İşçinin Hamilelik Nedeniyle İşten Çıkarılması

İşçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması, bir işçinin sırf işçinin gebe kalması nedeniyle işten çıkarılmasıdır. Bu şekilde bir işçinin sırf gebe kalması sebebiyle işten çıkarılması ise kanunen mümkün değildir. Aksi halde işçinin başta işe iade davası açarak tazminat talep etmek, ayrımcılık tazminatı talep etmek ve diğer alacak haklarını istemek gibi pek çok hakkı bulunur.

İşveren İşçiyi Hamilelik Nedeniyle İşten Çıkarabilir mi?

İşveren işçiyi hamilelik nedeniyle işten çıkaramaz. Zira İş Kanunu m.18’de ırk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenlerle işçinin işten çıkarılamayacağı açıkça ifade edilmiştir.

Hukuka uygun bir işçi çıkarma ise esasen iki şekilde mümkündür. Bunlardan birincisi haklı nedenle işten çıkarma iken diğeri ise geçerli nedenle işten çıkarmadır. Haklı nedenle işçi çıkarma derhal fesih olarak bilinir ve İş Kanunu madde 25 düzenlemesinde yer alır.

Geçerli nedenle işçi çıkarma ise İş Kanunu madde 17’de yer alır ve süreli fesih olarak bilinir. Bu tür bir fesihte işçinin performansı veya işyerinin ekonomik durumu geçerli neden olarak gösterilir. Önceden fesih ihbar süresine uyularak fesih yapılır. 

Açıkça kanun maddelerinden anlaşılacağı üzere bir işçinin işten çıkarılması için geçerli neden bulunmalıdır. Örneğin işçinin performans düşüklüğü bir geçerli fesih nedenidir. Ancak sadece hamilelik nedeniyle işçi işten çıkarılamaz. Bunun haricinde hamile işçinin herhangi bir fesih sebebi oluşturacak davranışı elbette işten çıkarılmasına yeterli olur. Ancak bunun da suistimal edilerek aslında hamile olduğu için başka nedenler bahane edilerek işçinin çıkarılmaması gerekir.

Hatta işçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması değil, hamile işçiye işveren tarafından çalışma koşullarında ayrıcalıklar sağlanmalıdır. Hamile işçinin hakları şunlardır:

• İş Kanunu madde 7/4 düzenlemesine göre hamile işçiye hamileliği boyunca rutin hastane kontrolleri için ek izinler verilir.
• Bu izinlerden ötürü de ücretinden kesinti yapılamaz. Doktor raporu ile gerekli görülen durumlarda, hamile işçi sağlığına uygun düşecek daha hafif işlerde çalıştırılmak zorundadır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.
• Normal şartlarda işçinin bazı kusurlu davranışı ile neden olduğu sağlık probleminden ötürü devamsızlığının ardı ardına 3 iş günü yahut 1 ayda 5 iş gününden fazla olması durumunda işverene haklı nedenle derhal fesih imkanı doğar. Ancak bu durumdaki işçi gebe ise derhal fesih değil fesih ihbar süreleri + 6 haftalık süre sonrasında fesih imkanı söz konusu olur.
• Hamile işçi ayrıca doğumdan 8 hafta öncesine rastlayan kısım için ücretli izin hakkına sahiptir. Yani bu dönemde çalışmaz ve çalışmadığı gibi ücrete de hak kazanır. Bu konu ile ilgili olarak ‘doğum izni’ başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Hamilelik Nedeniyle İşten Çıkarılan İşçinin Hakları Nelerdir?

Hamilelik nedeniyle işten çıkarılan işçinin hakları şunlardır:

• İşe iade davası açmak,
• İşe iade davasında fesih haksız bulunursa çalıştırılmayan süre için tazminat talep etmek,
• Ödenmemiş ücretleri, fazla mesai alacaklarını, kullandırılmayan yıllık izin ücretleri gibi işi alacaklarını talep etmek,
• Kıdem tazminatı talep etmek,
• İhbar tazminatı talep etmek,
• Ayrımcılık tazminatı veya kötüniyet tazminatı talep etmek.

