Aile Hukukunda Arabuluculuk

Aile hukukunda arabuluculuk, ilgili kanunlarda yapılan düzenlemeler sonucunda zorunlu dava şartı olarak getirilmiştir. Sürecin zorunlu olarak işletilmesi ve aile hukukunda arabuluculuk sürecinde uzlaşılan hususlar hakkında dava yolunun ortadan kalkması, sürecin titizlikle takibini gerektirmektedir. Bununla birlikte, sürece başlamadan önce, aile hukukuna ilişkin uyuşmazlığın arabuluculuğa tabi hususlarda olup olmadığının da tespit edilmesi gerekmektedir. 

Aile Hukukunda Dava Şartı Olarak Zorunlu Arabuluculuk

Aile hukukunda dava şartı olarak zorunlu arabuluculuk, tarafların konu hakkında serbestçe tasarrufta bulunabileceği uyuşmazlıklarda, dava açılmadan önce yerine getirilmesi gereken bir ön şart olarak düzenlenmiştir. 

Bu itibarla, kamu düzenini etkileyen aile hukuku uyuşmazlıklarında arabuluculuk dava şartı olmamakla birlikte yasaklanmıştır. Arabuluculuk sürecinin bir dava şartı olarak düzenlenmeyeceği aile hukuku uyuşmazlıklarından bazıları şunlardır:

• Aile içi şiddetin söz konusu olduğu uyuşmazlıklar,
• Boşanma davası süresince, mahkeme tarafından alınabilecek tedbirlere ilişkin uyuşmazlıklar (tedbir nafakası, aile konutunun kullanımı vb.)
• İddet süresinin beklenmesine ilişkin uyuşmazlıklar,
• Kadının, eski kocasının soyadını kullanmaya devam etmesi talebine ilişkin uyuşmazlıklar,
• Çocukların velayet hakkına ilişkin uyuşmazlıklar,
• Evliliğin geçerli olup olmadığına ilişkin uyuşmazlıklar,
• Çocukların soybağına ilişkin uyuşmazlıklar,
• Evlat edinmeye ilişkin uyuşmazlıklar,
• Vesayete ilişkin uyuşmazlıklar

Aile hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklarda arabulucuya gidilmesinin mümkün ve zorunlu olup olmadığı, ancak ilgili davanın kamu düzeniyle ilgisinin tespitiyle mümkündür. Arabuluculuğun dava şartı olarak uygulandığı bazı uyuşmazlık türleri şunlardır:

• Nişanın haksız yere bozulması sebebiyle hediyelerin iadesi yahut maddi manevi tazminat taleplerine ilişkin uyuşmazlıklar,
• Evlilik birliği içinde ortaya çıkan uyuşmazlıklar,
• Boşanma sebebiyle ortaya çıkan maddi manevi tazminat taleplerine ilişkin uyuşmazlıklar,
• Boşanma sonucunda malların eşler arasında paylaştırılmasına ilişkin uyuşmazlıklar,
• Yoksulluk nafakasına ilişkin uyuşmazlıklar,
• Altsoy üstsoy yahut kardeşlere verilebilen yardım nafakasına ilişkin uyuşmazlıklar

Aile hukukunda arabuluculuk alternatif çözüm yoluna başvurulan uyuşmazlık türleri yukarıdakilerle sınırlı değildir. Bu itibarla, açılacak olan davaya konu olan uyuşmazlığın arabuluculuk alternatif çözüm yoluna tabi olup olmadığının tespit edilmesi gerekmektedir.

Aile Hukukunda Arabuluculuk Süreci

Aile hukukunda arabuluculuk süreci, uyuşmazlığın arabuluculuğa tabi olup olmadığının tespiti ile başlamaktadır. Dava şartı olarak zorunlu arabuluculuk yoluna tabi olan uyuşmazlıklarda süreç sırasıyla şu aşamalardan oluşmaktadır:

• Arabuluculuğa başvuru ve arabulucunun belirlenmesi, 
• Arabulucunu belirlenmesinden sonra yapılacaklar, 
• İlk oturumun yapılması, 
• Son tutanağın düzenlenmesi, 
• İcra edilebilirlik şerhinin alınması.

