Evlat Edinme Şartları Nelerdir?

Evlat edinme şartları, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu kapsamında düzenlenmiştir ve gerek evlat edinen gerekse evlatlık bakımında farklı koşullar gündeme gelmektedir. Bu nedenle, tarafların tâbi olduğu kanuni şartlar ve hükümler doğru tespit edilmelidir.

Evlat Edinme Nedir?

Evlat edinme, biyolojik olarak üstsoy altsoy ilişkisi bulunmayan kişiler arasında evlatlık ilişkisinin mahkeme kararıyla kurulmasıdır. Bu işlem ile birlikte, evlat edinmek isteyen kişi ile evlatlık arasında soybağı ilişkisi tesis edilmiş ve çocuk-ebeveyn ilişkisi kurulmuş olur.

Evlat Edinme Şartları Nelerdir?

Evlat edinmenin genel şartları, 4721 sayılı TMK m. 305 uyarınca şunlardır:

• Küçüğün, evlat edinen tarafından 1 yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması,
• Evlat edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması,
• Evlat edinenin diğer çocuklarının durumunun zedelenmemesidir.

DİKKAT: Belirtilen şartlar, küçüklerin evlat edinilmesi ile ilgili genel şartları içerir. Fakat ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesine veya küçüğü evlat edinmenin birlikte yahut evli çiftler tarafından yapılmasına göre farklı şartlar gündeme gelebilir. Yazının devamında, her bir durum için özel şartlar belirtilmiştir.

Küçüklerin Evlat Edinilmesi

Küçüklerin evlat edinilmesi, henüz ergin olmayan çocukların evlat edinilmesi yoluyla çocuk-ebeveyn ilişkisinin kurulmasını ifade eder.

Küçüklerin evlat edinilmesinde iki ihtimal gündeme gelebilir:

• Eşler birlikte evlat ediniyor olabilir.
• Evli olmayan bir kişi tek başına evlat ediniyor olabilir.

Belirtilen ihtimallerden de anlaşılabileceği üzere, evli çiftlerin tek başına evlat edinmesi mümkün değildir. Çiftler, ancak birlikte evlat edinebilir. Aynı şekilde evli olmayan iki kişinin de birlikte evlat edinmesi mümkün değildir. Birlikte evlat edinme, ancak evli çiftler bakımından mümkündür.

 Bu hususlar, 4721 sayılı TMK m. 306/1 hükmünde şöyle düzenlenmiştir:

“Eşler, ancak birlikte evlât edinebilirler; evli olmayanlar birlikte evlât edinemezler.”

Verilen hükümden yola çıkarak birlikte evlat edinme ve tek başına evlat edinme durumlarına aşağıda değinilmiştir.

Birlikte Evlat Edinme

Birlikte evlat edinme, ancak eşlerin başvurabileceği bir yoldur. Evli olmayan iki kişinin birlikte evlat edinmesi mümkün değildir.

Küçüğün eşler tarafından birlikte evlat edinilmesi için gerekli olan şartlar şunlardır:

• Küçüğün, evlat edinen çift tarafından 1 yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması,
• Evlat edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması,
• Evlat edinen çiftin diğer çocuklarının durumunun zedelenmemesi,
• Eşlerin en az 5 yıldır evli olmaları veya ikisinin de 30 yaşını doldurmuş olması gerekir.

Eğer eşlerden biri diğerinin çocuğunu evlat edinecekse en az 2 yıldır evli olmaları veya evlat edinecek olan eşin 30 yaşını doldurmuş olması yeterlidir.

Görüldüğü üzere, birlikte evlat edinmenin gerek evlat edinen gerekse edinilen bakımından birçok koşulu bulunmaktadır. Dolayısıyla önce gerekli şartlar doğru tespit edilmeli, sonrasında buna uygun olarak süreç yürütülmelidir.

