İhtiyari Arabuluculuk Nedir?

İhtiyari arabuluculuk, tarafların takdirine bırakılabilen konularda başvurulabilen alternatif çözüm yollarındandır. Dava yoluna kıyasla, maliyet ve zaman açısından hesaplı olması sebebiyle sıklıkla başvurulan bir yoldur. Arabuluculuk görüşmeleri tarafların istek ve iradeleri esas alınarak ilerletildiğinden süreçte oldukça dikkatli olmak gerekmektedir.

İhtiyari Arabuluculuk Nedir?

İhtiyari arabuluculuk kanunla izin verilen dava türlerinde, mahkemeye başvurmadan önce uyuşmazlığın giderilebildiği bir tür alternatif çözüm yoludur. 

İhtiyari arabuluculuk çözüm yoluna başvurulması halinde taraflar, aralarındaki uyuşmazlık konusu hakkında uzlaşıya varmak adına bir arabulucu eşliğinde görüşmeler yapmaktadır. Bu noktada arabulucu karar mekanizması değildir. Taraflar kendi taleplerini ve menfaatlerini ileri sürerek uzlaşıyı ağlamaya çalışmaktadırlar.

Bu itibarla, mahkeme yahut tahkim yoluna başvurmadan önce arabuluculuk yolu tercih edilebilmektedir. Taraflar, arabuluculuğa başvuru, süreci devam ettirmek yahut süreci sonlandırmak konusunda herhangi bir zorlamaya tabi tutulamaz. Arabuluculuk sürecine başlandıktan sonra sürecin sona erdirilip mahkemeye başvurulması da mümkündür.

Hangi Davalar İçin İhtiyari Arabuluculuğa Başvurulabilir?

Tarafların iradesine bağlı olan özel hukuk davalarında arabulucuya başvurmak mümkündür. Dolayısıyla tarafların üzerinde sözleşme yapabileceği, icraya konu olabilecek hususlarda mahkemeden önce arabulucuya gidilmesi mümkündür. 

Örneğin, rekabet yasağı sözleşmesi, komisyon sözleşmeleri, yayım sözleşmeleri veya çek ve bonodan kaynaklanan uyuşmazlıklarda arabulucuya gidilebilmektedir. Bununla birlikte, fazla mesai ücret alacakları yahut iş akdinin feshine ilişkin işçi işveren uyuşmazlıklarında ihtiyari arabuluculuk başvurulabilmektedir. 

Nişanın bozulması sebebiyle hediyelerin iadesi, mal paylaşımı, tazminat ve nafakanın belirlenmesi, miras ortaklığının giderilmesi hususlarda da arabulucuya ihtiyari olarak başvuruda bulunmak mümkündür. 

Kanunda sayılan bazı durumlarda arabulucuya başvurulması zorunludur. Örneğin tüketici uyuşmazlıkları, kat mülkiyeti uyuşmazlıkları, kira ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlıklar yahut ortaklığın giderilmesi davalarında arabulucuya gidilmesi bir dava şartı olarak getirilmiştir. Konu hakkındaki detaylı bilgi “zorunlu arabuluculuk nedir” başlıklı makalede açıklanmaktadır.

Hangi Davalar İçin İhtiyari Arabuluculuğa Başvurulamaz?

Kamu düzenini ilgilendiren, kişilerin iradesinin esas alınmadığı yahut sözleşmeye dayanmayan hususlarda arabulucuya başvurulamaz.

Örneğin ceza davalarında, nüfus bilgilerinin değiştirilmesine ilişkin davalarda yahut velayet davalarında arabulucuya başvurulması mümkün değildir.

İhtiyari Arabuluculuk Süreci Nasıldır?

İhtiyari arabuluculuk süreci şu aşamalardan oluşur:

• Arabulucunun atanması
• Hazırlık çalışmalarının yapılması
• İlk toplantının yapılması,
• Konuya ilişkin inceleme ve araştırmaların yapılması,
• Taraflar arasında müzakerelerin yapılması,
• Arabuluculuk sürecinin sona ermesi,
• Arabuluculuk anlaşmasının hazırlanması. 