Arabuluculuğa Başvuru

Aile hukukuna ilişkin uyuşmazlıklarda arabuluculuğa başvuru, adliyelerde bulunan arabuluculuk bürolarına yahut bağımsız arabuluculuk bürolarına yapılmaktadır. 

Bu noktada, başvurun yapılacağı yetkili arabuluculuk bürosu aile hukukuna ilişkin uyuşmazlığın görüleceği yetkili mahkemenin bağlı olduğu yer arabuluculuk bürosudur. Yetkisiz arabuluculuk bürosuna başvurulması sonucunda sürecin başlaması halinde, ilk toplantıya kadar yetki itirazının ileri sürülmesi gerekmektedir. 

Arabuluculuğa başvuru, arabuluculuk bürolarında yer alan formların doldurulup büroya ibraz edilmesi ile yapılabileceği gibi UYAP Vatandaş Portal uygulaması üzerinden online olarak da yapılabilmektedir. Arabuluculuk başvurusu ilişkin detaylı bilgi “arabuluculuk başvurusu nasıl yapılır?” başlıklı makalede yer almaktadır.

Arabulucunun Belirlenmesi

Arabulucu, taraflar arasında yapılan anlaşma ile doğrudan belirlenebilmektedir. Bu noktada, belirlenen arabulucunun, arabuluculuk siciline kayıtlı olması zorunludur. Tarafların bu hususta ortak bir kararının bulunmaması halinde, başvurulan arabuluculuk bürosu tarafından atama yapılmaktadır.

Arabulucunun tarafların kararıyla belirlenmesi halinde, tarafları ilişkin iletişim bilgileri doğrudan arabulucuya verilmektedir. Arabuluculuk bürosu aracılığı ile yapılan belirlemelerde ise taraflara ilişkin iletişim bilgileri büro aracılığıyla arabulucuya iletilmektedir.

Belirlemeden Sonra Arabulucunun Yapacakları

Arabulucunun belirlenmesinden sonra, aile hukukunda arabuluculuk sürecine ilişkin bilgilendirme metni, arabulucu tarafından taraflara gönderilmektedir. Arabulucu, ilk toplantıdan önce uyuşmazlık konusu hakkında bilgi edinebilmek için taraflarla ön görüşme yapabilmektedir. Aynı şekilde, taraflardan konuya ilişkin bilgi ve belgelerin talep edilmesi söz konusudur. 

Arabulucu, gerekli incelemelerin yapılmasından sonra ilk toplantının yapılacağı mekan ve zaman için tarafların görüşünü almaktadır. Bu itibarla, her iki taraf için de uygun olan bir gün ve mekan belirlenmektedir. Tarafların uygunluğunun sağlanamaması halinde, ilk toplantının yapılacağı mekan ve zamana arabulucu tarafından karar verilmektedir.

İlk Oturum

Taraflarca belirlenen gün ve saatte ilk toplantının yapılması için bir araya gelinir. Aile hukukunda arabuluculuk sürecinin devamı için tarafların ilk oturuma katılması zorunludur. Taraflardan herhangi birinin eksikliği halinde arabulucu tarafından son tutanak düzenlenip arabuluculuk süreci sona erdirilmektedir. 

Tarafların ilk oturuma katılmama noktasına bir mazeretinin bulunması halinde ise mazeretin geçerliliği arabulucu tarafından takdir edilmektedir. 

İlk oturumda, arabulucunun yönlendirmesiyle taraflar uyuşmazlık konusuna ilişkin taleplerini beklentilerini ve görüşlerini sırasıyla ileri sürmektedir. Bu aşamada, tarafların ellerinde bulundurdukları bilgi ve belgeler de değerlendirilmektedir. Tarafların taleplerini açıklamasından sonra müzakere aşamasına geçilir ve uyuşmazlık konusu hakkında uzlaşı sağlanmaya çalışılır.

İlk toplantıda uzlaşma sağlamaması halinde, azami 4 haftalık süre içerisinde yeni toplantılar planlanıp tarafların anlaşması sağlanır. 

