Tüketici Sözleşmelerinde Haksız Şart

Tüketici sözleşmelerinde haksız şart, ticari hayatta yer alan tüketici, satıcı, girişimci, hizmet sağlayıcısı için oldukça büyük öneme sahiptir. Sözleşmelerde diğer tarafa göre zayıf konumda olan tüketicileri, tüketici sözleşmelerinde haksız şarta karşı korumak için çeşitli düzenlemeler yapılmıştır.

Yazımızda tüketici sözleşmelerinde haksız şart nedir, bunun varlığından söz edebilmek için aranan koşullar nelerdir, tüketici sözleşmelerinde haksız şarta ilişkin denetim mekanizması nasıl işler, tüketici sözleşmelerinde haksız şartın varlığı halinde sözleşmenin diğer hükümleri bu durumdan nasıl etkilenir gibi konu ile ilgili merak edilenleri ayrıntıları ile birlikte açıklayacağız. Özellikle tüketiciler açısından oldukça önemli bir konu olması sebebiyle yazımızı dikkatle okumanızı öneririz.

Haksız Şart Nedir?

Tüketiciyle konu hakkında görüşmeden sözleşmeye eklenen ve sözleşmenin taraflarının sözleşme nedeniyle doğan hak ve yükümlülüklerinde bir eşitsizlik oluşturarak dürüstlük kuralına aykırılık oluşturan sözleşme şartına haksız şart denir.

Tüketici sözleşmelerinde daha zayıf konumda olan tüketiciyi koruma, sözleşmeye tek taraflı olarak eklenen, tüketiciye karşı koyma imkanı vermeden kabul ettirilen şartlar dolayısıyla oluşan hukuka ve hakkaniyete aykırı sonuçları ortadan kaldırma, önleme amacı vardır.

Konuya ilişkin düzenleme 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik’te bulunur.

ÖNEMLİ: Haksız şart konusu çoğunlukla Tüketici Hakem Heyeti başvurularında kişinin karşısına çıkar. Genellikle kişiler uğradığı haksızlıkları bu kapsamda hakem heyetine sunar ve kimi zaman bu iddia kabul edilir. Ancak önemle belirtmemiz gerekir ki bunun için önemli şartların oluşması ve başvurunun buna göre yapılması gerekir. Bu nedenle sürecin öncesinde muhakkak avukata sorarak hareket etmek gerekir.

Haksız Şartın Koşulları

Bir tarafı tüketici olan tüketici sözleşmelerinde, herhangi bir maddenin haksızlık oluşturabilmesi için belirli unsurların bir arada olması gerekir. Bu unsurlar şu şekilde sıralanabilir:

• Haksız şart olarak değerlendirilecek maddenin tüketiciyle müzakere edilmeden sözleşmeye eklenmiş olması,
• Sözleşmenin kurulmasıyla ortaya çıkan tarafların hak ve yükümlülüklerinde dürüstlük kuralına aykırılık oluşturacak, tüketici aleyhine olacak şekilde bir dengesizlik oluşturması gerekir.

Yönetmelik düzenlemesine göre bir sözleşme şartının önceden hazırlanıp standart sözleşmede yer alması ve bu durumda tüketicinin sözleşmeye herhangi bir etkide bulunamaması durumunda o sözleşme şartının tüketiciyle müzakere edilmeden eklendiği kabul edilir.

Sözleşmeyi düzenleyen ve tüketiciye göre daha güçlü konumda bulunan tarafın şartın müzakere edilerek sözleşmeye eklendiğini iddia etmesi halinde bu durumu ispat etmesi gerekir. Aksi halde müzakere edilmeden eklenmiş bir şart gibi işlem görecektir. Sözleşmedeki hükmün haksız şart olup olmadığına ilişkin inceleme yapılırken sözleşmenin kuruluş anındaki şartlar ve sözleşmede yer alan diğer hükümler dikkate alınır.

Haksız şartın varlığından söz edebilmek için temel koşul olan bu iki unsurun aynı anda bulunması gerekir. Şartlardan yalnızca birinin var olması kural olarak o şartın haksız şart olarak nitelendirilmesi için yeterli değildir. Örneğin tüketiciyle müzakere edilmeden sözleşmeye eklenen bir madde hak ve yükümlülüklerde tüketici aleyhine bir durum oluşturmuyorsa sözleşmeye eklenen madde haksız şart olarak nitelendirilemez.

