Gaiplik Nedir? Gaiplik Kararı Nasıl Alınır?

Gaiplik, ölüm tehlikesi içinde kaybolmuş olan yahut kendisinden uzun süredir haber alınamayan kişi hakkında verilen karardır. Gaiplik kararı, mahkeme aracılığıyla alınır.

Gaiplik Nedir?

Gaiplik, kişinin ölüm tehlikesi altında kaybolması veya kendisinden uzun süre boyunca haber alınamaması durumunda ölümü hakkında kuvvetli olasılık varsa mahkemeye başvuru neticesinde alınan karar ile oluşan durumdur.

Gaiplik ile ilgili kanuni düzenleme olan 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 32/1 hükmü şöyledir:

“Ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan bir kimsenin ölümü hakkında kuvvetli olasılık varsa, hakları bu ölüme bağlı olanların başvurusu üzerine mahkeme bu kişinin gaipliğine karar verebilir.”

Hükümden de anlaşılacağı üzere, gaiplik iki şekilde mümkün olabilir: Kişi ölüm tehlikesi içinde kaybolmuş olmalıdır veya kişiden uzun süredir haber alınamıyor olmalıdır. Her iki durumda da ilgili kişinin ölümü hakkında kuvvetli olasılık bulunmalıdır.

Gaiplik Şartları Nelerdir?

Gaiplik şartları şunlardır:

• Kişi ölüm tehlikesi içinde kaybolmuş olmalı veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamıyor olmalıdır.
• İlgili kimsenin ölümü hakkında kuvvetli olasılık bulunmalıdır.
• Ölüm tehlikesi üzerinden en az 1 yıl, son haber alma tarihinden itibaren ise en az 5 yıl geçmiş olmalıdır.
• Hakları bu ölüme bağlı olanlar, mahkemeye başvurmuş olmalıdır.

Kişinin Ölüm Tehlikesi İçinde Kaybolmuş ve Kendisinden Haber Alınamıyor Olması

Gaiplik kararı verilmesi için aranan birinci ihtimal, kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolmuş olmasıdır. Bununla ilgili değerlendirmeyi mahkeme olay bazında yapacak olsa da bu konuda verilebilecek başlıca örnekler şunlardır:

• Deprem felaketlerinde bulunamayanlar,
• Kurtulanların olduğu uçak kazalarında bulunamayanlar,
• Kurtulanların olduğu yangın, sel gibi doğal afetlerde bulunamayanlar,
• Kurtulanların olduğu gemi, yat gibi taşıtlarda meydana gelen deniz kazalarında bulunamayanlar,
• Çeşitli doğa sporları ile ilgilenirken doğada kaybolanlar, gaiplik kararı kapsamında gündeme gelir.

Gaiplik kararı kapsamında gündeme gelen diğer bir ihtimal ise kişiden uzun süredir haber alınamamasıdır. Bu durumun başlıca örnekleri şunlardır:

• Kişinin işe diye çıkıp eve dönmemesi,
• Sabah evden çıkan çocuğun sonradan bulunamaması,
• Yurt dışına çalışmaya giden kişiden haber alınamaması,
• Hasta veya ihtiyar olan ve dolaşmaya, alışverişe vb çıkan kişilerin eve dönmemesi,
• Yurt dışında vazifeli bulunan kişiden haber alınamaması gibi hallerde gaiplik kararı gündeme gelir.

Gaiplik kararına neden olabilecek durumlar, bu bölümde listelenenlerle sınırlı değildir. Dolayısıyla, burada belirtilmeyen çeşitli durumlarda da gaiplik kararı verilebilir.

Ölüm Hakkında Kuvvetli Olasılık Bulunması

Gaiplik kararının verilebilmesi için, kişinin ölmüş olduğuna dair kuvvetli olasılık bulunmalıdır. Bu nedenle, özel bir hayati tehlike barındırmayan kayıp vakaları veya kazalara ilişkin gaiplik kararı verilmez.

Yaşanan hadisede kişinin ölümü hakkında kuvvetli olasılık bulunması bazen gayet açık ve net şekilde bellidir. Örneğin uçak kazası, yangın, sel felaketi, deprem gibi durumlarda ölümün kuvvetli olasılık olması muhtemeldir.

Fakat her bir hadise, mahkeme nezdinde özel olarak değerlendirilir ve kişinin ölümü yönünde kuvvetli bir olasılık olup olmadığı saptanır. Dolayısıyla, yukarıdaki örnekler kadar bariz ölüm tehlikesi içermeyen durumlarda gaiplik kararı verilmeyebilir.

Kanunda Belirtilen Sürelerin Geçmesi

Gaiplik kararı için süre şartı öngörülmüştür. Gaiplik iki şekilde olabileceği için kanunda iki ayrı süre öngörülmüştür.

