İşçinin Fazla Mesai Ücretinin Ödenmemesi

İşçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi halinde, işçinin başvurabileceği birçok farklı hukuki yol bulunur. Bu durumda işçi haklı nedenle iş sözleşmesini derhal feshederek hiçbir hak kaybı olmadan işten ayrılabilir. Bunun dışında, iş ilişkisini devam ettirerek fazla mesai ücretini dava yoluyla işverenden talep edebilir.

Fazla Mesai Nedir?

Fazla mesai, işçinin işverenle anlaştığı haftalık çalışma saatinden daha fazla süre boyunca çalıştırılmasıdır. Fazla mesai, iki şekilde ortaya çıkabilir: Fazla sürelerle çalışma ve fazla çalışma.

Fazla çalışma: İş Kanunu uyarınca, haftalık çalışma saati en fazla 45 saattir. Yeraltı işçilerinde ise en fazla 37.5 saattir. İşçinin bu saatleri aşan haftalık çalışmaları, fazla çalışma olarak nitelendirilir. Fazla çalışmada, işçi normal zamandaki saatlik ücretinin 1.5 katını almaya hak kazanır.

Fazla sürelerle çalışma: İşçi ve işveren, İş Kanunundaki haftalık çalışma saat limitinin (45 saatin) altında bir süre belirlemiş olabilir. Örneğin haftalık çalışma süresi 40 saat olabilir. Bu durumda, belirlenen süreyi aşan kısım fazla sürelerle çalışma olarak nitelendirilir. Fakat 45 saati de aşan çalışma yapılırsa bu kısım fazla çalışma sayılır.

Örneğin haftalık 40 saatlik çalışma öngörülen yerde işçi 50 saat çalışmışsa 5 saatlik fazla sürelerle çalışma, 5 saatlik de fazla çalışma yapılmış demektir. Fazla sürelerle çalışmada, işçiye normal zamandaki saatlik ücretinin %25 fazlası ödenir.

Fazla Mesai Ücretinin Ödenmemesi Nedeniyle Haklı Fesih

Fazla mesai ücretinin ödenmemesi nedeniyle haklı fesihte bulunmak mümkündür. İşçiye fazla mesai yaptırılmasına rağmen bunun ücreti ödenmiyorsa, işçi yazılı bildirimde bulunarak iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir.

İş Kanunu m. 24 hükmünde, işçinin iş sözleşmesini haklı nedenlerle feshedebileceği haller sayılmıştır. İlgili maddedeki “e” bendi şu şekildedir:

“İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse”

İlgili hüküm uyarınca, işçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi halinde haklı nedenle sözleşmeyi derhal feshetme imkanı bulunur. Böylelikle, iş ilişkisi sona erdirilir ve işverenden her türlü alacak talep edilebilir.

İşçinin iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmesi ile ilgili daha detaylı bilgiler, “işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle feshi” yazımızda bulunmaktadır.

Fazla Mesai Alacağı Davası

Fazla mesai alacağı davası, işçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi halinde açabileceği dava türüdür.

Fazla mesai ücretini alamayan işçi, doğrudan dava açamaz. Öncelikle zorunlu arabuluculuk süreci başlatılmalıdır. Aksi takdirde, doğrudan mahkemede dava açılırsa mahkeme davayı usulden reddeder.

İşçi, fazla mesai yaptığını gösterir her türlü bilgi, belge, rapor, tanık vs gibi delilleri hazırlar ve davalının yerleşim yerindeki veya işin görüldüğü yerdeki adliyeler bünyesinde yer alan arabuluculuk bürosuna başvuruda bulunur.

Sonrasında, arabuluculuk süreci başlar ve kural olarak en fazla 3 hafta sürer. Arabulucunun gerekli görmesi halinde, bu süre 1 hafta daha uzatılabilir. Bu görüşmelerde uyuşmazlık çözümlendiği takdirde sorun ortadan kalkar. Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamazsa durum tutanak altına alınır ve işçi artık dava açabilir.

İşçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi ve arabuluculuk aşamasında da sorunun çözülememesi halinde, iş mahkemesinde dava açılabilir. Bu dava, davalının yerleşim yerindeki veya işin görüldüğü yerdeki iş mahkemelerinde açılabilir. İş mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde ise asliye hukuk mahkemelerinde açılabilir.