Tek Başına Evlat Edinme

Küçükler birlikte evlat edinilebileceği gibi tek başına da evlat edinilebilir. Fakat evli kişiler, tek başına evlat edinme imkanına sahip değildir. Bunun istisnasına ise yazının devamında değinilmiştir.

Küçüğün tek başına evlat edinilebilmesi için gerekli olan şartlar şunlardır:

• Küçüğün, evlat edinen tarafından 1 yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması,
• Evlat edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması,
• Evlat edinenin diğer çocuklarının durumunun zedelenmemesi,
• Evlat edinen kişinin 30 yaşını doldurmuş olması gerekir.

30 yaşını doldurmuş ve evli olan kişi, aşağıdaki durumlardan birinin varlığı halinde evli olmasına rağmen tek başına evlat edinebilir.

• Eşinin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun olduğunu ispat ederse,
• Eşinin 2 yılı aşkın süreden beri nerede olduğunun bilinmediğini ispat ederse,
• Mahkeme kararıyla 2 yılı aşkın süredir eşinden ayrı yaşıyor olması hallerinde, kişi evli olmasına rağmen tek başına evlat edinebilir.

Küçüğün Rızası ve Yaşı

Evlat edinme ilişkisinde, tek başına veya çift olarak evlat edinme ihtimaline göre gündeme gelen şartların yanında evlat edinilen küçük bakımından da aranan bazı kanuni şartlar mevcuttur.

4721 sayılı TMK m. 308 kapsamında düzenlenen hususlar şunlardır:

• “Evlât edinilenin, evlât edinenden en az 18 yaş küçük olması şarttır.
• Ayırt etme gücüne sahip olan küçük, rızası olmadıkça evlât edinilemez.
• Vesayet altındaki küçük, ayırt etme gücüne sahip olup olmadığına bakılmaksızın vesayet dairelerinin izniyle evlât edinilebilir.”

İlgili hükme göre, evlat edinilen kişi ile evlat edinen arasında en az 18 yaş olmalıdır. Bunun yanında, evlat edinilen küçük ayırt etme gücüne sahip olduğu takdirde rızası da gerekir. Dolayısıyla, evlatlık ilişki tek taraflı olarak kurulmaz. Küçüğün de bu ilişkinin kurulmasına rızası olmalıdır.

Evlat edinilecek küçük, vesayet altına alınmış olabilir. Bu durumdaki çocuğun evlat edinilmesi söz konusu ise çocuk rıza gösteriyor olsa dahi vesayet dairesi olan sulh hukuk mahkemesinin onayı gerekir. Mahkemeden evlatlık ilişkisine rıza vermesi için talepte bulunulmalıdır.

Anne Babanın Rızası, Rızanın Zamanı ve Rıza Aranmayacak Haller

Küçüklerin evlat edinilmesinde, anne babanın rızası da ciddi önem arz eder. Konuyla ilgili TMK 309/1 hükmü şöyledir:

“Evlât edinme, küçüğün ana ve babasının rızasını gerektirir.”

Hükümden anlaşılabileceği üzere, küçük yanında anne baba da evlatlık ilişkisinin kurulmasına rıza göstermiş olmalıdır. Rıza beyanı, küçüğün yahut anne babanın oturduğu yerde bulunan aile mahkemesine sunulur. Bu yerde aile mahkemesi mevcut değilse asliye hukuk mahkemesine rıza sunulur.

Küçüğün evlat edinilmesi için anne baba, ilgili aile mahkemesine yazılı bir beyanla rızada bulunabileceği gibi sözlü beyanda bulunup bunun mahkemede tutanağa geçirilmesi yoluyla da rıza verilebilir.

İlgili düzenlemenin son fıkrası olan TMK 309/3 hükmü ise şöyledir:

“Verilen rıza, evlât edinenlerin adları belirtilmemiş veya evlât edinenler henüz belirlenmemiş olsa dahi geçerlidir.”

Buradan da anlaşılabileceği üzere, rıza beyanı için evlat edinen kişilerin kim olduğunun mutlaka bilinmesi gerekmez.