Konuyu düzenleyen 4721 sayılı TMK m. 33/1 hükmü şöyledir:

“Gaiplik kararının istenebilmesi için, ölüm tehlikesinin üzerinden en az bir yıl veya son haber tarihinin üzerinden en az beş yıl geçmiş olması gerekir.”

Hükümde belirtilen 1 ve 5 yıllık süreler dolmadıkça gaiplik kararı için mahkemeye başvuru yapılamaz.

Mahkemeye Başvuru Yapılması

Gaiplik kararı için yukarıda aranan şartların var olması ve kanunda aranan sürelerin dolması halinde, mahkemeye başvurulmalıdır.

Bu başvuruyu yapabilecek olanlar; hakkında gaiplik kararı verilecek olan kişinin mirasçıları,  alacaklıları veya hakları bu kararın alınmasına bağlı olan diğer kimselerdir. Davanın açılacağı mahkeme ise sulh hukuk mahkemesidir.

Mahkemeye başvuruda önem arz eden diğer bir konu da hangi yerdeki sulh hukuk mahkemesinde dava açılacağıdır. TMK 32/2 hükmü uyarınca ihtimallere göre gaiplik kararını verecek olan mahkemeler şunlardır:

• Kişinin Türkiye’deki son yerleşim yerinde bulunan sulh hukuk mahkemesi,
• Türkiye’de hiç yerleşmemişse nüfus sicilinde kayıtlı olduğu yerdeki sulh hukuk mahkemesi,
• Böyle bir kayıt da yoksa annesinin veya babasının kayıtlı bulunduğu yerdeki sulh hukuk mahkemesi yetkili ve görevlidir.

Mahkemeye yapılacak başvuru ile birlikte artık süreç yargıya intikal etmiş olur ve hakimin vereceği karar ile kişi gaip olur.

Gaiplik Kararı Nasıl Alınır?

Gaiplik kararı, kanunda aranan şartların oluşmasıyla birlikte yetkili sulh hukuk mahkemesine yapılacak başvuru neticesinde alınır.

Sulh hukuk mahkemesine gaiplik için başvuru yapıldıktan sonra mahkemedeki süreç, TMK 33/2 uyarınca şöyle ilerler:

• Mahkeme, gaipliğine karar verilecek kişi hakkında bilgisi bulunan kimseleri ilânla çağırır.
• İlanın üzerinden en az 6 ay geçmesi beklenir.
• İlan süresi dolmadan kişi ortaya çıkarsa veya kendisinden haber alınırsa yahut öldüğü tarih tespit edilirse gaiplik istemi düşer.
• İlan süresi boyunca herhangi bir sonuç alınamazsa tekrar ilan yapılır.
• İkinci ilanın ardından herhangi bir süreyi beklemeden mahkeme gaipliğe karar verir.

Gaiplik kararı verildiği takdirde, kararın sonuçları kişinin ölüm tehlikesi altında kaybolduğu veya kendisinden son haber alındığı tarihten itibaren hüküm ve sonuç doğurur.

Görüldüğü üzere, gaiplik kararı için gerek mahkeme öncesi süreç gerekse mahkeme süreci birçok teferruat içermektedir. Buralarda yapılacak usul hataları, sürecin uzamasına ve gaiplik kararının daha geç alınabilmesine sebep olur. Bu nedenle, uzman avukata danışarak adım atmakta yarar vardır.

Gaiplik Kararının Hukuki Sonuçları Nelerdir?

Gaiplik kararının hukuki sonuçları, evlilik ve miras hukuku bakımından ortaya çıkacak özel durumlardır. 

Evlilik Bakımından Hukuki Sonuçlar

Kişinin gaipliğine karar verilmesi, evliliği kendiliğinden sona erdirmez. Gaip olan kimsenin eşi, evliliğin de sonlanmasını istiyorsa gaiplik talebi ile birlikte veya ayrı bir dava açarak evliliğin feshini mahkemeden talep eder.

Burada dikkat edilecek husus ise davanın hangi mahkemede açılacağıdır. Eğer gaiplik istemi ile birlikte evliliğin feshi de talep edilecekse iki talep de sulh hukuk mahkemesine karşı ileri sürülür.

Fakat önce gaiplik talebinde bulunulmuş ve bu yönde karar çıktıktan sonra evliliğin feshi talep edilecekse bu durumda gaiplik  kararı için sulh hukuk mahkemesine, sonrasında buna dayanarak evliliğin feshi için de aile mahkemesine başvurulmalıdır. Aile mahkemesine, sulh hukuk hakiminin verdiği gaiplik kararı sunulur ve mahkeme evliliğin feshine karar verir.

