Ücretsiz İzin Nedir?

Ücretsiz izin uygulaması, işçi ve işveren arasındaki anlaşmayla iş sözleşmesinin belirli süreyle askıya alınmasıdır. Ücretsiz izne ayrılan işçi bu sürede maaş alamayacak ama aynı zamanda çalışmayacaktır.

Ücretsiz izne ayrılma uygulaması işverence talep edilecekse mutlaka işçiye yazılı bir teklif sunulması gerekir. Sonrasında ise işçinin 6 gün içinde bu teklifi yine yazılı olarak kabul etmesi gerekir. Aksi halde teklif geçersiz olacaktır. İşverence zorla ücretsiz izne çıkarılıyorsa işçinin tazminat alacak hakları gündeme gelir.

Ücretsiz İzin Nedir?

Ücretsiz izin, iş sözleşmesinin askıya alınarak işverenin ücret ödememesi, buna karşılık işçinin ise çalışmamasıdır. Ücretsiz izin işçi tarafından talep edilebileceği gibi işverence de teklif edilebilir.

Ücretsiz izin uygulaması işçi açısından iş sözleşmesinde esaslı değişiklik sayılacağından İş Kanunu m.22’de beliritlen usulün izlenmesi gerekir. İş Kanunu m.22’de bu usul şu şekilde düzenlenmiştir:

“İşveren, iş sözleşmesiyle veya iş sözleşmesinin eki niteliğindeki personel yönetmeliği ve benzeri kaynaklar ya da işyeri uygulamasıyla oluşan çalışma koşullarında esaslı bir değişikliği ancak durumu işçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu şekle uygun olarak yapılmayan ve işçi tarafından altı işgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamaz. (…)”

Yukarıda yer verilen kanun metninden açıkça anlaşılacağı üzere, işverence yapılacak ücretsiz izne çıkarılacak işçiye teklifinin yazılı olarak yapılması ve işçinin de 6 gün içinde bunu yazılı olarak kabul etmesi gerekir. Aksi halde yapılan teklif reddedilmiş sayılır ve geçersizdir.

Özel Sektör Ücretsiz İzin Kaç Gündür?

Özel sektör ücretsiz izin en fazla 3 aydır. 

Temel olarak geçici sayılamayacak kadar uzun bir süre ile ücretsiz izne çıkarılması, kanunlarımızda yer alan askı süresinin ve ücretsiz iznin geçici olması kuralına aykırılık teşkil eder. Bunun sonucunda ise işverenin ücret ödeme borcuna aykırı davranmasına dayanarak işçiye sözleşmesini haklı nedenle feshetme hakkı verecektir.

657 s.k. Memur Ücretsiz İzin Kaç Gündür?

657 s.k. memur ücretsiz izin süresi, memuriyet süresi boyunca en fazla 2 defa kullanılmak koşuluyla toplam 1 yıldır. Ancak bu iznin kullanılabilmesi için memurun 5 hizmet yılını tamamlamış olması gerekir. 

Memurların ücretsiz izne ayrılması hususu 657 sayılı kanunun 108.maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir:

“Memura, yıllık izinde esas alınan süreler itibarıyla beş hizmet yılını tamamlamış olması ve isteği hâlinde memuriyeti boyunca ve en fazla iki defada kullanılmak üzere, toplam bir yıla kadar aylıksız izin verilebilir(…).”

Ücretsiz İzin Şartları Nelerdir?

Ücretsiz izin şartları şunlardır:

• İşverenin ücretsiz izne ayırma talebini işçiye yazılı olarak teklif etmesi,
• İşçi, 6 gün içinde bu teklifi yazılı olarak kabul etmiş olması,
• Ücretsiz iznin kullanımının mevzuatta belirlenen çerçevede kullanılması.

İşçi eğer 6 işgünü içinde yazılı olarak ücretsiz izni kabul etmezse, ücretsiz izne çıkarılamaz. Bu şekilde reddedilen teklife karşı işverenin ise ya hiç bu teklifi yapmamış gibi işe devam etmesi ya da işçiyi işten çıkartması gerekir.

Eğer işçiyi işten çıakrtmak yoluna başvurursa feshin geçerli ya da geçersiz olması noktasına uyuşmazlık ortaya çıkabilir ve işçi dava açabilir.