Son Tutanağın Düzenlenmesi

Arabuluculuk sürecinin sona ermesi sonucunu doğuran sebeplerden herhangi birinin meydana gelmesi halinde, arabulucu tarafından son tutanak düzenlenmektedir. 

Anlaşma belgesi olarak da bilinen son tutanakta; arabuluculuk sürecine ilişkin detaylar, tarafların uzlaşı sağlayıp sağlayamadığı hususlar yer almaktadır. Arabulucu tarafından düzenlenen son tutanak; arabulucu, taraflar ve varsa vekilleri tarafından imzalanıp arabuluculuk bürosuna teslim edilmektedir.

İcra Edilebilirlik Şerhinin Alınması

Arabuluculuk süreci sonunda imzalanan son tutanağı ilişkin hususların icra edilebilmesi için yetkili mahkemeden icra edilebilirlik şerhinin alınması zorunludur. İcra edilebilirlik şerhi, arabulucunun görev yaptığı yer sulh hukuk mahkemelerine yapılan başvuru sonucu alınmaktadır.

Tarafların kendi iradeleri ile yerine getireceklerini taahhüt ettikleri hususlarda icra edilebilirlik şerhi bulunmadan da edimler yerine getirilebilmektedir. Bir anlaşma hükmünün yerine getirebilmesi için muhakkak icra edilebilirlik şerhinin alınmasına gerek yoktur.

Bunun yanında, noter huzurunda yapılan yahut noter onaylı arabuluculuk son tutanakları resmi belge niteliğinde sayıldığından icra edilebilirlik şerhi alınmadan icraya konulabilmektedir.

Arabuluculuk Sürecinin Sona Ermesi

Aile hukukunda dava şartı olarak zorunlu arabuluculuk sürecinin sona ermesi şu hallerde söz konusudur:

• Tarafların uzlaşı sağlaması, 
• Azami 4 haftalık süre içerisinde uzlaşı sağlanamaması, 
• Arabulucunun taraflara ulaşamaması, 
• Taraflardan herhangi birinin ilk toplantıya katılmaması, 
• Taraflardan birinin ölmesi. 

Yukarıda sayılan hallerin herhangi birinin varlığında aile hukukunda arabuluculuk süreci sona ermektedir. Sürecin sona ermesi ile birlikte arabulucu tarafından son tutanak düzenlenip taraflarca imzalanmaktadır.

Tarafların uzlaşı sağlayamaması yahut taraflardan herhangi birinin eksikliği sebebiyle toplantıların yapılamaması sonucunda aile hukukunda arabuluculuk sürecinin sona ermesi halinde, uyuşmazlığa ilişkin dava açılabilmektedir.

Aile Hukukunda Arabuluculuk Toplantısında Avukatla Temsil

Aile hukukunda dava şartı olarak zorunlu arabuluculuk süreçlerinde avukatla temsil zorunlu bir uygulama değildir. Ancak tarafların uzlaşı sağladığı konular hakkında yeniden dava açılamaması gibi usulü sebeplerden dolayı sürecin bir avukat danışmanlığında yürütülmesi fayda sağlamaktadır.

Aile Hukukunda Arabuluculuk Süreçlerinde Hak ve Yükümlülükler

Aile hukukunda arabuluculuk sürecinde tarafların sahip olduğu haklar şunlardır:

• İhtiyari arabuluculuğa tabi konularda taraflar, arabuluculuk sürecini başlatma, yürütme yahut sona erdirme hususlarında serbesttir.
• Arabulucu, yapılan görüşmelerde yalnızca moderatörlük yapmaktadır. Hususa ilişkin verilecek kararlardan tarafların takdirindedir.
• Taraflar, aile hukukunda arabuluculuk sürecine ilişkin kurulan sözleşmelerde; arabulucu, arabulucu ücreti ve arabuluculuk ücretinin hangi tarafça ödeneceğine ilişkin hususları belirleme hakkına sahiptir.