DİKKAT: Gaiplik ile ölüm karinesi arasındaki temel farklılıklardan biri de evliliğin sona ermesi konusudur. Ölüm karinesi halinde evlilik kendiliğinden sona ererken gaiplikte mahkeme kararı ile evlilik feshedilir.

Mirasçılık Bakımından Hukuki Sonuçlar

Gaipliğin mirasçılık bakımından sonuçları, kişinin hangi nedenle gaip olduğuna göre değişkenlik gösterir. Ölüm tehlikesi altında kaybolup gaip olan kişi ile kendisinden uzun süre haber alınamadığı için gaip olan kişinin mirasçıları farklı şartlara tâbidir.

Ölüm tehlikesi altında kaybolan ve hakkında gaiplik kararı verilen kişinin mirası, teminat karşılığında mirasçılara geçer. Burada mahkeme belli bir teminat miktarı belirler ve bu miktar mahkemenin belirleyeceği hesaba ödenmeden miras teslim alınamaz.

Teminatın süresi ise ölüm tehlikesi altında kaybolma tarihinden itibaren 5 yıldır. Bu sürenin dolması ile birlikte teminat geri alınabilir. Fakat gaip olan kişi 100 yaşını doldurursa teminat süresi ortadan kalkar ve teminat direkt teslim alınabilir.

Örneğin 60 yaşında gaip olan kişi için mirasçıların vereceği teminatın süresi, gaibin 65 yaşını doldurmasıyla sona erer. Fakat 97 yaşında gaip olan kişinin mirası için bu süre, gaip 102 yaşına geldiğinde değil 100 yaşına geldiğinde sona erer ve teminat geri alınabilir.

Kendisinden uzun süre haber alınamadığı için hakkında gaiplik kararı verilen kişinin mirası da teminat karşılığında mirasçılara geçer. Teminat miktarını ve ödeme yerini mahkeme belirler, ödeme yapıldıktan sonra mirasçılar mirası teslim alabilir.

Teminatın süresi, gaip sayılmış kişiden son haber alınan tarihten itibaren 15 yıldır. Fakat gaip olan kişi 100 yaşını doldurursa teminat süresi kalkar ve ödenen miktar geri alınabilir.

Örneğin 45 yaşında kendisinden son haber alınan kişinin mirası hakkındaki teminat süresi, gaip sayılan kişinin 60 yaşına gelmesiyle sona erer. Fakat bu kişinin son haber alındığı tarihteki yaşı 90 ise teminatın geri alınması için kişinin 105 yaşına gelmesi gerekmez. 100 yaşına geldiğinde teminat geri alınabilir.

Eğer gaip sayılan kişi sonradan ortaya çıkarsa teminat süreleri sona ermiş olsa dahi mirasçılardan mirasın iadesini isteyebilir. Fakat mirasçılar, ellerinde ne kaldıysa bunların iadesinden sorumludur. Harcanan, satılan veya tüketilen mallardan ötürü mirasçılar sorumlu olmaz.

DİKKAT: Gaip olan kişinin mirasçıları bakımından, gaiplik ölümden farklı bir sonuç doğurur. Kişi ölmüş olsa yahut ölüm karinesi söz konusu olsa mirasçılar mirası direkt alabilir. Fakat gaip olan kişinin mirasçıları, mirası ancak teminat göstermek koşuluyla teslim alabilir.

Gaiplik Kararının Geçmişe Etkisi

Gaiplik kararının verilmesi ile birlikte, kişi kararın verildiği andan itibaren değil ölüm tehlikesi altında kaybolduğu veya kendisinden son haber alındığı tarihten itibaren gaip olmuş sayılır. Miras, evlilik ve diğer konularda gündeme gelecek hukuki sonuçlar da bu tarihten itibaren söz konusu olur.

Gaiplik Kararının İstemi Nasıl Düşer?

Gaiplik kararının istemi, mahkeme tarafından ilana çıkıldıktan ve en az 6 ay süre tanındıktan sonra bu süre zarfında aşağıdaki durumlardan birinin gerçekleşmesi halinde düşer:

• Gaip sayılacak olan kişi ortaya çıkarsa,
• Gaip sayılacak kişiden herhangi bir haber alınırsa,
• Gaip sayılacak kişinin öldüğü tarih tespit edilirse gaiplik kararının istemi düşer.

Bu durumlardan birinin varlığı halinde, kişi hakkında gaiplik kararı verilmez. Evlilik ve miras hukuku bakımından da herhangi bir değişiklik meydana gelmez.

Gaip Sayılan Kişinin Alacaklılarının Dava Hakkı

Gaip sayılan kişinin mirasçıları mirası aldığı zaman, gaibin alacaklıları artık mirasçılara dava açma hakkına sahiptir. Dolayısıyla gaibin alacaklıları, mirasçıların mirası alıp almadığını takip etmeli ve mirasın alınması durumunda mirasçılara karşı alacak talebini dava yoluyla ileri sürmelidir.