Burada önem arz eden bir başka husus da anne babanın evlatlık ilişkisine göstereceği rızanın hangi zaman aralığında verilmesi gerektiğidir. TMK 310/1 hükmüne göre bu rıza, küçüğün doğumunun üzerinden 6 hafta geçmedikçe verilemez.

Verilen rızanın geri alınması ihtimaline de değinmekte yarar vardır. Anne baba, verdikleri rızanın tutanağa geçirilmesinden itibaren 6 hafta içinde aynı usulle rızayı geri alabilir. Eğer bu geri alma işleminden sonra tekrar rıza verilirse bu durumda verilen rıza kesin olur ve geri alınamaz.

Aşağıda belirtilen durumlarda ise TMK 311 hükmü uyarınca anne babanın birinin rızasına gerek olmadan küçük evlat edinilebilir.

• Anne babanın kim olduğu veya uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmiyorsa,
• Anne baba ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun bulunuyorsa,
• Anne baba, küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yerine getirmiyorsa anne babanın rızası alınmadan da küçük evlat edinilebilir.

DİKKAT: Belirtilen özelliklerden herhangi biri anne babadan yalnızca birinde mevcutsa diğerinin rızası yeterli olur. Eğer her ikisinde de bu durumlardan biri mevcutsa ikisinin de rızası aranmaz.

Ergin ve Kısıtlıların Evlat Edinilmesi

Ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesi mümkündür. Bu husus, kanunda küçüğün evlat edinilmesinden farklı ve kendine has özelliklere sahiptir.

Ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesi için gereken ilk şart, evlat edinenin altsoyunun açık muvafakat vermesidir. Buna göre, evlat edinin öz çocukları varsa bunların açık rızası olmadan ergin veya kısıtlı bir kimse evlat edinilemez.

Ergin veya kısıtlı kişi, TMK 313 hükmü uyarınca şu durumlarda evlat edinilebilir:

• Bedensel veya zihinsel engeli sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç ve evlât edinen tarafından en az 5 yıldan beri bakılıp gözetilmekte ise,
• Evlât edinen tarafından, küçükken en az 5 yıl süreyle bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş ise,
• Diğer haklı sebepler mevcut ve evlât edinilen, en az 5 yıldan beri evlât edinen ile aile hâlinde birlikte yaşamakta ise evlat edinme mümkün hale gelir.

Görüldüğü üzere, ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesinde 5 yıllık süre şartı her ihtimalde aranmaktadır.

Burada unutulmaması gereken bir husus daha mevcuttur. Evlat edinilecek olan ergin veya kısıtlı kişi eğer evli ise bu durumda mutlaka eşinin rızası aranır. Aksi takdirde, evlatlık ilişkisi kurulamaz.

Evlat Edinme Davası

Evlat edinme davası, kanunda aranan şartları taşıyan kişiler tarafından evlatlık ilişkisinin mahkeme kararıyla kurulabilmesi için açtığı davadır.

Küçüğün evlat edinilmesindeki 1 yıllık süre dolmuşsa ve tarafların durumu da kanunda aranan diğer şartları karşılıyorsa evlatlık ilişkisinin kurulabilmesi için bu dava açılır. Aynı şekilde, ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesinde de 5 yıllık süre dolmuşsa ve kanunda aranan diğer şartlar mevcutsa bu dava açılır.

Davanın açılacağı mahkeme ise evlat edinmek isteyen kişinin yerleşim yerinde bulunan aile mahkemesidir. Eğer ilgili bölgede aile mahkemesi bulunmuyorsa dava asliye hukuk mahkemesinde açılır.

Davaya bakan mahkeme, öncelikle tarafların kanunda aranan şartlara uygun olup olmadığını inceler. Sonrasında, evlat edinen ve edinilecek olan kişinin birlikte geçirmek zorunda olduğu sürecin nasıl geçtiğini değerlendirir ve evlatlık ilişkisinin kurulmasının özellikle küçük bakımından faydalı olup olmadığına hükmeder.