Arabuluculuk sürecinde ve sonrasında, tarafların uymakla yükümlü olduğu hususlar ise şunlardır:

• Taraflar, arabuluculuk süresince yapılan görüşmelerde ileri sürülen bilgi ve belgelerin gizliliğini korumakla yükümlüdür. Aynı şekilde dosyaya atanan arabulucu da bu süreçte edindiği bilgileri korumakla yükümlüdür.
• Arabuluculuk sürecinin olumsuz sonuçlanması halinde açılacak davada, arabuluculuk sürecinde sunulan teklif ve öneriler, beyanlar, uyuşmazlığın giderilmesi için verilen teklifler dava konusu edilememektedir.
• Taraflar, arabuluculuk sürecinde uzlaşılan konular hakkında yeniden dava açamamaktadır.
• Açılan davada, aile hukukunda arabuluculuk sürecinin kim hangi tarafça başlatıldığına ilişkin bilgiler de gizli tutulmaktadır.

Arabuluculukta Süreler

Aile hukukunda dava şartı olarak zorunlu ara buluculuk sürece en fazla 3 hafta sürmektedir. Bu süre zorunluluk halinde arabulucu tarafından 1 hafta daha uzatılabilmektedir. 

Zaman aşımı süresi ve hak düşündüğü süre gibi davaya ilişkin süreler, arabuluculuk başvurusunun yapılması ile birlikte durmaktadır. Bununla birlikte, son tutanağın imzalanması ile birlikte süreler yeniden işlemeye başlamaktadır.

Aile Hukukuna İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk Ücreti

Aile hukuku ile ilgili uyuşmazlıklarda arabuluculuk ücreti taraf başına saatlik asgari 520 liradır. Uyuşmazlığa 3 ila 5 kişinin taraf olması durumunda ücret, taraf sayısı gözetilmeksizin saatlik asgari 1100 liradır. 

Taraf sayısının 6-10 kişi şimdi ise yine taraf sayısı gözetilmeksizin saatlik asgari 1200 lira ücret ödenmektedir. 11 ve daha fazla kişinin taraf olduğu uyuşmazlıklarda arabuluculuk ücreti taraf sayısı gözetilmektedir saatlik asgari 1300 TL olarak belirlenmiştir. 

Arabuluculuğun dava şartı olarak uygulandığı uyuşmazlıklarda arabuluculuk ücreti ise asgari 12.000 liradır. Arabuluculuk sözleşmesinde aksi kararlaştırılmadığı sürece bedel taraflarca eşit şekilde ödenmektedir

Belirtilen tutarlar asgari ücret tarifesine ilişkin olup arabuluculuk sözleşmesinde daha yüksek bir ücretin ödenmesi söz konusu olabilmektedir. Asgari ücret tarifesi her yıl yeniden yayınlanmakla birlikte, belirtilen ücretler 2024 yılı asgari ücret tarifesine ilişkindir.

Arabuluculuk Sonrasında Aile Hukukuna İlişkin Davanın Açılması

Arabuluculuk süreci sonrasında aile hukukuna ilişkin davanın açılması ancak uzlaşma sağlanamayan konular hakkında mümkündür. Diğer bir ifadeyle taraflarını uzlaşı sağladığı konular hakkında yeniden dava açılması söz konusu değildir. 

Açılan davada arabuluculuk sürecine ilişkin son tutanağın dava dilekçesine eklenmesi zorunludur. Son tutanağın dava dilekçesi eklenmemesi halinde mahkeme tarafından uyuşmazlığın taraflarına eksikliğin giderilmesi için bir haftalık kesin süre verilmektedir. Verilen süre içerisinde son tutanağın dava dilekçesine eklenmemesi halinde dava usulden reddedilmektedir.

Sonuç

Aile hukukunda arabuluculuk süreçleri, bireylerin özel yaşantısını yakından ilgilendiren hususlardan olduğundan titizlikle takip edilmesi gereken bir süreçtir. Süreçte hakkaniyetli bir uzlaşı sağlamaması halinde tarafların ciddi hak kayıpları yaşaması ve konuya ilişkin yeniden dava açılamaması söz konusu olmaktadır. Bu itibarla aile hukukunda arı bursluluk süreçlerinin alanında uzman bir avukat danışmanlığında yürütülmesi oldukça önemlidir.