık bu izni kullanamaz. Eğer bunu gizlerse bu durum işverene haklı nedenle fesih hakkı tanır. Ayrıca bu tür dürüstlük kuralına aykırı bir iş yapılırsa verilmiş olan iş arama izni ücreti varsa işverene iade edilir. Eğer işçi yeni iş bulduğu için işten ayrılıyorsa gene iş arama izni kullanamaz.

İhbar Tazminatı Verildiğinde: Bilindiği üzere fesih ihbar süresini beklemek istemeyen işveren, peşin ödeme suretiyle işçiye ihbar tazminatı tutarını ödeyerek iş sözleşmesinin derhal sona erdirebilir. Yargıtay kararları çerçevesinde bu şekilde peşin ödeme suretiyle iş sözleşmesi sona ererse bu tür bir izin hakkı olmadığı için iş arama izni ücreti de söz konusu olmaz.

Cumartesi Çalışması Olmayan Yerlerde: Yukarıda da değindiğimiz üzere Yargıtay iş arama izninin yalnızca çalışma günlerinde söz konusu olacağını söyler. Bu nedenle Cumartesi çalışması olmayan işçiler için o günlerde bahsettiğimiz izin türü veya ücreti söz konusu olmaz.

İş Arama İzninin Kullandırıldığı Nasıl İspatlanır?

Bu iznin kullandırıldığına dair ispat yükümü işverene aittir. Yani işçi bu hakkın kendisine kullandırılmadığını beyan ederse aksini işveren ispat edecektir. Yargıtay kararlarında, iş arama izninin kullandırıldığına dair işverenin ispatı aranmıştır. Belirtmemiz gerekir ki burada yazılı izin şartı aranmaz.

Yani hukuka yoğun her türlü delille ispat sağlanabilir. Ancak ispat araçları burada tamamen hukuki bir konudur. Bir ispat aracının kişi lehine sonuç doğurabilmesi için gerekli hukuki zemin oluşturulmalıdır. Bu noktada avukat yardımı almak en sağlıklısı olacaktır.

İşçi – İşveren İlişkilerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yukarıda işçi – işveren arasındaki iş arama izni meselesinin önemli ayrıntılarına ve iş arama izni hesaplama konusuna değindik. Uygulamada genel olarak en çok merak edilen soruları cevaplandırdık.

Belirtmemiz gerekir ki her somut olayda o olaya özgü hukuki değerlendirme yapmak gerekir. Çünkü her meselenin mevzuatta temas ettiği farklı noktalar vardır. Dolayısıyla iş davalarında ve iş hukuku işlemlerinde hukuki yardım almak önem taşır. Aksi halde hatalı yahut ihmali işlemler ile haklı iken haksız düşme ihtimali doğar.

Bu noktada tecrübeli iş hukuku avukatlarına başvurmakta yarar vardır. Türkiye’de iş hukuku alanında çalışan avukatların çalışma sistematiği hakkında bilgi edinmek için ‘iş hukuku avukatı’ başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.