gece çalışması

Gece Çalışması

Faaliyetin sürekli ve kesintisiz olması gereken işlerde vardiyalı çalışma sistemi gündeme gelmektedir. Buna göre 24 saatin tamamında faaliyetin yürütülmesi için işçiler belli gruplara ayrılır, bu sebeple işçilerin gece çalışması da söz konusu olmaktadır.

Gece vardiyasına uygulamada çok sık karşılaşılır. Dolayısıyla işçinin gece çalışmasına yönelik haklarını bilmesi oldukça önemlidir. İşverenin, Kanun ve yönetmeliklerde bu konu hakkında belirtilen kurallara uymaması halinde idari para cezası sonucu doğmasının yanında işçi için haklı nedenle fesih sebebi dahi olmaktadır.

Hem işverenin yükümlülükleri yerine getirmesi hem de işçinin gece çalışması konusunda haklarını bilmesi uygulamada ortaya çıkacak hak kayıplarının önüne geçeceğinden yazımızda gece çalışmasını açıklayacağız.

Gece Çalışması Nedir?

İş Kanunu’na göre gece dönemi en geç 20.00’da başlayıp en erken 06.00’da sona eren dönemdir. Bu dönemde yapılan çalışma da gece çalışmasıdır. Kanunda belirtilen bu saatler işveren tarafından işçi lehine değiştirilebilir ancak işçi aleyhine bir düzenleme yapılamaz.

İşçinin çalıştığı vardiya saatleri kısmen gündüz kısmen de gece çalışması saatlerine girebilir. Bu durumda çalışmanın gece çalışması sayılıp sayılamayacağı yönetmelikle açıklığa kavuşmuştur. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’e göre; postalar halinde çalışan bir işçinin toplam çalışma saatinin yarısından fazlası 20.00 ile 06.00 saatleri arasına denk geldiyse o işçinin bütün çalışması gece çalışması kabul edilecektir.

DİKKAT!: Faaliyetin 24 saat sürekli ve kesintisiz olmasının gerekmediği işyerlerinde zorunluluk yoksa işçilere gece çalışması yaptırılamaz.

Gece Çalışması infografik

Gece Çalışma Süreleri

Gece çalışmasının zorluğu nedeniyle gece çalışması postalarının günlük çalışma süresi sınırlandırılmış olup, işçiler gece postalarında 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz. Yargıtay gece çalışmalarında 7,5 saatten fazla olan çalışmayı fazla mesai olarak kabul etmiş hatta haftalık yasal çalışma sınırı olan 45 günün aşılmaması söz konusu olsa bile 7,5 saatin üzerinde olan gece çalışmasını aşan süre için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerektiğini belirtmiştir.

İşveren işçiyi 7,5 saatin üzerinde çalıştırırsa fazla mesai ücreti ödemekle kalmaz aynı zamanda idari para cezasıyla da cezalandırılır.

Gece Çalışmasında Fazla Mesai

Postalar halinde çalışılan iş kollarında işçinin 7,5 saatten çok çalıştırılması yasak olup bazı iş kollarında işçinin yazılı onayı alınarak 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Faaliyetlerinin sürekliliği gereği turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen iş kollarında çalışan işçiler 7,5 saatten fazla gece çalıştırılabilirler. Ancak gece 7,5 saatten fazla çalıştırılmak istenen işçilerin yazılı onayının alınması gerektiği unutulmamalıdır.

Özel güvenlik hizmetiİşçinin yazılı onayı alınarak 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.
Sağlık hizmeti
Turizm hizmeti

Görüldüğü üzere işçinin 7,5 saatin üzerinde çalıştırılabilmesi için yazılı onayı gerekmektedir. Ancak onayın nasıl alınacağına dair bir düzenleme yoktur. Bu sebeple kıyas yoluyla başka hükümler bu hususta uygulanabilir. Buna göre yazılı onay iş sözleşmesi kurulurken alınabileceği gibi daha sonradan sözleşmeye eklenecek bir hükümle de alınabilir. Unutulmamalıdır ki Yargıtay; bu konu hakkında işçinin her yıl yeniden muvafakatinin alınması gerektiğini belirtmiştir.

DİKKAT!: Yazılı onay veren işçinin sağlık durumunun gece çalışmasına uygun olmamasının belgelenmesi halinde (gece vardiyasında çalışamaz raporu) ya da gece 7,5 saatten fazla çalışmasının uygun olmayacağını haklı kılan bir nedenin varlığının ispatlanması halinde işçi gece 7,5 saatten fazla çalışmaya zorlanamaz.

Gece Çalışması Ücreti

İşçilerin alacağı ücret günlük ya da aylık olarak belirlenir. Gece çalışması ile gündüz çalışması birbirinden farklı olarak ayrıca bir ücretlendirmeye tabi tutulmamıştır. Gece 7,5 saati aşmamak kaydıyla yapılan çalışma ile gündüz çalışması arasında bir farklılık söz konusu değildir. Ancak gece çalışmasında fazla mesainin ücretlendirilmesi önem arz ettiğinden ayrıca aşağıda incelenmiştir.

Gece Çalışması Fazla Mesai Ücreti

İşçinin fazla mesai yapıp yapmadığı haftalık çalışma süresine bakılarak karar verilir. Şayet işçi haftalık 45 saatten fazla çalışmışsa işçiye fazla çalışma ücreti ödenir. Gece çalışmasında ise işçi 7,5 saatten fazla çalışmışsa haftalık çalıştığı sürenin 45 saati geçip geçmediğine bakılmaksızın fazla mesai ücreti ödenir.

Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetinin söz konusu olduğu işlerde çalışan işçilerin ancak yazılı onay vermesi halinde 7,5 saatten fazla çalışmasının mümkün olacağını yukarıda bahsetmiştik. Peki bu kapsamdaki işçiler gece 7,5 saatin üzerinde çalıştığında fazla mesai ücretine hak kazanır mı? Bu kapsamdaki işçiler 7,5 saatten fazla gece çalışmaya yazılı onay vermedikleri takdirde gece çalışmalarının 7,5 saati aşması durumunda işçilere fazla mesai ücreti ödenir.

Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetinin yürütüldüğü işler dışındaki işlerde çalışan işçilerin ise yazılı onay verip vermediğine bakılmaksızın gece çalışmalarının 7,5 saatin üzerine çıkması durumunda işçilere fazla mesai ücreti ödenir. Bu durumdaki işçilerin gece 7,5 saatten fazla çalıştırılmasını kanun yasakladığından işverenin işçiye fazla mesai ödemesinin yanında idari yaptırım da söz konusu olacaktır.

İşçinin Sürekli Olarak Gece Vardiyasında Çalıştırılması

Postalara halinde çalışma yapan bir işyerinde sürekli olarak gece çalışması yapan işçinin sürekli gece postasında çalıştırılması haklı nedenle fesih sebebidir. Bu tarz işyerlerinde en fazla bir iş haftası boyunca gece çalıştırılan işçi sonraki haftada gündüz çalıştırılır ve böylece vardiyalar birbirinin yerini alacak biçimde düzenlenmesi gerekir.

Gece Vardiyasında Çalıştırılamayacak İşçiler

  • Sanayi işlerinde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler.
  • Kadın işçilerin gece çalıştırılıp çalıştırılamayacağı konusunda işyeri hekiminden gece vardiyasında çalışmasına sakınca olmadığına dair sağlık raporu alınmadan çalıştırılamaz.
  • Gebe olan kadın işçiler gebeliklerini sağlık raporu ile belgelendirdiklerinde gebeliğin 24.haftasından doğuma kadar geçen sürede gece çalıştırılamazlar.
  • Yeni doğum yapmış emziren kadın işçinin doğumu izleyen bir yıl süreyle gece çalıştırılması yasaktır.

Gece Çalışmasında İşverenin Yükümlülükleri

Gece çalışması işçi kadar işveren için de önemlidir. İşverenin bu konudaki yükümlülüklerini ihlal etmesi halinde işçinin hak kaybına uğraması kaçınılmazdır. Bu sebeple işveren kadar işçi de bu yükümlülükleri bilmelidir.

İşverenin gece çalışmasına ilişkin yükümlülükleri şu şekilde sıralanabilir:

  • Gece çalışacak olan işçilerin sağlık durumlarının bu çalışmaya uygun olup olmadığına ilişkin işe başlamadan önce alınan sağlık raporu ile belgelenmesi gerekiyor. İşe başlamasında sakınca bulunmayan bu işçilerin en geç iki yılda bir defa periyodik sağlık kontrollerinden geçirilmesi gerekmekte ve bundan doğacak masraflar işveren tarafından karşılanmaktadır.
  • Gece çalışmasında işveren iş yerinin yeterli aydınlatılmasını sağlamakla yükümlüdür.
  • Gece vardiyasında çalışan işçi gece çalışması dolayısıyla sağlığının bozulduğunu artık gece çalışmasına uygun olmadığını belgelendirdiği takdirde işveren imkanı varsa işin niteliğine göre işçiye gündüz postasında uygun bir iş vermelidir.

Gece Çalışması Yaptırılan İşçilerin Hakları

Aşağıdaki durumlarda işçi ihbar süresi vermeden istifa ile haklı nedenle fesih yaparak kıdem tazminatını alabilir, varsa diğer haklarını da talep edebilir.

  • Yazılı onay alınmadan 7.5 saatin üzerinde gece çalışması uygulamasının yapılması
  • Gece vardiyasında çalışamaz raporu aldıktan sonra işçinin gece çalıştırılması
  • Gece çalışıldığı halde ücretin ve fazla mesainin bu hesaba göre yapılmaması ve eksik ödenmesi
  • İşçiler arasında ayrımcılık yapılarak özellikle bazı işçilerin gece çalıştırılması (ek olarak ayrımcılık tazminatı alınabilir)
  • Sürekli gece çalışması yaptırılması

Gece Çalışması ile İlgili Dikkat Edilmesi Gerekenler

İş kanunu her ne kadar işçi lehine bir tutum sergilese de uygulamada işverenlerin kanundaki düzenlemelere aykırı hareket etmesi sebebiyle gece çalışmasına ilişkin süre sınırının ihlal edildiği sıklıkla görülmekte işçi aleyhine hak kayıpları söz konusu olmaktadır.

İşverenin yapmış olduğu kanuna aykırı bu hareket sebebiyle işçi, kanunun yasaklamasına rağmen gece 7,5 saatten fazla çalışmakta hatta fazla mesai ücreti ödenmesi gerekirken ödenmediği görülmektedir. Bu konuda alanında uzman bir iş hukuku avukatına danışmak olası bir hak kaybınızın önüne geçecektir.