Mahkeme söz konusu incelemeyi yaparken şu hususları ele alır:

• Esaslı ve önemli denebilecek her türlü durum ve koşulları kapsamlı biçimde araştırır.
• Evlat edinen ile edinileni dinler.
• Gerektiğinde uzmanların görüşünü alır.
• Evlat edinen ve edinilenin kişiliğini ve sağlığını araştırır.
• Evlat edinen ve edinilenin karşılıklı ilişkilerini araştırır.
• Evlat edinen ve edinilenin ekonomik durumlarını araştırır.
• Evlat edinenin eğitme yeteneğini araştırır.
• Evlat edineni evlat edinmeye yönelten sebepleri araştırır.
• Aile ilişkileri ile bakım ilişkilerindeki gelişmeleri araştırır.
• Evlat edinenin çocukları varsa onların evlat edinme ile ilgili tavır ve düşüncelerini değerlendirir.

Mahkeme, yukarıda sayılanlarla sınırlı bir değerlendirme yapmaz. Evlatlık ilişkisinin kurulmasının yerinde olup olmadığını anlayabilmek için daha fazla unsuru da ele alabilir. Bu nedenle, özellikle yukarıdaki kriterlerin sağlandığına dair her türlü belge, bilgi, kayıt vs. ile evlatlık davasının açılmasında büyük yarar vardır.

Evlat Edinmenin Hukuki Sonuçları

Evlat edinmenin başlıca hukuki sonuçları şunlardır:

• Kanunen anne babanın sahip olduğu haklar yükümlülükler, evlat edinene geçmiş olur. (Örneğin bakım, gözetim, eğitim, nafaka vs.)
• Evlatlık, evlat edinenin mirasçısı olur.
• Evlatlık küçük ise evlat edinenin soyadını alır. 
• Evlatlık küçük ise evlat edinen, çocuğa yeni bir ad verebilir.
• Ergin olan evlatlık, dilerse evlat edinenin soyadını alabilir.

Unutulmamalıdır ki evlatlık ilişkisi, birçok hukuki sonucu daha doğuracaktır. Fakat başlıcaları, yukarıda da sıralanan ve özellikle nüfus, aile ve miras hukuka ilişkin olan sonuçlardır.

Evlatlığın mirasçılığı ile ilgili vurgulanması gereken bir nokta mevcuttur. Evlatlık ilişkisi kurulduktan sonra artık evlat edinenin öz çocukları ile evlatlığı arasında miras hukuku bakımından hiçbir fark olmaz. Dolayısıyla evlatlık saklı paylı mirasçı olur ve kendisinin mirasçı olabilmesi için miras bırakanın vasiyeti aranmaz.

Evlat Edinme İlişkisinin Ortadan Kaldırılması

Evlat edinme ilişkisinin ortadan kaldırılması mümkündür. Bunun başlıca sebebi, evlatlık ilişkisi için yasal olarak alınması gereken rızanın yokluğudur.

Yasal olarak rızası alınması gerektiği halde rızası alınmayan kişiler, evlatlık ilişkisinin ortadan kaldırılmasını talep edebilir. Örneğin evlat edinilen küçüğün anne babasının rızası alınmamış olabilir. Aynı şekilde, ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesinde de evlat edinilen evli ise eşinin rızası alınmamış olabilir.

Rızası alınmayan kişi evlatlık ilişkisinin ortadan kaldırılmasını talep edebilir fakat bu durum sonucunda, küçüğün menfaati ağır biçimde zedelenmeyecek olmalıdır.

Örneğin küçüğün evlat edinen ile birlikte mevcut ekonomik ve psikolojik durumu iyiyse ve herhangi bir sorunu yoksa fakat rızası alınmayan kişinin istemiyle evlatlık ilişkisi iptal edildiği takdirde küçüğün hayat şartları daha zor hale gelecekse mahkeme bu talebi reddedebilir.