Sayılan aşamalar arasında kural olarak kesin bir sıralama yoktur. En doğru sonuca varabilmek adına, sonuç aşamasında dahi inceleme-araştırma aşamasına dönüş sağlanabilmektedir. 

Arabulucunun Belirlenmesi

İhtiyari arabuluculuk sürecinde taraflar, arabuluculuk siciline kayıtlı bir arabulucu üzerinde anlaşarak süreci başlatabilmektedir. Aynı şekilde, arabuluculuk bürolarına başvurarak taraflara bir arabulucu atanması da talep edilebilmektedir.

Arabulucu tayin edildikten sonra taraflara ilişkin iletişim bilgileri arabuluculuk bürosuna iletilir. Arabuluculuk bürosu, atanan arabulucuya iletişim bilgilerini sunmaktadır. 

Hazırlık Çalışmalarının Yapılması

Atanan arabulucu taraflara bir bilgilendirme yapıp sürece ilişkin açıklamalarda bulunmaktadır. Bu bilgilendirme çeşitli şekillerde olabileceği gibi uygulamada e-posta üzerinden iletişim kurulması tercih edilmektedir. 

Bu noktada arabulucu ve taraflar arasında arabuluculuk faaliyetinin nasıl yürütüleceğine, tarafların hak ve yükümlülüklerine ilişkin bilgilendirmelerin yer aldığı arabulucu sözleşmesi yapılmalıdır. Arabulucu sözleşmesi yazılı olarak yapılabileceği gibi sözlü olarak da yapılabilmektedir.

Hazırlık aşamasında arabulucu, ilk toplantının yapılması için her iki tarafa da uygun olan yer ve zamanın belirlenmesi için taraflarla iletişime geçmektedir. Tarafların bu hususta ortak bir karara varamaması halinde, ilk toplantı yer ve zamanı arabulucu tarafından belirlenip taraflara bildirilmektedir.

İlk Toplantının Yapılması

İlk oturumda tarafların talepleri dinlenir. Somut olayın özellikleri, uygun olabilecek uzlaşı yolları belirlenerek konu hakkında incelemeler yapılır. Yapılan incelemelerin sonucunda tarafların da dahil olduğu müzakere süreci başlar. Bu süreçte taraflar uyuşmazlık konusu hakkında uzlaştırılmaya çalışılır.

Müzakere sürecinde taraflar birbirine ana konuya ilişkin talepleri ile tazminat gibi konuya ilişkin diğer taleplerini bildirirler. Arabulucunun yönlendirmesiyle konu hakkındaki tartışmalar yapılır. Bu noktada taraflar, ellerinde bulunan, konuya ilişkin delilleri de incelenmek üzere tartışmaya sürer.

Tarafların kurallara uygun şekilde görüşmeyi sürdürememesi halinde arabulucu taraflarla özel olarak görüşebilmektedir.

Arabuluculuk Sürecinin Sona Ermesi

Arabuluculuk sürecinin sona ermesi şu hallerde söz konusu olmaktadır:

• Tarafların, arabuluculuk konusu uyuşmazlık hakkında anlaşması,
• Konunun çözüme kavuşturulamayacağının arabulucu tarafından tespit edilmesi,
• Taraflardan herhangi birinin arabuluculuk sürecinden çekildiğini bildirmesi,
• Tarafların arabuluculuk sürecini bitirme konusunda anlaşması,
• Uyuşmazlığın, arabuluculuk yöntemi uygulanarak çözüme kavuşturulabilecek hususlardan olmadığının anlaşılması,
• Taraflardan birinin ölmesi.

Ortaya çıkan sona erme sebeplerinin ardından arabulucu tarafından son tutanak düzenlenmektedir. Düzenlenen tutanak Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğüne gönderilmektedir. Mezvubahis tutanak tarafların anlaşması halinde de anlaşamaması halinde de tutulmaktadır ve taraflarca imzalanmaktadır.