Yukarıda yer alan hususlar işçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması sonucu işçinin talep edebileceği haklardır. Ancak bu hakların talep edilebilmesi için hak kazanılan tazminat türünün şartlarının sağlanması gerekir. Aşağıda söz konusu tazminatlarla ilgili ayrıntılı açıklamalar yapılmıştır.

Ayrımcılık Tazminatı

Ayrımcılık tazminatı, iş ilişkisi içerisinde veya iş ilişkisinin sona ermesinde işverenin eşit davranma borcuna aykırı davranması nedeniyle işçinin talep ettiği tazminat türüdür. Ayrımcılık tazminatına uygulamada ayrım tazminatı da denilmektedir.

Ayrımcılık tazminatı 4857 sayılı İş Kanunu m.5/f.6’da şu şekilde düzenlenmiştir: 

“İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında işçi, 4 aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir. 2821 s. Sendikalar Kanununun 31. maddesi hükümleri saklıdır.”

Yukarıda yer alan düzenleme uyarınca, işçinin bu tazminatı alabilmesi için ayrımcı bir davranışa maruz kalması yeterlidir. Ayrımcı davranışlardan kastedilen  dil, din, ırk, cinsiyet, felsefi inanç gibi sebeplere dayanan davranışlardır. Dolayısıyla farklı ücret uygulanmasının nedeni dil, din, ırk, cinsiyet, felsefi inanç gibi sebeplere dayanıyorsa ayrımcılık tazminatı talep edilebilir. 

Bunlarla birlikte işveren, biyolojik anlamda veya işin niteliği gereği bir zorunluluk ortaya çıkmadıkça cinsiyet veya gebelik sebebiyle farklı davranamaz. Ayrıca işçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması da mümkün değildir.

İşçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması sonucu işçinin ayrımcılık tazminatı talep etme hakkı bulunur. Bu duruum Yargıtayca şu şekilde ifade edilmiştir:

“Somut uyuşmazlıkta; dava dilekçesinde davacının işten haksız olarak çıkarıldığı, feshin gerçek nedeninin davacının hamileliği olduğu ve bu nedenle ayrımcılığa uğradığı, (…) dosyadaki mevcut delil durumuna göre davacının hamileliği nedeniyle ayrımcılık yapılarak iş sözleşmesinin feshedildiği anlaşılmakta olup, ayrımcılık tazminatının koşulları oluşmuştur. Davalı işveren ise 4857 sayılı Yasanın 5. maddesinin son fıkrasına göre bir ihlalin mevcut olmadığını kanıtlayamamıştır. “ (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi de 2016/1423 Esas, 2019/11167 K.)

Diğer Tazminat ve Alacak Hakları

İşçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması halinde, işçinin işe iade davası açma hakkı bulunur. Feshin nedenine ve gösterilen nedenin haklılığına göre bu davada verilecek karar değişir.

İşe iade davasında mahkemece feshi haksız bulursa hamile işçi lehine çalıştırılmayan 4 aylık süre için 4 aylık ücret tutarında tazminat, işe iade için başvuru ve başvurunun yapılması durumunda işverenin işçiyi geri almaması ihtimaline karşı 4 – 8 aylık ücret arasında tazminat hükmü verilir.

İşçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması halinde yine şartlar karşılanıyorsa kıdem ve ihbar tazminatı da istenebilir. Ayrıca eğer ki işçinin içerde ödenmemiş ücreti, fazla mesai alacağı, kullandırılmamış yıllık izin ücreti vs. gibi işçi alacakları da ayrıca talep edilebilir.

Eğer kadın işçi, iş güvencesi kapsamında değilse, işe iade yoluna gidemez. Bu durumda işçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması işlemi yapılan işçi, kötü niyet tazminatı ya da ayrımcılık tazminatı isteyebilir.

Hamilelik Nedeniyle İşten Çıkartılan İşçinin Yapması Gerekenler Nelerdir?