Hangi durumların haksız şart olarak nitelendirileceğine ilişkin Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik ayrıntılı düzenlemeler içerir. Ancak bu mevzuat düzenlemesinde sayılan haksız şartlar sınırlı sayıda değildir. Herhangi bir sözleşmedeki hükmün haksız olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği somut olaydaki taraflar, diğer sözleşme hükümleri, tarafların durumları gibi unsurlar göz önüne alınarak belirlenir.

Haksız Şart Denetimi

Konu hakkında mevcut Kanun ve Yönetmelik hükümleri uyarınca yalnızca tüketicilere karşı kullanılan genel işlem koşullarının denetlenmesi mümkündür. Tüketici olmayan çoğunlukla tacirler arasında kullanılan genel işlem koşullarının denetimi bu mevzuat düzenlemeleri dışındadır.

Tüketici sözleşmelerinde haksız şarta ilişkin olan Yönetmelik madde 8 düzenlemesinde Haksız Şartların Denetimi adlı başlık bulunur. Madde düzenlemesine göre genel olarak kullanılmak üzere hazırlanmış tüketici sözleşmelerinde bulunan haksız şartların sözleşmeden çıkarılması veya sözleşmenin kullanılmaması için gerekli önlemleri almak için görevlendirilmiştir.

Bu görevlendirmeye göre sözleşmede haksız şartın varlığı halinde bu şartların mevcut sözleşmeden çıkarılması için sözleşmeyi düzenleyen tarafa Bakanlık tarafından otuz günlük süre verilir. Bu sürenin gerekli görülen hallerde Bakanlık tarafından doksan güne kadar uzatılması mümkündür.

Sözleşmeyi düzenleyen tarafa haksız şartın sözleşmeden çıkarılması için Bakanlık tarafından verilen sürenin dolmasına rağmen haksız şartın sözleşmeden çıkarılmaması durumunda aykırılığın tespit edildiği her sözleşme için idari para cezası uygulama alanı bulur.

Bu açıklamalardan anlaşıldığı üzere kanun koyucu tarafından Bakanlığa idari denetim yetkisi verilmiştir. Bu yetki haksız şarttan bir şikayetle veya kendiliğinden haberdar olunması durumunda oluşur.

Haksız şartlara ilişkin idari denetim mekanizmasının yanında yargısal denetim de mevcuttur. Haksız şartların tespiti, önlenmesi veya durdurulması için bu işlemlere yönelik yargısal denetim yoluna başvurulabilir. Haksız şartın kullanılmasının önlenmesi davası, durdurmaya yönelik ihtiyati tedbir kararı alınması, haksız şartın tespiti davası başvurulabilecek yargı yollarına örnek olarak verilebilir.

Haksız Şartın Varlığı Halinde Sözleşmenin Durumu

Yukarıda yapılan tüm açıklamalar neticesinde bir sözleşme hükmünün haksız şart olarak nitelendirilmesi durumunda sözleşmenin akıbetinin ne olacağı oldukça önemlidir. Bu konuya ilişkin yasal düzenlemeye göre haksız şart olarak değerlendirilen sözleşme hükümleri kesin olarak hükümsüz olur.

Kesin hükümsüz ile anlatılmak istenen sözleşmede haksız şart olarak değerlendirilen hükmün sözleşmenin tarafı olan tüketiciler yönünden herhangi bir bağlayıcılığı kalmadığı ve sözleşmedeki bu maddenin tüketici açısından herhangi bir hüküm ve sonuç doğurmayacağıdır.

Önemle belirtmek gerekir ki haksız şartın bulunduğu sözleşmede yalnızca haksız şartın bulunduğu hüküm kesin hükümsüz olur ve sözleşmenin diğer maddeleri geçerliliğini sürdürür. Sözleşmenin haksız şart hükmü dışında kalan hükümleri haksız şart hükmünden etkilenmez, sözleşme o maade dışında geçerliliğini devam ettirir. Bu durum sözleşme açısından kısmi hükümsüz olarak değerlendirilebilir.

Son Olarak Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yukarıda konu ile ilgili olarak tüketici sözleşmelerinde haksız şart nedir, bir hükmün haksız şart olarak nitelendirilmesi için gerekli unsurlar nelerdir, Tüketici sözleşmelerinde haksız şarta ilişkin denetim mekanizmasının özellikleri nelerdir gibi tüketici sözleşmelerinde haksız şarta ilişkin merak edilenleri ayrıntılarıyla birlikte açıkladık.

Görüldüğü üzere tüketici sözleşmelerinde zayıf konumda olan tüketicileri korumaya yönelik bir düzenlemedir. Önemli ayrıntılar içerir. Tüketicilerin bu durumlardan korunabilmesi ve sürecin hatasız bir şekilde sonuçlanması için hukuki danışmanlık almak önem arz eder.