Ücretsiz İzin Nasıl Kullanılır?

Ücretsiz izin, işçi tarafından kullanılmak isteniyorsa, ilgili izin talebinin işverene yazılı olarak bir dilekçe ile sunulmasıyla kullanılır. Ücretsiz izne ayrıma talebi işverence kullanılmak isteniyorsa, ücretsiz izne ayırma talebini içeren teklifin işçiye sunulması ve işçinin bunu 6 gün içinde yazılı olarak kabul etmesiyle kullanılır.

Ücretsiz İzin Yıllık İzinden Düşer Mi?

Ücretsiz izin yıllık izinden düşmez. Ayrıca işçi ücretsiz izindeyken iş sözleşmesi askıda olacağından ücresiz izinde bulunulan zaman dilimini de işçinin kıdem süresinden sayılmaz. Bu bağlamda yıllık izin hesabında da iznin hak edileceği gün de ücretsiz izne ayrıldığı süresi kadar ileriye gitmiş olur.

Ücretsiz İzin Verilmezse İşçi Ne Yapabilir?

Ücretsiz izin uygulaması esasen iş sözleşmesinin geçici olarak askıya alınması anlamına geleceğinden iki tarafın anlaşmasıyla uygulanabilir. Ancak bu durumun istisnası olarak İş Kanununda işçiye tanınmış bir hak varsa işçi bu hakkını kullanmak için başvurabilir. Eğer bu hakkı kullandırılmaz yani ücretsiz izin verilmezse işçi haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. 

Haklı nedenle sözleşmesini feshettiği için bir yıldan uzun süre çalışması varsa kıdem tazminatı alabileceği gibi varsa diğer hakları olan ücret alacağı, fazla mesai, yıllık izin, AGİ gibi haklarını da aynı davada talep edebilir. 

Kanunda sayılan ücretsiz izne ayrılma türleri arasında doğum izni ve yol izni bulunmaktadır. Yol izni İş Kanunu m.56’da şu şekilde düzenlenmiştir:

“Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. İşveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır.”

Doğum izni ise İş Kanunu m.74’te şu şekilde düzenlenmiştir:

“Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır(…)”

Zorla Ücretsiz İzne Gönderilen İşçi Ne Yapabilir?

Zorla ücretsiz izne gönderilen işçi, iş sözleşmesini feshedebilir. Zira, ücretsiz izin uygulaması, iş sözleşmesinde esaslı değişiklik sayılacağından işçinin onayına tabidir. İşçinin onayı olmaksızın zorla ücretsiz izne çıkarılma hüküm doğurmayacaktır. Ancak hüküm doğurmayan ücretsiz izin uygulamasına rağmen çalıştırılmayan işçinin bu doğrultuda iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatı ve diğer alacak haklarını talep etme imkanı doğar.

Eğer şartları da oluşmuşsa işçi kıdem ve ihbar tazminatı alabilir. Ödenmemiş ücret ve agi alacağı, yıllık izin alacağı, fazla mesai alacağı gibi hakları için işçi alacağı davası ile işverenden talep edebileceği alacak kalemleri de bulunur. Buna göre işçinin ücretsiz izne çıkarılması işverenin haksız feshi hükmündeyse işe iade davası da açılabilir.

Bu kapsamda, çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapılarak zorla ücretsiz izne gönderildiği iddiası işçi tarafından ispatlanmalıdır. Dolayısıyla işçinin zorla ücretsiz izne çıkarıldığı veya hamilelik nedeniyle işten çıkarıldığı hususunu işçi iddia ettiğinden, bu durumun iddiasını ispat yükü işçidedir. 

Sonuç

Ücretsiz izin talep edilmesi veya işverence işçinin ücretsiz izne gönderilmesi hususu kanunen doğrudan düzenlenen uygulamalardır. Bu sebeple gerek işverence gerekse işçi tarafından bu talepte bulunulması halinde öncelikle kanunen belirlenen usuli işlemlerin doğru yapılıp yapılmadığı incelenir. Ayrıca bu hakkın yine kanunen belirlenen şartların sağlanarak talep edilmesi gerekir. Aksi halde hak kayıpları yaşanbilir. Bu anlamda sürecin başından itibaren alanında uzman bir iş hukuku avukatına danışılması faydalı olacaktır.