Hamilelik nedeniyle işten çıkartılan işçinin yapması gerekenlerden ilki işe iade davası açmaktır. Zira bu dava ile işçinin tazminat alması mümkündür. Ayrıca işçinin sözleşme feshi nedeniyle kıdem ve ihbar tazminatı alma şansı da bulunur. Ayrıca işçinin içeride kalan ücrete ilişkin alacak haklarını da talep etmesi mümkündür.

Bu noktada bir üst başlıkta ifade edilen hakların hangilerinin şartları sağlanıyorsa ona uygun bir hukuki yol haritası çizilmelidir. Zira her bir hakkın kullanılması için bu hakların şartlarının sağlanması gerekir. Bu noktada bir üst başlıkta her bir hakkın hangi şartlarda oluşacağı açıklanmıştır.

İşçinin hakları çoğunlukla dava yoluyla hukuki usuller benimsenerek kullanılmalıdır. Bu noktada işçinin haklarını kullanırken kanunen belirlenen usullere uygun olarak hareket etmesi son derece önemlidir. Aksi halde işçi üzerinde haklar doğmasına rağmen talep reddedilebilir veya süreç uzayabilir. Dolayısıyla sürecin başından itibaren alanında uzman bir işçi avukatına danışılması faydalı olacaktır.

Davada İspat ve İspat Yükü

İşçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması halinde, bu durumun ayrımcılık yasağını ihlal niteliğinde olduğu, eşitlik ilkesine ayrırılık teşkil ettiği ve feshin haksız olduğu hususları işçi tarafından ispatlanmalıdır. 

İspat yükünün işçide bulunduğu hususu 4857 sayılı İş Kanunu m. 5’te şu şekilde ifade edilmiştir: 

“20.madde hükümleri saklı kalmak üzere işverenin yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davrandığını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur.” 

Yukarıda yer alan kanun maddesinden açıkça anlaşılacağı üzere, işverenin eşit davranma borcuna aykırı davrandığı hususunu işçi ispat etmelidir. Ancak bu durumun iki istisnası vardır ve bu iki durumda işveren eşit davranma borcuna uygun davrandığını ispat etmekle yükümlüdür.

İşverenin ispatla yükümlü olduğu ilk husus, işçinin öne sürdüğü argüman ve idalarını bazı dolaylı ve yan olaylara dayanarak ispat etmesi halidir. İkinci durum ise söz konusu eşitliğe aykırı durum sonucunda işveren sebep gösterilmeksizin veya geçerli sebep olmaksızın iş sözleşmesini feshetmesidir. Bu durumda fesih halinde işçinin eşit işlem borcuna aykırılık iddiası varsa feshin geçerli bir fesih olduğu iddiası işverence ispatlanmalıdır.

İş Davası Avukatlık Ücreti ve Masraflar

İşçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması davası avukatlık ücreti, genellikle dava sonucu elde edilecek para miktarı üzerinden yüzdelik olarak belirlenir. Bu kapsamda iş davası için genellikle %10-%25 arasında avukatlık ücreti alınır. İş davası masrafları ise 2024 yılı için ortalama olarak 4000 TL’dir. 

2024 yılı için işçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması davası avukat ücreti en az 17.900 TL’dir. Bu ücret, Avukatlık Asgari Ücret Tarifesinde 2024 yılı için belirlenen asgari miktardır. Bu ücretin altında ücret belirlenmesi kanuna aykırıdır.

İş Davası Ne Kadar Sürer?

İşçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması davası 2024 yılı için yaklaşık olarak 1-1,5 yıl sürmektedir. Bu süre mahkemelerin iş yoğunluğu ve usuli işlemlerin doğru yapılıp yapılmamasına göre değişebilir.

Sonuç

İşçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması sonucu işçinin başvurabileceği pek çok hukuki yol bulunur. Bunların en temelinde işçinin talep edebileceği çeşitli tazminat hakları vardır. Ancak işçinin bu haklarını kullanırken kanunen belirlenen usuli işlemleri doğru yapması gerekir. Aksi halde başvurular reddedilebilir veya süreç uzayabilir. Bu kapsamda işçinin hamilelik nedeniyle işten çıkarılması sürecinin başından itibaren alanında uzman bir işçi avukatına danışılması faydalı olacaktır.