Mahkemeye, işçinin fazla mesai yaptığına ilişkin tüm bilgi, belge, rapor, kayıt, tanık vs gibi deliller dava dilekçesiyle ve arabuluculuk tutanağıyla birlikte sunulur. Mahkemenin yapacağı inceleme neticesinde, fazla mesai ücretiyle ilgili hüküm verilir.

İşçi, fazla mesai alacağı davasını işten ayrılarak açabileceği gibi iş ilişkisine son vermeden de sırf bu alacağı için dava açabilir. Burada işten ayrılma şartı yoktur.

Fazla Mesai Ücreti ile Birlikte Diğer Alacak ve Tazminatların İstenmesi

İşçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi halinde, fazla mesai ücreti ile birlikte diğer alacak ve tazminatlar da işverenden istenebilir. Aşağıda, bu konuda akla gelen temel istemlerden hangilerinin ne şekilde istenebileceği izah edilmiştir.

Kıdem Tazminatı: Fazla mesai ücreti ödenmeyen işçi, iş sözleşmesini feshederek bu ücreti talep edebileceği gibi kıdem tazminatını da işverenden talep edebilir. İşçinin istifası, haklı nedenle olduğu için kıdem tazminatı istemesine mani olmayacaktır.

Kıdem tazminatı için işçinin en az 1 yıllık kıdeminin de bulunması zorunludur. Kıdem tazminatı ile ilgili bilinmesi gereken tüm detaylar, “kıdem tazminatı nasıl alınır” yazımızda bulunmaktadır.

İhbar Tazminatı: İşçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi nedeniyle haklı nedenle istifa etmesi halinde, ihbar tazminatı da gündemden kalkar. Çünkü işçi haklı nedenle derhal sözleşmesi feshetmiştir. 

Yıllık İzin Ücreti: İşçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi nedeniyle dava açması halinde, daha önce hak kazandığı ve henüz kullanmadığı yıllık izin günleri varsa bunlara karşılık gelen ücreti işverenden talep edebilir.

Çalışma Ücreti: İşçinin fazla çalışma ücretinin ödenmemesi nedeniyle dava açması halinde, ilgili aya ait çalışma ücreti varsa bu ücreti de fazla mesai ücretiyle birlikte işverenden talep edebilir.

Diğer ücretler ve alacaklar: Fazla mesai ücreti ödenmeyen işçi, bunun yanında işverene karşı ileri sürebileceği iş ilişkisiyle ilgili başka alacakları mevcutsa bunlar için de aynı davada talepte bulunabilir.

Görüldüğü üzere, fazla mesai ücretinin ödenmemesi halinde yalnızca bu ücret değil bununla birlikte diğer alacaklar da işverenden talep edilebilir. Fakat her birinin kendine özgü şartları gerçekleşmiş olmalı ve bu talepler, doğru hukuki zeminde ileri sürülmelidir.

Fazla Mesainin İspatı

Fazla mesai ücretinin ödenmemesi nedeniyle dava açan işçi ve davalı işveren arasında, ispat konusu merak edilmektedir.

Fazla mesai yaptığını iddia eden işçi, bunu ispatla yükümlüdür. Bunun için işyerindeki iş planları, haftalık çalışma çizelgeleri, giriş çıkış sistemi varsa buradaki saatler delil olarak gösterilebilir. Fakat sayılan araçlar genelde işverenin kontrolünde olduğu için, işçi fazla mesaisini ispatlamakta zorlanabilir.

Bu noktada, tanık deliline değinmekte yarar vardır. İşçi, fazla mesai yaptığını tanıklara dayanarak da ispat edebilir. Burada tanık sayısı ne kadar fazla olursa işçi için o denli iyi olur.

Yargıtay’ın da genel kabulüne göre bu konudaki kıstaslar şöyledir: 

Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tarafların, tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada göz önüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır. (Yargıtay 9. HD E. 2015/25462 K. 2018/22543 K.T. 06.12.2018)

Yargıtay kararından da anlaşılabileceği üzere, işçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi nedeniyle açılan davada birçok farklı ispat aracı kullanılabilir.

Yıllık 270 Saati Geçen Fazla Mesai Durumu

İş Kanunu m. 41 uyarınca, işçinin bir yıllık fazla çalışma süresi 270 saatten fazla olamaz. Bu bir üst sınırdır. Fakat uygulamada bazı işverenler, işçilerini 270 saati aşan fazla mesailerle çalıştırmaktadır.