Devletin İstemiyle Gaiplik Kararı Verilmesi

Sağ olup olmadığı bilinmeyen bir kişinin sahip olduğu malvarlığı 10 yıl boyunca resmi olarak yönetildiği veya ilgili kişi 100 yaşını doldurduğu takdirde, Devletin istemi üzerine kişi hakkında gaiplik kararı verilebilir.

Mahkeme, gaiplik iddiası bulunan kişi hakkında ilanda bulunur ve en az 6 ay beklenir. Sonrasında ikinci ilanda bulunulur ve bu ilandan sonra bekleme süresi yoktur. Eğer verilen süre zarfında kişinin hiçbir yakını ortaya çıkmazsa bu durumda miras Devlete geçer.

Devlet, mirası teslim alırken teminat ödeme yükümlülüğüne tâbi değildir. Gaip sayılan kişi sonradan ortaya çıkacak olursa miras payını devletten talep edebilir.

Gaiplik ile Ölüm Karinesi Farkları

Gaiplik ve ölüm karinesi farklı iki kavramdır. Kişi, ölümüne kesin gözle bakılacak şekilde kaybolmuşsa burada ölüm karinesi söz konusudur. Fakat ölümüne kuvvetle muhtemel bakılacak şekilde kaybolmuşsa bu durumda gaiplik gündeme gelir.

Ölüm karinesi için kaymakamlık veya valilikten karar alınmalıdır. Bunun için olayın üzerinden de herhangi bir süre geçmesi gerekmez. Gaiplikte ise ölüm tehlikesi altında kaybolma tarihinden itibaren 1 yıl geçmiş olmalıdır. Karar için ise mülki amirliklere değil sulh hukuk mahkemesine başvurulur.

Ölüm karinesi neticesinde kişinin evliliği kendiliğinden sona ererken gaiplikte evliliğin feshi ayrıca talep edilmelidir. Bu talep, gaiplik davası ile birlikte veya sonradan ayrı bir dava açmak suretiyle ileri sürülebilir.

Ölüm karinesi ile gaiplik arasındaki önemli bir diğer fark da miras hukukunda gündeme gelir. Ölüm karinesinde kişi ölmüş gibi hukuki sonuç doğacağı için mirasçılar doğrudan mirasa sahip olur. Gaiplikte ise mirasçılar, ancak teminat yatırmak suretiyle mirası teslim alabilir.

Bazı durumlarda, bir olayın bu iki durumdan hangisine dahil olduğu konusunda hukuki ihtilaf çıkabilir. Çünkü kişinin ölümüne kesin veya muhtemel göz bakılması arasındaki farkın hukuki niteliği, her zaman iyi ayırt edilmeyebilir. Bu nedenle, uzman avukatın bilgisinden istifade ederek başvurulacak yolun seçilmesinde yarar vardır.

Gaiplik ile ölüm karinesi arasında daha birçok farklı nokta bulunmaktadır. Ölüm karinesi ile ilgili ayrıntılı bilgi ve konuyla ilgili tüm merak edilenler, “Ölüm Karinesi Nedir?” yazımızda yer almaktadır.

Gaiplik Davası Ne Kadar Sürer?

Gaiplik davası, ortalama 6 ay sürer.

Fakat dava açılabilmesi için, gaiplik türüne göre kişinin ölüm tehlikesi altında kaybolduğu tarihten itibaren 1 yıl veya kendisinden son haber alındığı tarihten itibaren 5 yıl geçmiş olması gerekir. Bu süreler dolmadan gaiplik kararı için dava açılamaz.

Gaiplik Davası Masrafları ve Avukatlık Ücreti Ne Kadardır?

Gaiplik davası masrafları, 2025 yılı için ortalama 8.000 TL’dir.

Dava sürecinde ilana çıkıldığında yaşanacak gelişmelere göre, evliliğin feshinin birlikte veya ayrı bir dava ile talep edilmesine göre ve bu tür diğer hukuki ihtimallere göre dava masrafları değişkenlik gösterebilir.

Gaiplik davası avukatlık ücreti ise Türkiye Barolar Birliği ve İstanbul Barosunun asgari tarifeleri ile somut olayın özellikleri dikkate alınarak taraflar arasında belirlenir.

Sonuç

Gaiplik kararı; kişinin kaybolduğu veya kendisinden haber alınamadığı andan başlayarak kanuni sürenin doldurulması, süre sonunda gaiplik başvurusunda bulunulması, ilan süreci, gaiplik kararının alınması, evlilik ve miras hukuku bakımından sonuçlar doğurması gibi birçok detaya sahiptir. Bu süreçlerin uzamaması ve herhangi bir usuli hataya düşmemek için uzman avukata danışmakta yarar vardır.