Evlatlık ilişkisinin ortadan kaldırılmasının gündeme geleceği bir diğer ihtimal de kanunda aranan şartlardan biri mevcut olmamasına rağmen bu ilişki kurulmuş olmasıdır. Tarafların durumlarına, yaşlarına, medeni hallerine ve diğer hususlara dair şartlardan biri gözden kaçırılmış ve bu şartın yokluğuna rağmen evlatlık ilişkisi kurulmuş olabilir.

Böyle bir durumda, Cumhuriyet Savcısı veya konuyla ilgili herkes evlatlık ilişkisinin ortadan kaldırılmasını isteyebilir. Bu taleple aile mahkemesine başvurulduktan sonra mahkeme durumu değerlendirir ve şartlara aykırılık tespit ettiği takdirde evlatlık ilişkisini ortadan kaldırır.

Eğer bu süre zarfında söz konusu noksanlık ortadan kalkmışsa yahut bu şart sadece usule ilişkin olup evlatlık ilişkisinin ortadan kaldırılması evlatlığın menfaatini ağır biçimde zedeleyecekse bu yola gidilemez.

Örneğin evli olmayan iki kişi birlikte evlat edinemez. Buna rağmen bir şekilde birlikte evlat edinebilmişlerse fakat geçen zaman içinde bu iki kişi zaten evlenmişse artık baştaki aykırılık nedeniyle evlatlık ilişkisi ortadan kaldırılmaz.

Depremzede Evlat Edinme Durumu

Depremzede evlat edinme durumu, özellikle 6 Şubat 2023 depremi ile birlikte daha sık merak edilen konular arasına dahil olmuştur. Depremzedelerin evlat edinilmesinde herhangi bir hukuki engel yoktur.

Küçüğün evlat edinilebilmesi için kural olarak anne babanın rızası aranır. Anne baba depremde hayatını kaybetmişse mahkeme tarafından küçüğe vasi olarak bir akrabası (amca, hala, dayı ,teyze vs) atanacaktır. Bu durumda vesayet makamı da sulh hukuk mahkemesi olacaktır.

Böyle bir ihtimalde, sulh hukuk mahkemesinin onayı ile evlatlık ilişkisinin kurulması mümkün hale gelir.

Esasında depremzedelerle ilgili süreçte de yazımızın genelinde ifade edilen usuller ve hükümler geçerlidir. Dolayısıyla, depremzedenin küçük, ergin veya kısıtlı olmasına göre gündeme gelecek hükümler değişir. Aynı şekilde, depremzedenin birlikte veya tek başına evlat edinilme ihtimaline göre de şartlar ortaya çıkar.

Evlat Edinme Davası Ne Kadar Sürer?

Evlat edinme davası, ortalama 6 ay sürer.

Fakat evlat edinilecek kişi ile geçirilmesi gereken 1 veya 5 yıllık süreler göz önünde bulundurulmalıdır. Aynı şekilde, mahkemenin yapacağı incelemenin ne denli detaylı olacağına göre dava daha uzun veya kısa sürede sonuçlanabilir.

Evlat Edinme Davası Masrafları ve Avukatlık Ücreti Ne Kadardır?

Evlat edinme davası masrafları, 2025 yılı için ortalama 8.000 TL’dir.

Fakat bu masraf miktarı, mahkemenin ne tür incelemeler yapacağına göre değişebilir. Bu davada avukatlık ücreti de resmi tarifeler ve somut olayın şartları birlikte değerlendirilerek yapılacak işlemlerin yoğunluğuna göre taraflar arasında belirlenir.

Sonuç

Görüldüğü üzere, evlat edinme ilişkisindeki tarafların durumuna göre kanunda aranan şartlar ve dikkat edilmesi gereken hususlar değişkenlik göstermektedir. Dolayısıyla, sürecin uzman bir aile avukatından destek alarak yürütülmesinde büyük yarar vardır.