Yıllık 270 saati geçen fazla mesai ile karşılaşan işçi, İş Kanunu m. 24/II-f hükmü uyarınca iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedip istifa ederek kıdem tazminatı dahil tüm alacaklarını işverenden talep edebilir. Bunun için işverene yazılı fesih bildiriminde bulunmalı ve sonrasında, yukarıda da anlatılan fazla mesai alacağı davası için arabuluculuk sürecini başlatmalıdır.

Yıllık 270 saati aşan mesaisi olan işçi, 270 saati aşan kısım için de işverenden fazla mesai ücretini talep edebilir. Dolayısıyla, işçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi halinde istifa etmeden doğrudan fazla mesai ücretini dava etme imkanı da bulunur.

Yıllık 270 Saate Kadar Olan Fazla Mesainin Maaşa Dahil Edilmesi Durumu

Yıllık 270 saate kadar olan fazla mesainin maaşa dahil edilmesi durumuyla sık karşılaşılmaktadır. Buna göre bazı işverenler, işçi ile anlaştıkları mesai saatini aşan fazla çalışmaların ücretinin aylık ücrete dahil olduğuna dair iş sözleşmesine hüküm koymaktadır.

Bu durumda, ileriki bir zamanda işçinin haftalık çalışma süresini aşan bir çalışma yapması halinde, yıllık 270 saat aşılmadığı sürece fazla mesai ücreti alma imkanı ortadan kalkar. İşçi, fazla mesai yapmış olmasına rağmen mutad aylık ücretini almaya devam eder. Çünkü yıllık 270 saat henüz aşılmamıştır.

İşçinin iş ilişkisinde böyle bir sorun yaşamaması için, işin başlangıcındaki sözleşme süreçlerini uzman bir iş hukuku avukatına danışarak yürütmesinde yarar vardır. Eğer işçi farkında olmadan böyle bir hükme imza atmışsa bu durumda işverenin bu hususta işçiyi bilgilendirip muvafakatini almış olup olmadığına bakılır.

İşçisini bu konuda aydınlatmayan ve uzun bir sözleşmenin belli bir bölümüne bu tür bir hüküm koyan işverene karşı, ilgili hükmün geçersizliğine yönelik dava açılabilir. Yargıtay kararları çerçevesinde işçiyi korumaya yönelik bu tür hukuki önlemler geliştirilmiş olsa da en sağlıklı durum, başta uzman avukata danışarak iş sözleşmesini imzalamaktır.

Fazla Mesai Davası Ne Kadar Sürer?

Fazla mesai davası, ortalama 1 yıl sürer.

Fakat mahkemelerin yoğunluğu, fazla mesailerin ispatına ilişkin süreç ve karşı tarafların iddia ve talepleri çerçevesinde sürenin uzaması da söz konusu olabilir. 

Fazla Mesai Davası Avukatlık Ücreti ve Dava Masrafları

Fazla mesai davası masrafları, 2024 itibariyle ortalama 3.000 TL’dir. 

Fakat bu masraf; tanık sayısına, bilirkişi görevlendirmesi yapılıp yapılmamasına, tebligat sayısına ve diğer etmenlere göre değişkenlik gösterebilir.

Fazla mesai davasıyla ilgili avukatlık ücreti ise yüzde üzerinden belirlenir. Bu belirleme, somut olayın şartlarına ve fazla mesai alacakları ile birlikte başka taleplerin de ileri sürülüp sürülmeyeceğine göre yapılır.

Fazla Mesai Ücreti Zamanaşımı

Fazla mesai ücreti zamanaşımı, 5 yıldır.

5 yılın başlangıcı ise ücretin ödenmesi gereken zamandır. İşçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi durumunda, hukuki yollara başvurmak için 5 yıllık süresi bulunur. Süre dolduğu takdirde, işverene karşı bu talep ileri sürülemez.

Sonuç

İşçinin fazla mesai ücretinin ödenmemesi durumunda, işçi haklı nedenle sözleşmeyi derhal feshedip işverene fazla mesai alacağı davası açabileceği gibi iş ilişkisini sona erdirmeden de fazla mesai alacağı davası açabilir. Her bir yola ilişkin dikkat edilmesi gereken birçok detay bulunur. Bu noktada, uzman iş hukuku avukatından destek alarak süreci yürütmekte yarar vardır.