Arabuluculuk Anlaşmasının Hazırlanması

Arabuluculuk sürecinin sonunda tarafların uzlaşı sağlaması halinde bir arabuluculuk anlaşması hazırlanmaktadır. Bu anlaşma, son tutanak olarak da bilinmektedir.

Taraflar, anlaşma sonucu belirlenen yükümlülükler uyulacağına ilişkin güven duymaları halinde anlaşmanın yazılı olarak yapılması zorunlu değildir. Ancak, uygulamada herhangi bir problemle karşılaşmamak adına yazılı sözleşme tercih edilmektedir.

İcra Edilebilirlik Şerhinin Alınması

Arabuluculuk sözleşmesinin icraya konulabilmesi için icra edilebilirlik şerhinin alınması zorunludur. İcra edilebilirlik şerhi, arabulucunun görev yaptığı yerdeki Sulh Hukuk Mahkemesinden talep edilmektedir.

İhtiyari Arabuluculukta Tarafların Anlaşması ve Anlaşamaması

İhtiyari arabuluculukta tarafların anlaşması halinde süreç sona erdirilir ve taraf edimlerinin belirlendiği arabuluculuk anlaşması (son tutanak) oluşturulur. Anlaşmanın icra edilebilir olması için anlaşma, arabulucunun bağlı bulunduğu yer sulh ceza hakimliğine başvurarak icra edilebilirlik şerhi alınır.

Yapılan görüşmeler sonucunda tarafların uzlaşı sağlayamayacağının arabulucu tarafından anlaşılması yahut tarafların arabuluculuk sürecinden çekilmesi halinde yine arabulucu tarafından son tutanak düzenlenmektedir. Bu noktada taraflar, son tutanağın imzalandığı günden itibaren zamanaşımı süresi içinde dava açma imkanına sahiptir.

Arabuluculuk Sözleşmesi Nedir?

Arabuluculuk sözleşmesi; bir uyuşmazlık çıkması halinde arabulucuya başvurulacağını ifade eden ve uyuşmazlığın tarafları arasında imzalanan sözleşmedir. Arabuluculuk sözleşmesi uyuşmazlık ortaya çıkmadan önce düzenlenebileceği gibi uyuşmazlık ortaya çıktıktan sonra da oluşturulabilmektedir.

DİKKAT: Arabuluculuk sözleşmesi arabulucu sözleşmesi ile sıklıkla karıştırılmaktadır. Arabulucu sözleşmesi; taraflar ve arabulucu arasında imzalanan, tarafların hak ve yükümlülüklerini ortaya koyan sözleşmedir.

İhtiyari Arabuluculukta Avukatla Temsil

İhtiyari arabuluculukta avukatla temsil zorunlu değildir. Ancak yapılan görüşmelerde tarafların haklarının en iyi şekilde korunması adına bir avukatla sürece dahil olmak oldukça fayda sağlamaktadır.

İhtiyari Arabuluculuk Süreci Ne Kadar Sürer?

İhtiyari arabuluculuk süreci taraflar uzlaşı sağlayana kadar devam eder. Arabulucunun, tarafların konu hakkında uzlaşı sağlayamayacağına karar vermesi halinde süreç sonlanmaktadır. Aynı şekilde, diğer sona erme sebeplerinden herhangi birinin varlığında da süreç sonlanmaktadır.

Sonuç

İhtiyari arabuluculuk uygulaması, zorunlu arabuluculuk şartına tabi olmasa da tarafların talebiyle başvurulan bir alternatif çözüm yoludur. İhtiyari arabuluculuk süreçlerinin hakkaniyete uygun şekilde yürütülmesi halinde taraflar dava yoluna başvurmadan uyuşmazlığı giderebilmektedir. Ancak, taraf çıkarlarının eşit olarak gözetilmediği bir arabuluculuk sürecinin uzlaşma ile sonuçlanması halinde yeniden dava açma imkanının bulunmaması hak kayıpları yaşanmasına sebep olmaktadır. Bu itibarla, sürecin uzman bir avukatla yürütülmesi önemlidir.